Kodeks pracy zapewnia przyszłej matce szczególnie silną ochronę przed utratą zatrudnienia. Jej wyrazem jest art. 177 par. 1 k.p., zgodnie z którym pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z kobietą w okresie ciąży oraz w trakcie urlopu macierzyńskiego. Wyjątek stanowi sytuacja, w której dochodzi do upadłości lub likwidacji pracodawcy. W tych bowiem przypadkach ani ciąża ani korzystanie z urlopu macierzyńskiego nie uchroni już kobiety przed wypowiedzeniem umowy o pracę.
Upadłość pracodawcy
Przez pojęcie upadłość pracodawcy należy rozumieć jej formalne ogłoszenie, a zatem wydanie przez sąd upadłościowy postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Upadłość ogłasza się w stosunku do przedsiębiorcy, który stał się niewypłacalny, a zatem takiego, który albo nie wykonuje już swoich wymagalnych zobowiązań, albo jego zobowiązania przekraczają wartość jego majątku (chociażby te zobowiązania na bieżąco wykonywał).
Data wydania przez sąd wspomnianego postanowienia jest datą upadłości. Od tego momentu następuje uchylenie szczególnej ochrony zatrudnienia przyszłej matki.
Likwidacja pracodawcy
Znacznie większe problemy wywołuje zdefiniowanie pojęcia likwidacji pracodawcy. W orzecznictwie podkreśla się, że likwidacją zakładu pracy jest całkowite, stałe, faktyczne unieruchomienie zakładu pracy jako całości, a nie jedynie likwidacja jednostki organizacyjnej tego zakładu (tak SN w wyroku z 18 stycznia 1989 r., I PRN 62/88, OSP 1990/4/204).
Zwraca się także uwagę, że likwidacja pracodawcy nie następuje w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, czego dotyczy w istocie art. 231 par. 1 k.p. (tak SN w wyroku z 19 lipca 1995 r., I PRN 36/95, OSNP 1996/3/47).
Orzecznictwo SN
Zdaniem Sądu Najwyższego:
  • wykreślenie osoby fizycznej z ewidencji działalności gospodarczej nie jest likwidacją pracodawcy (wyrok SN z 5 września 2001 r., I PKN 830/00, OSNP 2003/15/255),
  • likwidacja internatu szkoły nie jest likwidacją zakładu pracy w rozumieniu art. 177 par. 4 k.p. (uchwała SN z 28 sierpnia 1981 r., I PZP 21/81, OSNC 1982/1/6),
  • przekazanie etatów jednego przedsiębiorstwa drugiej jednostce dokonane w ramach zmian organizacyjnych nie jest likwidacją zakładu pracy w rozumieniu art. 177 par. 4 k.p. Przekazanie takie nie uzasadnia dopuszczalności wypowiedzenia pracownicy w ciąży lub w czasie urlopu macierzyńskiego stosunku pracy (wyrok SN z 24 czerwca 1977 r., I PRN 136/76, Lex nr 14396).
Sytuacja przyszłej matki
Sama upadłość bądź likwidacja pracodawcy nie powoduje od razu automatycznego wygaśnięcia stosunku pracy. W takich jednak okolicznościach pracodawca jest uprawniony do tego, by wypowiedzieć kobiecie w ciąży umowę o pracę. Możliwość ta dotyczy każdego rodzaju umowy o pracę.
Wypowiedzenie umowy o pracę przyszłej matce musi zostać poprzedzone przeprowadzeniem odpowiedniej konsultacji. Oznacza to, że jeśli kobieta w ciąży jest reprezentowana przez zakładową organizację związkową, pracodawca ma obowiązek uzgodnić z tą organizacją termin rozwiązania umowy o pracę. Oczywiście wymogu takiego nie będzie, gdy u danego pracodawcy nie działa żadna organizacja związkowa bądź organizacja ta wprawdzie istnieje, lecz nie podjęła się ona ochrony praw konkretnej kobiety.
Prawo do zasiłku
Możliwość wypowiedzenia umowy o pracę z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie oznacza jeszcze, że przyszła matka zostanie pozbawiona wszelkich środków do życia. W takiej bowiem sytuacji kobiecie w ciąży, której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje świadczenie z ubezpieczenia społecznego w postaci tzw. zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek ten przysługuje kobiecie do dnia porodu, a jego wysokość wynosi 100 proc. podstawy jego wymiaru. Zasiłek ten wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Aby otrzymać omawiane świadczenie, przyszła matka powinna przedstawić następujące dokumenty:
  • zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia;
  • świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
  • zaświadczenie powiatowego urzędu pracy o braku propozycji innego zatrudnienia.
Okres pobierania zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego kończy się z chwilą urodzenia dziecka. Od tego momentu wsparciem finansowym dla matki będzie wypłacany przez ZUS zasiłek macierzyński.
PRZYKŁAD: ZASIŁEK PRZED I PO PORODZIE
Pracownica będąca w szóstym miesiącu ciąży otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę z powodu ogłoszenia upadłości zakładu pracy. Poinformowano ją, że nie ma możliwości zaoferowania jej innego stanowiska pracy. W tej sytuacji pracownicy przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, którego płatnikiem będzie ZUS. Po urodzeniu dziecka nabędzie ona prawo do otrzymania zasiłku macierzyńskiego w tej samej kwocie, a zatem w wysokości 100 proc. podstawy jego wymiaru. Zasiłek macierzyński przysługuje bowiem również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży np. wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Ważne!
W okresie wypowiedzenia pracodawca powinie zapewnić pracownicy możliwość wykonywania pracy albo dotychczasowej, albo innej odpowiedniej ze względu na jej kwalifikacje i stan ciąży. Jeśli jest to niemożliwe, pracownicy do dnia porodu przysługuje zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Okres pobierania tego zasiłku wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze
DOMINIKA CICHOCKA
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Art. 177 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
■ Art. 30, 31 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).