Zasady umorzenia zaległych składek określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z art. 28 ust. 1 należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS. Można to zrobić jedynie w przypadku ich całkowitej nieściągalności, której definicję zawarto w ust. 3. Za całkowitą nieściągalność można uznać sytuację, gdy np. dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku, i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie. Ustawa systemowa przewiduje jednak wyjątkowe rozwiązanie dla osób, których sytuacja nie spełnia warunku całkowitej nieściągalności. Zgodnie z ust. 3a należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane mimo braku ich całkowitej nieściągalności. Chociaż decyzja ZUS w każdym z tym przypadków jej uznaniowa, to jednak ramy, w jakich porusza się organ, oceniając taki wniosek, są wyznaczone przez przepisy rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Z przepisów tego rozporządzenia wynika, że ZUS może umorzyć ubezpieczonemu będącemu płatnikiem składek należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. Taka sytuacja ma miejsce, gdy:
  • opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
  • poniesione straty materialne w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodują, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,
  • przewlekła choroba zobowiązanego lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny pozbawia zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Nie ma wymaganej przerwy
W opisywanym przypadku sytuacja materialna i osobista przedsiębiorcy była już przez ZUS oceniana, ale skutkowało to wydaniem decyzji odmownej. Podkreślenia jednak wymaga, że nie wyklucza to złożenia nowego wniosku o umorzenie składek. Przepisy nie przewidują bowiem określonej przerwy między decyzją a złożeniem kolejnego wniosku.
Kolejna podwyżka stóp procentowych. Główny powód to nadal wysoka inflacja
Kolejna podwyżka stóp procentowych. Główny powód to nadal wysoka inflacja

Zobacz również
Możliwość ta nie jest także kwestionowana w orzecznictwie sądowym. W tym zakresie można odnotować stanowisko zawarte w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 29 listopada 2017 r., sygn. akt I SA/Gd 1193/17. W tym orzeczeniu m.in. stwierdzono, że każda zmiana okoliczności faktycznych, w szczególności sytuacji majątkowej, rodzinnej lub zdrowotnej osoby zobowiązanej, może być zawsze podstawą do ponownego wystąpienia z wnioskiem o umorzenie zaległości lub z wnioskiem o rozłożenie należności na raty w myśl art. 28 ustawy systemowej. Odmowa ich umorzenia nie stwarza sytuacji powagi rzeczy osądzonej i zobowiązany do uiszczenia zaległości może występować o jej umorzenie tak długo, jak długo zaległość ta istnieje, zwłaszcza jeśli jego sytuacja ulegnie pogorszeniu. W podobnym kierunku podążył WSA w Opolu w wyroku z 26 stycznia 2022 r., sygn. akt I SA/Op 530/21. W orzeczeniu tym wskazano m.in., że jeśli sąd nie dopatrzy się uchybień organu w sposobie procesowania i rozstrzygania na podstawie kompletnych dowodów (w dacie wydania zaskarżonej decyzji), to nie ma podstaw prawnych do eliminowania decyzji z obrotu prawnego. W tych warunkach twierdzeniom organu o braku podstaw do umorzenia w całości kwoty należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne nie można zarzucić dowolności. Jednocześnie jednak WSA podkreślił, że wniosek o umorzenie należności składkowych na rzecz ZUS nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, a więc może być ponawiany w przypadku zmiany stanu faktycznego lub po uzyskaniu nowych dowodów. Z tego też względu skarżący może wystąpić do ZUS z nowym wnioskiem, wskazując na nowe okoliczności sprawy.
Pogorszenie sytuacji materialnej
Decyzja ZUS nie zamyka zatem możliwości ponownego ubiegania się o zastosowanie ulgi w spłacaniu składek, np. w postaci umorzenia składek lub rozłożenia na raty. Należy jednak wykazać nowe okoliczności sprawy, nowe dowody, a takimi mogą być m.in. argumenty dotyczące niezależnego od przedsiębiorcy wzrostu obciążeń kredytowych spowodowanych podnoszeniem stóp procentowych, co pociąga zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. Jak powszechnie wiadomo, ZUS podchodzi bardzo restrykcyjnie do kwestii umarzania składek i robi to w wyjątkowych sytuacjach. Można się spodziewać, że ostatnie znaczne podwyżki stóp procentowych pogorszyły sytuację materialną wielu dłużników ZUS, co skutkować będzie zwiększonym wpływem wniosków w sprawie umorzenia składek. Trudno jednak przewidzieć decyzję ZUS w tej indywidualnej sprawie, można jedynie wskazać, że taka okoliczność powinna być wzięta pod uwagę przy ocenie wniosku. ©℗
Podstawa prawna
•art. 28 ust. 1‒3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
•rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz. 1365)