Decydując się na to rozwiązanie, spółka nie będzie mogła wykazać w rachunku wyników potencjalnego wzrostu wartości godziwej inwestycji nawet w momencie jej sprzedaży. Wtedy jedyną dostępną możliwością jest reklasyfikacja skumulowanych kwot w ramach rezerw w kapitałach własnych
Wprawdzie MSSF 9 „Instrumenty finansowe” obowiązuje od 1 stycznia 2018 r., a pierwsze sprawozdania roczne opracowane zgodnie z nowymi wymogami zostały już opublikowane, ale w dalszym ciągu niektóre aspekty nowych regulacji stanowią wyzwanie dla jednostek sprawozdawczych. Jednym z zagadnień stanowiących źródło trudności jest opcja wyceny w wartości godziwej przez inne całkowite dochody (WGICD). Standard dopuszcza tę opcję w przypadku inwestycji w instrumenty kapitałowe, które nie są przeznaczone do obrotu. W przypadku gdy opcja nie jest stosowana, obowiązkową kategorią dla nabytych instrumentów kapitałowych jest wartość godziwa przez wynik finansowy (WGpWF). Z opcji alternatywnej wyceny można skorzystać tylko na moment początkowego ujęcia i ma ona charakter nieodwołalny.
Kategoria DDS według MSR 39
Problem z prawidłowym zastosowaniem opcji WGICD wynika głównie z przyzwyczajenia do zapisów obowiązujących według MSR 39. Wycena w opcji WGICD nasuwa bowiem skojarzenia z kategorią aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży (DDS), która obowiązywała zgodnie ze standardem poprzedzającym MSSF 9. W obu przypadkach, tj. zarówno w przypadku dawnej kategorii DDS (MSR 39), jak i opcji WGICD (MSSF 9), składnik aktywów finansowych podlega przeszacowaniu do wartości godziwej na dzień bilansowy. Skutki wyceny są natomiast rozpoznawane w innych całkowitych dochodach. Na tym jednak podobieństwa się kończą. Opcja WGICD różni się od kategorii DDS na wielu płaszczyznach. Po pierwsze możliwość klasyfikacji jako DDS obejmowała szerszy zbiór aktywów finansowych, niż ma to miejsce w przypadku opcji WGICD. Kategoria DDS miała charakter rezydualny, tj. stanowiła domyślną kategorię dla aktywów finansowych, które nie spełniały kryteriów definicji pozostałych kategorii aktywów finansowych zgodnie z MSR 39. W praktyce dotyczyła przede wszystkim długoterminowych, nieprzeznaczonych do obrotu inwestycji w instrumenty kapitałowe, jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych oraz certyfikatów inwestycyjnych. Dodatkowo jednostki mogły dobrowolnie dokonać klasyfikacji do kategorii DDS w przypadku dłużnych instrumentów finansowych, które w przeciwnym przypadku spełniałyby definicję aktywów finansowych utrzymywanych do terminu zapadalności lub definicję pożyczek i należności.
Inwestycje w jednostki uczestnictwa funduszy
Dla wielu podmiotów problematyczna z perspektywy opcji WGICD okazała się kwestia jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Zgodnie z MSSF 9 opcja WGICD dotyczy wyłącznie instrumentów kapitałowych, a to oznacza, że inwestycje w jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne nie są objęte jej zakresem. Definicja instrumentu kapitałowego na potrzeby zastosowania MSSF 9 jest bowiem tożsama z definicją zawartą w MSR 32 „Instrumenty finansowe: prezentacja”. MSR 32 koncentruje się na perspektywie emitenta instrumentu finansowego i określa kryteria różnicujące kapitały własne i zobowiązania finansowe. Z perspektywy nabywcy jednostek lub certyfikatów mylące może być to, że MSR 32 w określonych przypadkach umożliwia emitentowi klasyfikację instrumentów jako kapitałów własnych pod warunkiem spełnienia szczegółowych kryteriów. Standard jednak wskazuje, że tego typu klasyfikacja odbywa się w drodze wyjątku, ponieważ instrumenty te nie spełniają definicji kapitałów własnych. Powód jest taki, że instrumenty emitowane przez fundusze zawierają opcję sprzedaży, tj. zwrotu instrumentu do emitenta, lub obligują emitenta do przekazania nabywcy proporcjonalnego udziału w aktywach netto jednostki w przypadku likwidacji. Obie te charakterystyki są zbieżne z definicją zobowiązania finansowego. W związku z tym zastosowanie opcji WGICD przez nabywcę instrumentu jest niedozwolone, mimo że potencjalnie druga strona transakcji może zaklasyfikować emitowany instrument jako kapitały własne. W praktyce dla spółek posiadających wcześniej inwestycje w fundusze w kategorii DDS konieczna była obowiązkowa reklasyfikacja tych instrumentów do kategorii WGpWF na dzień wdrożenia MSSF 9, co najczęściej wiązało się z korektą salda zysków zatrzymanych na dzień wdrożenia nowego standardu.
