Problem dotyczy m.in. tego, czy praca i opieka nad dzieckiem powinny być łączone w każdej dniówce. Wydaje się też, że pracodawca nie musi uwzględniać wniosku podwładnego o pracę w konkretne dni tygodnia.
Łączenie pracy w niepełnym wymiarze z urlopem rodzicielskim wymaga określenia na nowo rozkładu godzin pracy, co może być elementem spornym między stronami umowy o pracę. Sprawę jeszcze bardziej komplikuje możliwość wykonywania pracy dodatkowej (u tego samego pracodawcy), jeżeli pracownik wyraża na to zgodę. Nie jest również jasne, czy pracownik może zrezygnować z takiej formy wykonywania pracy i wrócić na urlop rodzicielski wykorzystywany w pełnym wymiarze lub podjąć zatrudnienie na pełnym etacie.
Skąpe regulacje
Wykonywanie pracy połączone z korzystaniem z urlopu rodzicielskiego nie jest instytucją nową w kodeksie pracy (ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.), ale jest coraz częściej wykorzystywane w praktyce ze względu na uprawnienie do wydłużenia urlopu rodzicielskiego, jakie przysługuje pracownikom z tego tytułu od 2 stycznia 2016 r. Niestety dotyczą go jedynie dwa przepisy – jeden w kodeksie pracy (art. 1821e k.p.) i jeden w rozporządzeniu wykonawczym dotyczącym wniosków związanych z uprawnieniami rodzicielskimi (rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków, Dz.U. poz. 2243), ale nie rozstrzygają wielu wątpliwości praktycznych.
Organizacja czasu pracy
Zgodnie z par. 20 rozporządzenia dotyczącego wniosków związanych z uprawnieniami rodzicielskimi osoba łącząca urlop z pracą w składanym przez siebie wniosku o taką organizację pracy określa jedynie wymiar czasu pracy oraz okres, w którym zamierza łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy. Wniosek nie zawiera więc elementów zobowiązujących pracodawcę do konkretnej organizacji czasu pracy podwładnego, a jego ewentualne rozszerzenie o te kwestie nie będzie wiążące dla firmy. Oznacza to, że w powyższym zakresie stosujemy ogólne reguły prawa pracy, a więc to pracodawca jest organizatorem pracy i to on ustala pracownikowi rozkład czasu pracy, który rzecz jasna ma być zgodny z zasadami przyjętymi w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym obowiązującym w firmie. Zgodnie z art. 150 k.p. rozkład czasu pracy jest jednym z elementów organizacji czasu pracy (obok systemów czasu pracy i okresów rozliczeniowych), które muszą być określane w tych aktach wewnątrzzakładowych. [przykład 1]
Zorganizowanie pracy w inny sposób jest oczywiście możliwe, ale w tym zakresie należy zastosować art. 142 k.p., czyli indywidualny rozkład czasu pracy. Przepis ten przewiduje bowiem możliwość wprowadzenia na pisemny wniosek pracownika innego rozkładu czasu pracy niż dotyczący ogółu załogi, co powinno nastąpić jednak w ramach systemu czasu pracy, który dotyczy danego zatrudnionego. Wniosek o indywidualny rozkład czasu pracy powinien być przechowywany w części B akt osobowych pracownika. Nie wiąże on jednak pracodawcy, który może nie wyrazić zgody na zaproponowane przez zatrudnionego rozwiązanie organizacyjne. Zmiany wynikające z takich wniosków mogą dotyczyć dni lub godzin pracy, ale w tym zakresie pojawia się wątpliwość natury zasadniczej – czy zatrudniony łączący urlop rodzicielski z pracą w niepełnym wymiarze czasu pracy może pracować tylko w niektóre dni tygodnia, np. po 8 godzin, czy też praca i opieka powinny być łączone w każdym dniu pracy. [przykład 2]
Wydaje się, że brak odrębnej regulacji ustawowej w tej kwestii oznacza, że nie jest konieczne łączenie pracy z urlopem rodzicielskim w każdym dniu i wykonywanie jej przez 4 lub mniejszą liczbę godzin w skali każdego dnia roboczego. Można więc przyjąć rozkład czasu pracy jedynie po 8 godzin w wybrane dni tygodnia. Ostateczną decyzję w tym zakresie podejmowałby jednak pracodawca jako organizator czasu pracy, gdyż pracownik może wnioskować jedynie o ustalenie indywidualnego rozkładu czasu pracy.
