Ubezpieczony urodził się 15 września 1954 r. W 2005 roku ZUS ustalił mu kapitał początkowy, uwzględniając m.in. zarobki z 1983 roku, kiedy to przystąpił do ubezpieczenia i pracował od 1 września do 31 grudnia. Zamierza zgłosić wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego. Czy może liczyć na to, że jego nowa kwota będzie wyższa od obliczonej poprzednio?
Wysokość kapitału początkowego ustalanego z tytułu stażu ubezpieczeniowego przebytego do końca 1998 roku uzależniona jest w dużej mierze od podstawy jego wymiaru (emerytury hipotetycznej, która przysługiwałaby ubezpieczonemu na 31 grudnia 1998 roku). ZUS ustala tę podstawę w kilku etapach.

Wysokość ustalanego przez ZUS kapitału uzależniona jest od tzw. emerytury hipotetycznej

Porównanie do przeciętnej płacy

W tym celu najpierw porównuje zarobki ubezpieczonego z wybranych lat kalendarzowych (na ogół 10 kolejnych lub 20 dowolnie wybranych z całego okresu sprzed 1999 roku) do przeciętnych wynagrodzeń z tych lat.
W ten sposób uzyskuje, w odniesieniu do każdego roku, wskaźnik wyrażony w procentach. Ich sumę dzieli następnie przez liczbę lat uwzględnionych przy ustalaniu podstawy wymiaru, obliczając tym samym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego.
Wielkość tę ZUS mnoży następnie przez kwotę bazową obowiązującą w II kwartale 1998 roku (1220,89 zł), dzięki czemu ustala podstawę wymiaru kapitału początkowego (emerytury hipotetycznej).

Poprzednie zasady ograniczały wskaźnik

Jeszcze do niedawna obowiązywały niekorzystne dla ubezpieczonych przepisy, które nakazywały ustalać stosunek zarobków do przeciętnego wynagrodzenia w opisany powyżej sposób również za rok, w trakcie którego rozpoczęli pracę. Porównanie wynagrodzenia uzyskanego w pierwszym roku ubezpieczenia do przeciętnej płacy ze wszystkich miesięcy tego roku skutkowało niższym wskaźnikiem za ten rok, a tym samym niższą wysokością kapitału początkowego.



Pierwszy rok ubezpieczenia

Od 23 września 2011 r. zasada porównywania zarobków uzyskanych w wybranych latach kalendarzowych do przeciętnych wynagrodzeń z tych lat została zmieniona. Na podstawie ustawy z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obliczając procentowy stosunek wynagrodzenia do przeciętnej płacy za rok, w którym wnioskodawca po raz pierwszy przystąpił do ubezpieczenia, ZUS uwzględnia przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyłącznie za te miesiące, w których pozostawał on w ubezpieczeniu.
Do sumy tych wynagrodzeń porównuje następnie łączną kwotę zarobków danej osoby w jej pierwszym roku ubezpieczenia. Taki sposób ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego powoduje, że jest ona wyższa, niż byłaby w przypadku jej ustalenia w myśl dotychczasowych regulacji (również wysokość tego kapitału).
Osoby, którym zakład ustalił kapitał początkowy z uwzględnieniem pierwszego roku pozostawania w ubezpieczeniu na poprzednio obowiązujących zasadach, mogą obecnie wnioskować o ponowne ustalenie tego kapitału z zastosowaniem nowych regulacji.

Szansa na wyższą emeryturę

Zmiany w przepisach najlepiej zilustruje przykład ubezpieczonej, która podjęła pierwszą pracę od 5 sierpnia 1981 r. W miesiącach sierpień – grudzień 1981 r. uzyskała z tego tytułu przychód w łącznej wysokości 34 800 zł. Ustalając w 2007 roku wysokość kapitału początkowego, ZUS porównał te zarobki do przeciętnej płacy za wszystkie miesiące 1981 roku, tj. 92 268 zł.
Wyliczony w ten sposób wskaźnik wyniósł 37,72 proc. (34 800 zł/92 268 zł). Suma wskaźników z 10 kolejnych lat kalendarzowych wyniosła 884,21 proc., a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego – 88,42 proc. (884,21 proc./10).
Obecnie ubezpieczona zamierza zgłosić wniosek o ponowne ustalenie tego kapitału. ZUS jeszcze raz ustali wskaźnik zarobków do przeciętnej płacy za rok 1981, w którym przystąpiła do ubezpieczenia. W tym celu porówna zarobki uzyskane przez ubezpieczoną w okresie sierpień – grudzień 1981 roku (34 800 zł) do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wyłącznie za te miesiące (7689 zł x 5 = 38 445 zł). Uzyskany wskaźnik (90,52 proc.) zsumuje z tym z pozostałych wybranych lat (846,49 proc.), a następnie podzieli przez 10.
Wyniesie on 93,70 proc. (937,01 proc./10), tj. 5,28 proc. więcej od obliczonego poprzednio. Dzięki temu ubezpieczona będzie miała wyższy kapitał początkowy.
Podstawa prawna
Art. 15, 174 – 177 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).
Art. 1 – 2 ustawy z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 187, poz. 1112).

Marek Opolski