Zgodnie z art. 229 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracodawca musi zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opiekę składają się trzy rodzaje badań:
  • wstępne, dla osób przyjmowanych do pracy lub pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe,
  • okresowe, w terminie wyznaczonym przez lekarza medycyny pracy,
  • kontrolne, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą.
I tak decyduje lekarz
Zgodnie art. 229 par. 4 k.p. pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. Aktem prawnym regulującym zagadnienie pracowniczych badań profilaktycznych jest rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (dalej: r.p.b.l.).
Jednym z najważniejszych obowiązków pracodawcy związanych z badaniami profilaktycznymi jest wydanie skierowania, którego wzór określa załącznik nr 3a do rozporządzenia, a które zgodnie z par. 4 ust. 2 r.p.b.l., powinno zawierać następujące informacje:
1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
2) określenie stanowiska pracy, na jakim osoba ta ma być zatrudniona (w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy),
3) określenie stanowiska pracy, na jakim pracownik jest zatrudniony (w przypadku badań okresowych lub kontrolnych),
4) opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt. 2 i 3, czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Na podstawie tych informacji lekarz medycyny pracy określa zakres i częstotliwość badania profilaktycznego, wykorzystując do tego celu „Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników”, stanowiące załącznik nr 1 do rozporządzenia, a także inne, szczegółowe akty prawne. Dlatego tak istotne jest szczegółowe scharakteryzowanie stanowiska pracy w skierowaniu na badania profilaktyczne.
Celem nowelizacji r.p.b.l., która weszła w życie 16 grudnia 2020 r., jest optymalizacja dostępności do badań profilaktycznych i racjonalizacja ich przeprowadzania. Polega ona w szczególności na rezygnacji w możliwych przypadkach z obligatoryjnych konsultacji specjalistycznych. Autorzy przepisu uznali bowiem, że lekarze medycyny pracy są przygotowani do samodzielnej oceny podstawowych parametrów objętych badaniami lekarzy specjalistów, co wynika ze zmienionego kilka lat temu programu specjalizacji w zakresie medycyny pracy. Pozostawiono przy tym możliwość kierowania przez lekarza medycyny pracy na specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań wynikających z warunków pracy lub stanowiska pracy, wskazując w szczególności na badania lekarskie w zakresie: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne.
Modyfikacji uległ również zakres badań pracowników świadczących prace na wysokości, zrezygnowano bowiem z podziału na prace „do” lub „powyżej” 3 metrów. Tym samym nie ma potrzeby precyzowania w skierowaniach, na jakiej konkretnie wysokości dany pracownik świadczy pracę, nie wpływa to już na zakres badania. Gdyby jednak pracodawca w skierowaniach wprowadził takie rozróżnienia, nie będzie to traktowane jako nieprawidłowość.
Inne przepisy bez zmian
Należy również wyjaśnić, że powyższa zmiana nie wpływa na inne kwestie związane z bhp w zakresie organizacji pracy na wysokości. Zgodnie z par. 105 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: r.b.h.p.) za pracę na wysokości uważa się pracę wykonywaną na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1 metra nad poziomem podłogi lub ziemi. Do takiej pracy nie zalicza się jednak pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
  • osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 metra pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi,
  • wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.
Prace na wysokości, zgodnie z par. 80 ust. 1 r.b.h.p., należą do prac szczególnie niebezpiecznych. Tym samym przy ich organizacji należy podjąć szczególne środki ostrożności, które zostały określone w par. 81 r.b.h.p., tj. zapewnić w szczególności:
  • bezpośredni nadzór nad pracami szczególnie niebezpiecznymi wyznaczonych w tym celu osób,
  • odpowiednie środki zabezpieczające,
  • instruktaż pracowników obejmujący w szczególności: imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań oraz wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

    Zobacz również:

    Zagraniczni pracodawcy mieli kłopoty z utworzeniem PPK

Ponadto pracodawca powinien zapewnić, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych miały wyłącznie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane. Zasady te nie uległy zmianom.
Podstawa prawna
•art. 229 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320)
•par. 4 ust. 2, załącznik nr 3a do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2131)
•par. 80‒81 i par. 105 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 173, poz. 1034)