Jakie ograniczenia
Z punktu widzenia przepisów o rodzicielstwie osoba łącząca pracę z urlopem rodzicielskim jest pracownikiem opiekującym się dzieckiem do 4. roku życia, co oznacza, że stosuje się do niej art. 178 par. 2 k.p. Zatem bez zgody takiego pracownika nie wolno go zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy. Zgodnie z art. 1891 k.p. w przypadku, gdy obydwoje rodzice są zatrudnieni, z uprawnienia tego może skorzystać tylko jedno z nich. Obostrzenie to jest jednak zakazem względnym, co oznacza, że możliwe jest wyrażenie zgody przez pracownika na niestosowanie względem niego wszystkich lub tylko wybranych spośród powyższych ograniczeń. Zatrudniony może się zgodzić np. jedynie na pracę w nocy, nie wyrażając zgody w pozostałym zakresie.
W praktyce najbardziej problematyczna jest kwestia wykonywania dodatkowej pracy, gdyż od razu nasuwa się pytanie, czy potraktować ją jako pracę ponadwymiarową, czy jako nadliczbową. Kolejne pytanie dotyczyłoby okresów, kiedy taka praca mogłaby mieć miejsce, a zwłaszcza kwestii pokrywania się dodatkowych zadań z okresem, na który został udzielony urlop rodzicielski.
Odpowiedź na pierwsze pytanie jest dosyć prosta, gdyż łączenie korzystania z urlopu rodzicielskiego z pracą nie wiąże się ze zmniejszeniem etatu, jak ma to miejsce w przypadku obniżenia wymiaru zatrudnienia zamiast korzystania z urlopu wychowawczego (zgodnie z art. 1867 k.p.). Osoba korzystająca z pracy i urlopu ma zatem cały etat, a więc w jej przypadku możemy mówić jedynie o godzinach nadliczbowych. Znacznie trudniejsze jest jednak drugie pytanie, czyli kiedy takie nadgodziny mogłyby mieć miejsce? Czy tylko po godzinach pracy uwzględniających urlop rodzicielski, czy także w jego trakcie? [przykład 3]
Biorąc pod uwagę fakt, że pracownik łączący urlop rodzicielski z pracą podlega szczególnej ochronie – tak jak pracownicy na urlopach macierzyńskich – dotyczy go także zakaz dokonywania wypowiedzeń zmieniających warunki pracy i płacy. Oznacza to, że byłby on szczególnie zabezpieczony, gdyby jego umowa o pracę regulowała kwestie czasu pracy, a zwłaszcza jego rozkładu. Jej zmiana wymagałaby bowiem zawarcia porozumienia zmieniającego (aneksu do umowy) i nie byłaby możliwa bez zgody pracownika. W pozostałych przypadkach, gdy umowa nie reguluje tych kwestii, zmiana godzin pracy należy do uprawnień dyrektywnych pracodawcy. Mogłyby one wówczas być ustalane nawet w harmonogramach czasu pracy sporządzanych na kolejne miesiące. W takim przypadku jedyną formą uregulowania tego zagadnienia byłby indywidualny rozkład czasu pracy wprowadzony na pisemny wniosek pracownika.
Przerwy na karmienie
Pracownica łącząca pracę z urlopem rodzicielskim może karmić dziecko piersią, co daje jej dodatkowe uprawnienie do przerw zgodnie z art. 187 k.p. Ich liczba zależy jednak od rozkładu jej czasu pracy. Jeśli dzienny czas pracy nie przekracza 4 godzin, pracownica nie nabędzie prawa do przerwy. Jeśli natomiast jej dniówka wynosi 4 godziny lub więcej, ale jednocześnie nie przekracza 6 godzin, będzie mogła skorzystać z jednej przerwy. Z kolei jeśli pracuje 6 lub więcej godzin, skorzysta z dwóch przerw po 30 minut każda. Przyjmując za regułę wykonywanie pracy w każdym dniu roboczym, prawo do jednej przerwy na karmienie przysługiwałoby jedynie pracownicy, która zdecydowałaby się na łączenie pracy na 1/2 etatu z urlopem rodzicielskim, gdyż wtedy pracowałaby ona równo po 4 godziny w każdym dniu. Dzięki temu mogłaby realnie pracować 3,5 godziny i korzystać z 30 minut przerwy na karmienie zaliczanej do czasu pracy. Prawo do dwóch przerw na karmienie piersią przysługiwało będzie jedynie w przypadkach, gdyby pracodawca zezwolił na wykonywanie pracy w niektóre dni tygodnia w wymiarze od 6 godzin wzwyż, co z pewnością będzie rzadziej spotykane w praktyce i nie jest wprost uregulowane w przepisach.
