Na jednoznacznie negatywną ocenę zasługuje pomysł szerszego wyrokowania ws. cywilnych przez jednego sędziego, a nie skład trzyosobowy. Szczególnie odejście od kolegialności nie znajduje uzasadnienia w II instancji - oceniła Naczelna Rada Adwokacka w opinii do projektu zmian Kpc.
Według opinii Adwokatury, zamieszczonej na stronie NRA i przekazanej mediom, "taka zmiana narusza prawo do rzetelnego postępowania i jest próbą przeniesienia na trwałe kontrowersyjnych i wątpliwych rozwiązań z ustawy covidowej".
Opinia NRA odnosi się do znajdującego się obecnie w Sejmie obszernego projektu nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowania karnego oraz Prawa o ustroju sądów powszechnych. Projekt odnosi się do szeregu kwestii i procedur - m.in. uchyla przepis, wprowadzony w związku z pandemią, który zawieszał bieg terminów przedawnienia karalności czynu i przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa, wprowadzą na stałe możliwość przeprowadzania posiedzeń zdalnych w postępowaniu cywilnym oraz reformuje przepisy dotyczące sądowych kar porządkowych w sądach.
W projekcie - już po posiedzeniu sejmowej komisji ds. zmian w kodyfikacjach - w odniesieniu do spraw cywilnych znalazł się także przepis ograniczający zakres spraw, w których sąd - także w II instancji - orzeka w składzie trzech sędziów.
Obecnie orzekanie w takim trzyosobowym składzie w II instancji stanowi generalną zasadę, po zmianie w takim składzie miałyby być rozpatrywane na przykład tylko sprawy "o roszczenia majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przekracza milion złotych". Zniesienie trzyosobowych składów sądu miałoby także nastąpić w sprawach małżeńskich i w sprawach o ubezwłasnowolnienie.
Kwestia ograniczenia składów sędziowskich po raz pierwszy pojawiła się w regulacjach o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Taka zmiana uzasadniana jest też koniecznością usprawnienia i przyspieszenia postępowań w sprawach cywilnych.
"Ryzyko przeoczenia, uchybień czy popełnienia błędów jest mniejsze w sytuacji orzekania w składach kolegialnych niż w składach jednoosobowych. Zróżnicowane doświadczeń i predyspozycji poszczególnych członków składu sądu przekłada się na zwiększenie gwarancji trafności orzeczenia" - zaznaczyła jednak NRA w swojej opinii.
Zdaniem Adwokatury "poszukując rozwiązań dla usprawnienia i przyśpieszenia postępowań cywilnych, autorzy projektu proponują rozwiązania, które obniżają standard merytorycznej i rzetelnej kontroli instancyjnej".
Projekt nowelizacji Kpc w tej sprawie jest obecnie przed II czytaniem na forum Sejmu.
O problemie liczebności składów sędziowskich ostatnio orzekał Sąd Najwyższy, jest on też dyskutowany wśród prawników. W końcu kwietnia Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN podjęła uchwałę, zgodnie z którą uznano za wadliwe wprowadzone podczas pandemii rozpatrywanie spraw w II instancji w składach jednoosobowych.
"Rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego ukształtowanym na podstawie (...) ustawy z 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (...) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego i prowadzi do nieważności postępowania" - głosiła ta uchwała. SN nadał jej moc zasady prawnej i ustalił, że przyjęta w tej uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.
Krajowa Rada Sądownictwa oceniała w maju, że ta uchwała "wywołała zamieszanie w sądach". "Część sędziów nie podziela bowiem poglądu wyrażonego w uchwale i orzeka w składach jednoosobowych. Są jednak sądy, gdzie z wokandy spadło wiele spraw odwoławczych, w których sąd miał orzekać w jednoosobowym składzie" - wskazywała.
W związku z tym KRS zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego tę uchwałę SN. Zawnioskowała też o udzielenie zabezpieczenia w tej sprawie "poprzez zawieszenie mocy i skutków uchwały" Izby Pracy do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia wniosku KRS do Trybunału. (PAP)
autor: Marcin Jabłoński
mja/ itm/