Przyznawanie świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych może być oparte wyłącznie o kryteria socjalne. O dofinansowanie np. do przedszkola może się starać każdy pracownik - mówi Dominika Nowak, prawnik DLA Piper Wiater sp. k.
ikona lupy />
Jedna z firm w ramach Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) przyznaje pracownikom dofinansowanie do opłaty, jaką ponoszą, gdy ich dziecko uczęszcza do przedszkola. Jednak taka możliwość dotyczy tylko tych rodziców, którzy wyślą je do wskazanej przez pracodawcę placówki. Jeżeli przebywa ono w innej, dopłata nie jest przyznawana. Czy takie działanie jest zgodne z przepisami?
Zgodnie z ustawą o ZFŚS pracodawca może zadecydować o dofinansowaniu opieki przedszkolnej dziecka pracownika. Decyzja ta jest dobrowolna. Jednak, jeżeli zatrudniający postanowi, iż wskazane opłaty będą finansowane z ZFŚS i uwzględni je w regulaminie określającym zasady funkcjonowania funduszu, przyznawanie świadczeń musi odbywać się zgodnie z ustawowymi kryteriami.
Jakie to są warunki?
Przyznanie danemu pracownikowi świadczenia może nastąpić wyłącznie w oparciu o kryterium socjalne, tj. w odniesieniu do sytuacji materialnej, rodzinnej oraz życiowej (ze względu na stan zdrowia, dochód na jednego członka rodziny, wielodzietność, wypadki losowe itp.). Celem prowadzenia ZFŚS jest bowiem pomoc najbardziej potrzebującym pracownikom. Jeżeli firma uzależnia przyznanie dofinansowania od faktu uczęszczania dziecka do konkretnego przedszkola, to stosuje warunek nieprzewidziany przez ustawę. Co oznacza, że niezgodnie z obowiązującym prawem ogranicza pracownikom dostęp do świadczenia. O dofinansowanie opieki przedszkolnej może starać się każdy pracownik, a pracodawca nie może odrzucić wniosku z przyczyn innych niż socjalne. Tak też orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 16 sierpnia 2005 r. (sygn. akt I PK 12/05).
Czy firma może zawrzeć taki warunek w regulaminie ZFŚS?
Regulamin funduszu powinien wskazywać świadczenia finansowane z ZFŚS oraz zasady ich przydzielania. Pracodawca nie może jednak przyjąć regulaminu zawierającego postanowienia niezgodne z prawem ani wydatkować środków ZFŚS sprzecznie z jego zapisami (wyrok SN z 20 sierpnia 2000 r., sygn. akt I PKN 579/00). W konsekwencji, jeżeli pracodawca dofinansowuje opłaty ponoszone przez pracowników tylko w konkretnym przedszkolu na postawie regulaminowego zapisu albo przy jego braku, to bezwzględnie narusza przepisy powszechnie obowiązującego prawa.
Czy podwładny może się w takiej sytuacji domagać wypłaty pomocy z ZFŚS?
Co do zasady, pracownik może domagać się wypłaty z ZFŚS, jeżeli pracodawca po zbadaniu sytuacji socjalnej przyzna mu świadczenie, którego następnie nie wypłaci. Roszczenie takie przysługuje również wtedy, gdy regulamin funduszu szczegółowo opisuje kryteria uprawniające do otrzymania świadczenia, np. wskazuje przedziały dochodu na jednego członka rodziny. Jeżeli natomiast regulamin ogólnie wskazuje kryteria socjalne, które umożliwiają pracownikowi ubieganie się o przyznanie świadczenia, nie ma on podstawy, aby domagać się wyp0łaty. W większości przypadków pracownik nie będzie zatem uprawniony do żądania dofinansowania opieki przedszkolnej, nawet gdy pracodawca w sposób nieuprawniony odmawia świadczenia ze względu na wybrane przedszkole. Warto natomiast wiedzieć, że wykluczenie pracownika z procedury przyznawania dofinansowania z ZFŚS może zostać uznane za dyskryminację.
Co to oznacza?
Pracownik, którego wniosek nie został rozpatrzony z uwagi na niedozwolone kryterium, będzie mógł dochodzić na drodze sądowej odszkodowania od pracodawcy w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Ponadto, jeżeli pracodawca nie zgodzi się na rozpatrywanie wniosków składanych przez wszystkich pracowników bez wyjątku (i odmówi wprowadzenia odpowiednich zmian do regulaminu), to osoby takie mogą zawiadomić Państwową Inspekcję Pracy o nieprawidłowościach w zakresie stosowania ustawy o ZFŚS. W przypadku kontroli pracodawca powinien liczyć się z możliwością otrzymania grzywny.