Rezygnacja z łączenia i odraczanie urlopu
Z przepisów kodeksu pracy nie wynika również wyraźnie, czy w połączeniu z pracą można wykorzystywać 16 tygodni urlopu rodzicielskiego, z których nie trzeba korzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, a które mogą być udzielane pracownikom do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Wydaje się, że brak przepisów w tym zakresie oznacza odpowiedź pozytywną na tak postawione pytanie, gdyż pracownik łączący urlop z pracą ma formalnie status prawny osoby na urlopie rodzicielskim. Przykładowo przysługuje mu szczególna ochrona przed wypowiedzeniem, tak jak na urlopie macierzyńskim, zgodnie z art. 177 k.p. stosowanym na podstawie art. 1821g k.p. W związku z tym pojawia się kolejne pytanie o możliwość rezygnacji z łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą, której skutkiem może być albo powrót pracownika do pracy na cały etat, albo skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze i poświęcenie się opiece nad dzieckiem. Niestety przepisy bezpośrednio dotyczące łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą milczą na ten temat. Nie jest więc jasne, czy w tym zakresie można zastosować regulacje dotyczące rezygnacji z urlopu rodzicielskiego. Zgodnie bowiem z art. 1821d par. 3 k.p. pracownik może za zgodą pracodawcy w każdym czasie zrezygnować z urlopu rodzicielskiego i powrócić do pracy. Pytanie jednak brzmi, czy powyższy przepis stosujemy także do łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą, gdyż kwestia ta nie została uregulowana w sposób wyraźny. Wydaje się, że istnieje możliwość zastosowania tej regulacji. ©?
Ważne
Pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4 nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy
Wiele pytań bez odpowiedzi w przepisach
Analiza istniejących regulacji prawnych nie daje niestety odpowiedzi na wiele pytań praktycznych, które wiążą się z organizacją pracy osób łączących jej wykonywanie z korzystaniem z urlopu rodzicielskiego. Chodzi w szczególności o to, czy:
● pracownik łączący pracę z urlopem rodzicielskim musi pracować przez 5 dni tygodniowo w zmniejszonym wymiarze godzinowym, aby codziennie łączyć pracę z opieką nad dzieckiem w ramach urlopu rodzicielskiego?
● nadgodziny pracownika łączącego pracę z urlopem rodzicielskim mogą przypadać w okresie, kiedy formalnie powinien korzystać z urlopu rodzicielskiego?
● pracownik może w każdym czasie zrezygnować z łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą i czy pracodawca musi na to wyrazić zgodę?
● 16 tygodni urlopu rodzicielskiego, które można wykorzystać nie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, ale do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat, mogą być łączone z pracą?
PRZYKŁAD 1
Zgodnie z regulaminem
Z regulaminu pracy wynika, że pracownicy wykonują pracę od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–17.00. Określenie takiego sztywnego rozkładu czasu pracy oznacza, że firma nie pracuje w weekendy, a soboty są dla ogółu zatrudnionych dniami wolnymi od pracy wynikającymi z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Powyższe wiąże również osobę łączącą pracę z urlopem rodzicielskim, która także powinna pracować od poniedziałku do piątku w takim przedziale godzinowym.
PRZYKŁAD 2
Rozkład indywidualny
Pracownik we wniosku o łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą wskazał, że chciałby pracować na 1/3 etatu przez całe 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego, wykonując swoje obowiązki tylko w poniedziałki i wtorki, gdyż wtedy dzieckiem zajmie się babcia. W pozostałe dni, czyli od środy do piątku, pracownik chciałby korzystać z urlopu rodzicielskiego. Oceniając taki wniosek, pracodawca jest związany wnioskiem o połączenie urlopu z pracą i wymiarem 1/3 etatu, ale już kwestia dni i godzin pracy nie jest dla niego wiążąca, gdyż to on wyraża zgodę na indywidualny rozkład czasu pracy.
PRZYKŁAD 3
Problem z nadgodzinami
Pracownik pracował w firmie w systemie podstawowym w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym, wykonując pracę w godzinach 8.00–16.00. Po urlopie macierzyńskim złożył wniosek o połączenie całego wymiaru 32 tygodni urlopu rodzicielskiego z pracą na 1/2 etatu i ustalił z pracodawcą, że będzie pracował od godziny 8.00 do 12.00, a zatem na czas od 12.00 do 16.00 w każdej dniówce będzie mu udzielony urlop rodzicielski. W karcie ewidencji czasu pracy takiego pracownika w każdym dniu od poniedziałku do piątku powinny być zatem dwa symbole: praca od 8.00 do 12.00 oraz urlop rodzicielski od 12.00 do 16.00. W przypadku wyrażenia zgody na godziny nadliczbowe pojawi się pytanie, czy mogą one wystąpić dopiero po godzinie 16.00 w danym dniu, czy już po 12.00, kiedy to zatrudniony powinien rozpoczynać urlop rodzicielski.