Umowy cywilnoprawne (najczęściej umowy zlecenia i umowy o dzieło) nie powodują powstania stosunku pracy, nawet wtedy gdy są realizowane w zbliżonych warunkach co umowy o pracę, w tym z wykorzystaniem takiego samego sprzętu. Mimo że osoby pracujące na podstawie tych umów nie mają wielu przywilejów pracowniczych, to mają prawo do bezpiecznych warunków pracy. Należy bowiem pamiętać, że konstytucyjna gwarancja bezpiecznej pracy dotyczy każdej formy zatrudnienia.
Zgodnie z art. 304 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 par. 2 k.p., osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.
Z przywołanego art. 207 par. 2 k.p. wynika, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
  • organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
  • zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
  • reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.
Decyduje zakres obowiązków
Z tych dość ogólnie określonych obowiązków nie wynika wprost odpowiedź na przedstawione pytanie, czy osoby zatrudniane na podstawie umów prawa cywilnego mają przejść badania wstępne na analogicznych zasadach jak w przypadku osób, które mają docelowo być zatrudnione na podstawie stosunku pracy. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
  • osoby przyjmowane do pracy,
  • pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Kodeks pracy regulujący problematykę badań wstępnych odwołuje się do pojęcia „osób przyjmowanych do pracy”, a nie „osób przyjmowanych do pracy na podstawie stosunku pracy”. W domyśle oczywiście chodzi o osoby przyjmowane do pracy, które będą zatrudnione na podstawie stosunku pracy. Jednak brak takiej konkretyzacji w przepisie może stanowić pewną sugestię, aby przyjąć, że badania te w pewnych sytuacjach powinny być również przeprowadzone wobec osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy.
Oczywiście dużo zależy od konkretnej sytuacji – w szczególności zakresu obowiązków, jakie ma wykonywać osoba zatrudniona na podstawie umowy prawa cywilnego, oraz szeroko rozumianych warunków środowiska pracy. Inaczej trzeba spojrzeć na przypadek zleceniobiorcy, który będzie wykonywał względnie bezpieczną pracę na stanowisku administracyjno-biurowym, a inaczej na zleceniobiorcę zatrudnionego na stanowisku robotniczym, zwłaszcza przy pracach zaliczanych do prac szczególnie niebezpiecznych. [przykład]

przykład

Konieczne ustalenie zasad
Pracodawca zdecydował się zatrudnić dodatkowe osoby na podstawie umowy zlecenia w związku z czasowym zwiększonym zapotrzebowaniem na pracę. Osoby te również będą wykonywały pracę na stanowisku robotniczym, w tym prace na wysokości. Będą one wykorzystywać te same narzędzia pracy, a praca będzie wykonywana w podobnych warunkach co praca osób zatrudnionych na umowę o pracę, w tym na przestrzeni otwartej.
Zweryfikujcie w firmie listy dostępu do danych – w tym z PUE ZUS
Zweryfikujcie w firmie listy dostępu do danych – w tym z PUE ZUS

Zobacz również
W tej sytuacji pracodawca odwołując się do art. 304 k.p., odsyłającego do obowiązku organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, nie powinien dopuścić do pracy osób, które nie mają zapewnionych wstępnych badań profilaktycznych i tym samym orzeczenia stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania profilaktyczne. Podmiot zatrudniający powinien uzgodnić z osobami zatrudnianymi na podstawie umów prawa cywilnego kwestię przeprowadzenia badań wstępnych, w tym zasady rozliczeń z tytułu takich badań – uwzględniając, że pracodawca nie jest bezpośrednio zobowiązany do ponoszenia kosztów takich badań.
Nie wszyscy muszą się zbadać
Odnosząc się do kwestii wstępnych badań profilaktycznych osób zatrudnionych na podstawie umów prawa cywilnego, warto też odwołać się do poglądów prezentowanych przez Państwową Inspekcję Pracy. Wynika z nich, że jeżeli rodzaj wykonywanej pracy oraz stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu.
W opisywanej sytuacji firma może więc wymagać wykonania badań tylko przez zleceniobiorców zatrudnionych na stanowiskach robotniczych.
!Zasada, zgodnie z którą nie wolno dopuścić do pracy pracowników bez właściwych kwalifikacji, umiejętności oraz wcześniejszej weryfikacji stanu zdrowia, powinna być w pewnych sytuacjach rozciągnięta na wszelkich pracobiorców niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia.
Podstawa prawna
•art. 207 i 304 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)