Ujęcie księgowe
Kolejnym elementem różnicującym opcję WGICD i kategorię DDS jest ujęcie księgowe. W przypadku instrumentów kapitałowych klasyfikowanych pod MSR 39 jako DDS zastosowanie miał model utraty wartości, który zakładał przeniesienie kwot rozpoznanych w innych całkowitych dochodach do rachunku wyników. Przeniesienie kwot następowało w przypadku wystąpienia istotnego i przedłużającego się spadku wartości godziwej aktywa finansowego. W odróżnieniu od MSR 39 opcja WGICD pod MSSF 9 nie dopuszcza rozpoznania kwot związanych z inwestycją do rachunku wyników, poza przychodami z tytułu dywidend. Z jednej strony wpływa to na zmniejszenie zmienności w rachunku zysków i strat, co niewątpliwie może być czynnikiem motywującym jednostki do wyboru opcji. Z drugiej jednak strony opcja WGICD nie zezwala na reklasyfikację kwot rozpoznanych w innych całkowitych dochodach na rachunek wyników nawet w przypadku usunięcia składnika aktywów z bilansu, co stanowi kolejny element odróżniający opcję od kategorii DDS. Spółki muszą więc mieć świadomość, że decydując się na opcję WGICD, nie będą mogły wykazać w rachunku wyników potencjalnego wzrostu wartości godziwej inwestycji nawet w momencie jej sprzedaży. Jedyną dostępną możliwością dla podmiotów w tej sytuacji jest reklasyfikacja skumulowanych kwot w ramach rezerw w kapitałach własnych.
Myląca zbieżność pojęć
Dodatkowym czynnikiem, który może potencjalnie stanowić wyzwanie dla spółek jest rozróżnienie pojęciowe pomiędzy opcją WGICD a kategorią WGICD. Mimo zbieżności nazw pojęcia te dotyczą odmiennych grup aktywów finansowych. Kategoria WGICD dotyczy wyłącznie aktywów finansowych, które spełniają kryteria testu umownych charakterystyk przepływów pieniężnych oraz utrzymywane są przez jednostkę w modelu biznesowym zakładającym zarówno pozyskiwanie umownych przepływów pieniężnych, jak i sprzedaż składników aktywów. Kategoria WGICD w praktyce dotyczy więc wyłącznie instrumentów dłużnych, najczęściej stanowiących element portfela płynnościowego. Dodatkowo, w odróżnieniu od opcji WGICD, kategoria WGICD nie ma charakteru dobrowolnego, tj. klasyfikacja do kategorii jest obowiązkowa po spełnieniu wyżej określonych kryteriów. Kategoria WGICD różni się również od opcji WGICD w ujęciu księgowym. Do instrumentów dłużnych zaklasyfikowanych jako aktywa finansowe WGICD zastosowanie mają metoda efektywnej stopy procentowej oraz model oczekiwanych strat kredytowych. W efekcie na poziomie rachunku wyników mamy do czynienia z ujęciem księgowym częściowo zbieżnym z kategorią zamortyzowanego kosztu – w rachunku zysków i strat prezentowany jest przychód odsetkowy oraz zmiany w odpisach z tytułu utraty wartości. Równolegle wartość bilansowa podlega przeszacowaniu do wartości godziwej na dzień bilansowy. Zarówno zmiany wartości godziwej składnika aktywów, jak i rozpoznane w rachunku wyników kwoty księgowane są w korespondencji z innymi całkowitymi dochodami, natomiast w momencie zaprzestania ujmowania składnika w bilansie całość skumulowanych kwot rozpoznanych w innych całkowitych dochodach podlega reklasyfikacji do rachunku wyników. Co istotne, agregowanie danych dotyczących kategorii WGICD oraz opcji WGICD w sprawozdaniach finansowych może wprowadzać w błąd odbiorcę sprawo zdania finansowego. Prezentacja w jednej linii bilansowej kwot związanych z instrumentami kapitałowymi w opcji WGICD oraz instrumentami dłużnymi zaklasyfikowanymi do kategorii WGICD może np. prowadzić do zniekształcenia obrazu sytuacji finansowej podmiotu. Należy pamiętać, że zgodnie z wymogiem MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych” agregacja składników o różnych charakterystykach i funkcjach jest niedozwolona. Dodatkowo MSSF 7 „Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji” nakłada na spółki obowiązek odrębnych ujawnień dla obu grup aktywów finansowych w notach do sprawozdania finansowego.
