ZUS może wymierzyć płatnikowi dodatkową opłatę do wysokości 100 proc. nieopłaconych składek w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości. Wynika to z art. 24 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Dla rozstrzygnięcia zadanego pytania trzeba przede wszystkim ustalić charakter takiej opłaty. Już dzięki literalnej wykładni przepisu można ustalić, że ustawodawca przewidział dla ZUS tylko możliwość nałożenia takiej opłaty, a nie obowiązek. W odróżnieniu od odsetek za nieterminowe opłacenie składek konieczność uiszczenia opłaty nie powstaje z mocy prawa, a z mocy uznaniowej decyzji ZUS. W przypadku odsetek nie ma zaś znaczenia, z jakiego powodu powstało opóźnienie. ZUS nie wydaje w tej sprawie żadnej decyzji, nie może też zwolnić płatnika z obowiązku ich zapłaty.
ZUS sam stwierdzi, kto jest płatnikiem
ZUS sam stwierdzi, kto jest płatnikiem

Zobacz również
Ważne jest także określenie, czemu służyć ma taka opłata. W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że celem wprowadzenia tej instytucji było dyscyplinowanie do należytego wykonania obowiązku terminowego uiszczania składek w należnej wysokości tych płatników, którzy od tego obowiązku się uchylają. Sąd Okręgowy w Lublinie w wyroku z 1 października 2015 r., sygn. akt VII U 1417/14, wyjaśniał, że uchylanie się oznacza rozmyślne niewypełnianie obowiązku przez osoby, które mogą uczynić mu zadość, lecz z przyczyn zawinionych obowiązku tego nie realizują. Dodał również, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2004 r., sygn. akt II UK 403/03, że opłata dodatkowa stanowi sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku opłacania składek i ma sens jedynie wówczas, gdy – przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności – można oczekiwać, iż spełni ona lub może spełnić założony, dyscyplinujący cel.
ZUS musi więc w toku postępowania uzasadnić nie tylko zasadność wymierzenia opłaty dodatkowej, lecz także jej wysokość. Zakład musi mieć na względzie różne okoliczności, w tym przyczyny powstania zadłużenia i winę przedsiębiorcy w niepłaceniu składek. Zatem powinien wziąć pod uwagę również okoliczności, które w ogóle spowodowały powstanie zaległości, a w tym przypadku trudności handlowe. Te wszystkie ustalenia powinny się znaleźć w decyzji ZUS o wymierzeniu przedsiębiorcy dodatkowej opłaty.
Decyzja taka podlega kontroli sądu okręgowego. Sąd w toku rozpoznania sprawy jest władny m.in. do kontroli w zakresie celowości i wysokości wymierzonej opłaty. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 maja 2004 r., sygn. akt II UK 403/03 wskazał, że decyzja wymierzająca płatnikowi składek dodatkową opłatę na podstawie art. 24 ust. 1a ustawy systemowej podlega kontroli sądowej nie tylko pod względem jej formalnej poprawności, lecz także merytorycznej zasadności i celowości.
W interesie przedsiębiorcy jest więc wykazanie w odwołaniu wszelkich okoliczności związanych z powstaniem zadłużenia składkowego. Nie bez znaczenia jest również jego dotychczasowa postawa – dokonuje wpłat, co prawda minimalnych, ale jednak świadczy to o woli uregulowania należności. Te wszystkie okoliczności będzie badał sąd w toku postępowania sądowego. Inaczej powinien być traktowany płatnik, który opóźnia się z wykonaniem obowiązku opłacania składek pomimo dobrej kondycji ekonomicznej, a inaczej taki, który boryka się z trudnościami finansowymi. Nawet jeśli decyzje o opłacie mają niekiedy wymiar automatyczny, to warto odwołać się do sądu.
!Sąd może badać zasadność wymierzenia opłaty dodatkowej, biorąc pod uwagę m.in. postawę płatnika i przyczyny nieopłacania w terminie składek.
Podstawa prawna
Art. 23 ust. 1, art. 24 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).