Z art. 22 kodeksu pracy (dalej: k.p.) wynika, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a praco dawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Nie ma znaczenia nazwa zawartej przez strony umowy. Nie jest przy tym dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilno prawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy.

Z kolei art. 627 kodeksu cywilnego mówi, że przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.

Zgoda nie ma znaczenia

W orzecznictwie sądowym akcentuje się zaś, że strony mogą dokonać wyboru rodzaju łączącego je stosunku prawnego, co nie oznacza jednak całkowitej dowolności w tym zakresie. Stąd też o kwalifikacji danej umowy nie może przesądzać wyłącznie wola stron, wyrażona przede wszystkim nadaną jej nazwą, bądź też wskazany przez strony przedmiot umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 marca 2023 r., sygn. akt III AUa 517/20). Naruszenie tych zasad może skutkować odpowiedzialnością wykroczeniową. Zgodnie z art. 281 par. 1 pkt 1 k.p. kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu, zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Nie zmienia tego to, że zatrudnione osoby godziły się na pracę w warunkach umowy o dzieło ani sytuacja ekonomiczna firmy. Stosowanie nieprawidłowych podstaw nawiązania stosunku pracy stanowi wykroczenie.

Jeżeli w opisywanym przypadku sprawa trafi do sądu, możliwa odpowiedzialność może dotyczyć osoby, która wypełniała funkcję pracodawcy, a taką osobą będzie przede wszystkim prezes zarządu jako osoba upoważniona do reprezentacji spółki z o.o. Warto jeszcze zwrócić uwagę na stanowisko doktryny [W. Muszalski, K. Walczak (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 14, Warszawa 2024], gdzie m.in. czytamy, że „inspektor Państwowej Inspekcji Pracy, przeprowadzając kontrolę, jest uprawniony do kwalifikacji łączącego strony stosunku prawnego. W przypadku uznania, że w danej sytuacji zawarto umowę cywilnoprawną (zlecenia, o dzieło, agencyjną) zamiast umowy o pracę, inspektor pracy może ukarać osobę odpowiedzialną mandatem lub skierować wniosek o ukaranie do sądu rejonowego oraz wystąpić z wnioskiem o zawarcie umowy o pracę. Inspektor pracy może także wystąpić do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy, nawet jeśli osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej jest temu przeciwna”.

ZUS a umowy cywilnoprawne. Kiedy praca na zlecenie podlega pełnym składkom społecznym?
ZUS a umowy cywilnoprawne. Kiedy praca na zlecenie podlega pełnym składkom społecznym?

Zobacz również

WAŻNE Dla oceny charakteru umowy nie ma znaczenia nazwa umowy ani zgoda zatrudnianej osoby. Kontroler PIP, który stwierdzi nieprawidłowe zawarcie umowy cywilnoprawnej w miejsce umowy o pracę, może wystąpić do sądu z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Warto w tym miejscu zwrócić także uwagę na wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 18 czerwca 2020 r., sygn. akt IV Ka 136/20, w którym zasadniczo sąd przesądził o winie i odpowiedzialności pracodawcy za stosowanie umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę. Sąd odstąpił od wymierzenia kary pracodawcy z uwagi na to, że „okres zatrudnienia poszczególnych pracowników na podstawie umów zlecenia nie był długi, sama forma zatrudnienia poszczególnych osób nie była narzucona przez obwinionego, lecz uzgodniona i zaakceptowana przez pracowników. Sąd I instancji ustalił, że nie zgłaszał w tym zakresie żadnych roszczeń, natomiast zawarcie umów cywilnoprawnych było dla nich z różnych powodów korzystniejsze”. Co więcej, sąd odstąpił od wymierzenia kary obwinionemu i obciążenia go kosztami postępowania za II instancję.

Podsumowanie

W opisywanej sytuacji odpowiedzialność wykroczeniową będzie ponosił prezes zarządu w zakresie umów, które to on podpisywał. Nie można też wykluczyć odpowiedzialności kadrowej, która działała w imieniu pracodawcy. Zgoda zatrudnianych osób na wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych nie uchyla ani czynu, ani odpowiedzialności prezesa zarządu i ewentualnie kadrowej. Może mieć to jednak znaczenie dla wymiaru kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia. ©℗

Podstawa prawna

Podstawa prawna

• art. 221 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 878)

• art. 861 par. 1 ustawy z 3 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061)