Utrata kontroli
Specyficznym zagadnieniem związanym z opcją WGICD jest kwestia dostępności jej wyboru w przypadku inwestycji, które dotychczas były ujmowane zgodnie z innymi standardami rachunkowości. Ujęcie inwestycji w jednostki zależne w jednostkowych sprawozdaniach finansowych regulowane jest np. przez MSR 27 „Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania finansowe”. Standard ten zakłada możliwość wyboru polityki rachunkowości, tj. możliwość zastosowania jednej z alternatywnych metod wyceny dla wyżej wspomnianych inwestycji. Dopuszczalne przez MSR 27 metody wyceny to koszt historyczny, metoda praw własności lub ujęcie zgodne z zapisami MSSF 9. W przypadku wyboru metody wyceny innej niż MSSF 9 powstaje pytanie o kwestię wyceny instrumentu w scenariuszu zmiany obowiązującego standardu. Przykładem takiej sytuacji jest częściowa sprzedaż inwestycji w instrumenty kapitałowe jednostki zależnej przez jednostkę dominującą, w której efekcie podmiot emitujący instrument przestaje stanowić jednostkę zależną lub jednostkę stowarzyszoną względem posiadacza instrumentu. Klasyfikacja aktywów finansowych zgodnie z MSSF 9, w tym decyzja dotycząca opcji WGICD, ma miejsce w momencie początkowego ujęcia składnika aktywów. Biorąc pod uwagę, że w opisanym przypadku początkowe ujęcie aktywa finansowego nastąpiło w przeszłości, wątpliwości budzi możliwość zastosowania opcji WGICD na dzień utraty kontroli. Zagadnienie to było analizowane przez IFRIC ‒ komitet interpretacyjny działający przy Radzie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Jak wskazano w dokumencie IFRIC Update ze stycznia 2019 r., w opisanym scenariuszu zastosowanie opcji WGICD jest możliwe. Pierwsze zastosowanie MSSF 9 wobec danego składnika aktywów traktowane jest bowiem jako moment początkowego ujęcia. Dodatkowo IFRIC rozważał kwestię ujęcia różnicy pomiędzy kosztem historycznym składnika aktywów a początkową wartością bilansową ustaloną zgodnie z zasadami MSSF 9 na dzień utraty kontroli. W opublikowanym dokumencie jednoznacznie podkreślono, że niezależnie od zastosowanej metody wyceny zgodnie z MSSF 9 (tj. kategoria WGWF lub opcja WGICD) kwota różnicy w wartościach bilansowych będąca skutkiem zastosowania po raz pierwszy MSSF 9 dla danego składnika aktywów powinna być ujęta w rachunku wyników.
Wpływ na decyzje inwestycyjne
Zmiany wprowadzone przez MSSF 9 w obszarze ujęcia długoterminowych inwestycji w instrumenty kapitałowe stały się również przedmiotem zainteresowania EFRAG (European Financial Reporting Advisory Group) – unijnej instytucji doradczej w zakresie sprawozdawczości finansowej. EFRAG dokonał na zlecenie Komisji Europejskiej analizy wpływu nowych regulacji na długoterminowe decyzje inwestycyjne, która opierała się na badaniu ankietowym. Z opublikowanego przez EFRAG w 2018 r. podsumowania nie wyłania się jednoznaczny obraz. Ocena wpływu wdrożenia opcji WGICD na sprawozdania finansowe była zróżnicowana i w dużym stopniu zależała od wielkości portfela instrumentów zaklasyfikowanego przez danego respondenta jako DDS pod MSR 39. Dla części respondentów zyski i straty z tytułu portfela DDS podlegające reklasyfikacji do rachunku wyników stanowiły istotną część wyniku netto. Z kolei w przypadku niektórych jednostek większość lub całość inwestycji w instrumenty kapitałowe była zaklasyfikowana do kategorii WGpWF pod MSR 39. Zdaniem większości respondentów trudno jest wyodrębnić wpływ nowych regulacji w obszarze rachunkowości na decyzje inwestycyjne, te ostatnie zależą bowiem od wielu innych czynników, w tym biznesowych, ekonomicznych oraz regulacyjnych. Część respondentów zadeklarowała, że nowe przepisy będą miały wpływ na podejmowane przez nich długoterminowe decyzje dotyczące alokacji aktywów finansowych, jednak większość nie była w stanie przedstawić ilościowych szacunków dotyczących tego wpływu.
WAŻNE Inwestycje w instrumenty kapitałowe, a także inne zagadnienia związane z MSSF 9, będą w najbliższych latach przedmiotem dyskusji na poziomie krajowych podmiotów regulacyjnych, a także instytucji unijnych odpowiedzialnych za sprawo zdawczość finansową.
Wyniki ankiety przeprowadzonej przez EFRAG pokazują, że wejście w życie MSSF 9 wiązało się z wieloma wyzwaniami i rodziło wątpliwości podmiotów wdrażających. Opcja WGICD jest jednym z obszarów nowych regulacji, które niewątpliwie wpłynęły na kształt sprawozdań finansowych. Można oczekiwać, że inwestycje w instrumenty kapitałowe, a także inne zagadnienia związane z MSSF 9, będą w najbliższych latach przedmiotem dyskusji na poziomie krajowych podmiotów regulacyjnych, a także instytucji unijnych odpowiedzialnych za sprawozdawczość finansową.©℗
