Nagroda jest przyznawana przez składający się z pięciu osób Komitet Noblowski pod przewodnictwem Thorbjoerna Jaglanda, byłego premiera Norwegii i sekretarza generalnego Rady Europy. Członkowie Komitetu wybierani są przez norweski parlament i zwykle reprezentują całe spektrum polityczne.
Tegoroczny zwycięzca zostanie wybrany spośród 231 kandydatów, w tym 43 organizacji. Rekord nominacji padł w 2011 roku, kiedy to zgłoszono 247 kandydatów.
Lista kandydatów tradycyjnie utrzymywana jest w tajemnicy, ale na przednoblowskiej "giełdzie" faworytów pojawiają się m.in.: Aleś Bialacki - szef jednej z najbardziej znanych białoruskich organizacji praw człowieka, Centrum Praw Człowieka "Wiasna"; Gene Sharp - amerykański politolog i ideolog walki bez przemocy (nonviolent action); Yoani Sanchez - opozycyjna kubańska blogerka, która od ponad pięciu lat jest uosobieniem nowej formy oporu wobec komunistycznych władz Kuby; Swietłana Gannuszkina - rosyjska obrończyni praw człowieka; Sima Samar - pionierka walki o prawa kobiet w Afganistanie.
W 2011 r. pokojowego Nobla otrzymały trzy kobiety: prezydent Liberii Ellen Johnson-Sirleaf, działaczka z czasów wojny domowej w Liberii Leymah Gbowee i działaczka na rzecz demokracji, jemeńska dziennikarka Tawakkul Karman.
Od 1901 r. nagrodę tę przyznano 92. razy, w tym 101 osobom i 20 organizacjom. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża otrzymał pokojowego Nobla aż trzykrotnie - w latach 1917, 1944 i 1963 - co nie udało się żadnej innej organizacji ani pojedynczej osobie. Z kolei założyciel Czerwonego Krzyża Jean Henri Dunant ze Szwajcarii był jednym z dwóch zdobywców pierwszej Pokojowej Nagrody Nobla w 1901 r. Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) otrzymało to międzynarodowe wyróżnienie dwukrotnie.
Pokojowego Nobla przyznano zaledwie 15 kobietom. Tawakkul Karman miała tylko 32 lata, gdy ją dostała, i była najmłodszą wyróżnioną osobą.
Matka Teresa, laureatka nagrody w 1979 r., odmówiła uczestnictwa w tradycyjnym przyjęciu w Oslo, tłumacząc, że pieniądze lepiej przeznaczyć na pomoc biednym. Przyjęcie odwołano.
W 1973 r. ambasador USA w Oslo, który w imieniu amerykańskiego sekretarza stanu Henry'ego Kissingera odbierał nagrodę za porozumienie pokojowe z Wietnamem, został w proteście obrzucony śnieżkami.
W przeszłości na liście kandydatów znaleźli się Hitler i Stalin
Nagrodzony wraz z Kissingerem przedstawiciel Wietnamu Północnego Le Duc Tho był jedyną osobą, która nie przyjęła nagrody, uzasadniając, że kraj nadal jest w stanie wojny.
W przeszłości na liście kandydatów znaleźli się m.in.: w 1939 r. Adolf Hitler za pokojowe rozwiązanie konfliktu wokół Czechosłowacji (jego kandydatura została szybko odrzucona) oraz Józef Stalin w 1945 i 1948 r. za wysiłki na rzecz zakończenia II wojny światowej.
Po tym, gdy w 1935 r. laureatem Pokojowej Nagrody Nobla został niemiecki pisarz i działacz pacyfistyczny Carl von Ossietzky, Adolf Hitler zakazał Niemcom odbierania nagród. Zakaz dotknął trzech niemieckich naukowców, którzy pod koniec lat 30. zostali nagrodzeni w dziedzinie chemii i medycyny.
Fundacja Noblowska z siedzibą w Sztokholmie pilnuje realizacji testamentu zmarłego w 1896 r. Szweda Alfreda Nobla, fundatora Pokojowej Nagrody Nobla oraz nagród w dziedzinie fizyki, chemii, medycyny i literatury. Nazwiska laureatów tradycyjnie ogłaszane są w październiku, natomiast wręczanie wyróżnień odbywa się w grudniu w Oslo i Sztokholmie.