Podatek VAT na artykuły higieniczne dla kobiet, takie jak podpaski czy tampony higieniczne wynosi 5-proc., a na kubeczki menstruacyjne 23 proc. - zauważa rzecznik prawa obywatelskich Marcin Wiącek w wystąpieniu do minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej.
RPO zwrócił się do minister finansów o stanowisko w tej sprawie i informację, czy resort rozważa podjęcie prac legislacyjnych i stosowną korektę wysokości podatku na kubeczki.
Jak informuje RPO na kwestię stawki podatku VAT na kubeczki menstruacyjne zwrócono uwagę w trakcie spotkania w Biurze RPO z przedstawicielkami Fundacji "Rodzić po ludzku" w grudniu 2022 r., poświęconego m.in. problemu wykluczenia menstruacyjnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina, że 9 sierpnia 2019 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług wprowadzającą m.in. nową matrycę stawek VAT oraz wiążącą informację stawkową. Od 1 lipca 2020 r. towary dla potrzeb podatku VAT są oznaczane przy użyciu Nomenklatury scalonej (CN) lub Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB).
"Z uzasadnienia do projektu ustawy wprowadzającej zmianę stawek VAT wynika, że w miarę możliwości zastosowano jedną stawkę podatku dla całych działów CN. W praktyce jednak okazało się, że od tej zasady jest wiele wyjątków. Wyjątek ten dotyczy także artykułów higienicznych dla kobiet mających zastosowanie w czasie menstruacji" - wskazał RPO w wystąpieniu do minister finansów.
Podaje, że większość produktów wykorzystywanych do tego celu objętych jest stawką VAT w wysokości 5 proc., za wyjątkiem tzw. kubeczków menstruacyjnych objętych stawką 23 proc.
W odniesieniu do artykułów higienicznych jedną stawką VAT 5 proc. objęto produkty klasyfikowane w CN 9619 00 – tj. podpaski higieniczne (wkładki) i tampony, pieluchy i wkładki dla niemowląt oraz podobne artykuły, z dowolnego materiału. Tym samym obniżono stawkę VAT z 8 proc. do 5 proc. dla artykułów higienicznych takich jak podpaski, tampony higieniczne, czy pieluchy.
Jednocześnie - jak wynika z odpowiedzi resortu finansów z 20 marca 2020 r. na interpelację - kubeczki menstruacyjne nie są objęte obniżoną stawką. Są one, co do zasady, klasyfikowane jako artykuły higieniczne z tworzyw sztucznych. Powoduje to, że cena jednostkowa produktu jest o wiele wyższa w porównaniu z innymi artykułami higienicznymi stosowanymi w czasie menstruacji. "Można zatem uznać, że jest on artykułem trudno dostępnym pod względem ekonomicznym" - zaznaczył RPO.
Wskazał, że problem dostępności artykułów higienicznych dla kobiet w czasie menstruacji został dostrzeżony na szczeblu unijnym, zainicjowano również debatę na ten temat na szczeblu krajowym.
W czerwcu 2021 r. Parlament Europejski w rezolucji dotyczącej praw reprodukcyjnych postulował zapewnienie potrzebującym darmowych środków higieny, wskazując, że zapobieganie ubóstwu menstruacyjnemu jest zadaniem pilnym. Wezwano do działań zwiększających świadomość korzyści ze stosowania podczas menstruacji produktów higienicznych wielokrotnego użytku w porównaniu z jednorazowymi oraz zwiększenia ich dostępności.
W Rezolucji zawarto również postulat skorzystania przez kraje członkowskie z elastyczności wprowadzonej w Dyrektywie w sprawie podatku VAT i zastosowaniu zwolnień lub zerowych stawek podatku VAT na te podstawowe towary pierwszej potrzeby. Oszacowano, że jedna na dziesięć kobiet w Europie ma problem z dostępem do środków higieny w czasie menstruacji. To wykluczenie dodatkowo pogłębia dyskryminujące kobiety opodatkowanie artykułów higieny menstruacyjnej w UE.
Jak zauważono w Rezolucji, unijne prawo daje państwom członkowskim względną swobodę, jeśli chodzi o regulowanie stawek podatku na produkty higieniczne dla kobiet. Dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej określa ramy stawek VAT w UE, ale pozostawia rządom krajowym wybór ustalenia liczby i poziomu wybranych przez siebie stawek.
Podstawowa stawka VAT stosowana we wszystkich państwach członkowskich w odniesieniu do towarów i usług wynosi co najmniej 15 proc. Zgodnie jednak z art. 98 Dyrektywy państwa członkowskie mogą stosować jedną stawkę obniżoną lub dwie stawki obniżone wynoszące co najmniej 5 proc. w odniesieniu do określonych towarów lub usług wymienionych w załączniku III do Dyrektywy. W pkt 3. złącznika III Dyrektywy do towarów, do których można zastosować stawki obniżone zostały zaliczone produkty farmaceutyczne stosowane do celów medycznych i weterynaryjnych, w tym produkty używane do celów antykoncepcyjnych, higieny osobistej dla kobiet oraz chłonne środki higieniczne.
Potrzebę wprowadzenia systemowych rozwiązań i zwiększenia dostępności tych artykułów podkreślono też podczas konferencji senackiego zespołu "Zdrowie Polaków" 7 czerwca 2022 r.
"Stosowanie obniżonych stawek podatku VAT jest jednym z instrumentów polityki społecznej, w tym również ograniczania ubóstwa menstruacyjnego. W tym kontekście trudno znaleźć uzasadnienie dla obniżania stawek podatku VAT dla części artykułów higienicznych dla kobiet z pominięciem pozostałych produktów do tego przeznaczonych" - napisał Rzecznik Praw Obywatelskich.
Wskazał, że wprowadzenie nowej matrycy stawek VAT oparte było na przyjęciu jednej (takiej samej) stawki podatku dla całych działów CN i miało na celu likwidację pewnych niekonsekwencji w dotychczasowym stosowaniu stawek, gdzie podobne towary (towary takiej samej kategorii) były czasem opodatkowane według różnych stawek - 5 proc., 8 proc. i 23 proc. W założeniu bowiem - jak zaznaczył rzecznik - dążono do ujednolicenia opodatkowania całych grup towarowych, jak również generalnego obniżania stawek podatku dla produktów niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka.
Według niego, nie ulega zatem wątpliwości, że objęcie tą samą stawką podatku VAT (5 proc.) wszystkich artykułów higienicznych stosowanych w czasie menstruacji przyczyniłoby się do ograniczenia zjawiska jakim jest tzw. ubóstwo menstruacyjne oraz byłoby proekologiczne, bo kubeczki menstruacyjne to produkt wielorazowego użytku przyjazny dla skóry jak i środowiska.
Ministerstwo Finansów ma 30 dni, by odpowiedzieć na pismo Rzecznika Praw Obywatelskich. (PAP)
Autorka: Danuta Starzyńska-Rosiecka