Patriarcha Moskwy i Wszechrusi Aleksy II nie żyje

O śmierci zwierzchnika rosyjskiej Cerkwi prawosławnej obwieszczono biciem dzwonów we wszystkich cerkwiach Rosji.

Zgon nastąpił ok. godz. 11.00 czasu moskiewskiego (9.00 czasu polskiego). Aleksy II od kilku lat poważnie chorował, m.in. na serce. Niedawno wrócił z leczenia w Niemczech.

Pod jego zwierzchnictwem Cerkiew zwiększyła swoje wpływy wewnątrz Rosji i przezwyciężyła historyczny rozłam z Rosyjską Cerkwią Prawosławną za Granicą.

Na czele rosyjskiej Cerkwi prawosławnej Aleksy II stał od 1990 r. Był 15. patriarchą w historii Cerkwi od wprowadzenia tego urzędu w 1589 r.

Pod jego rządami narosło napięcie między rosyjską Cerkwią prawosławną i Kościołem katolickim

Aleksy II znany był z nieprzychylnego nastawienia do Watykanu.

Prawosławni oskarżali katolików m.in. o prozelityzm, czyli odbieranie im wiernych w Rosji i innych krajach byłego ZSRR. To kategoryczny sprzeciw Aleksego II sprawił, że nigdy nie doszła do skutku podróż papieża Jana Pawła II w Rosji.

Nowy patriarcha najdalej w maju

Zgodnie ze statutem rosyjskiej Cerkwi nowy patriarcha powinien być wybrany na Soborze w ciągu sześciu miesięcy, czyli najpóźniej w maju 2009 roku.

Według cerkiewnych reguł, najwyższym hierarchą w Cerkwi po śmierci jej zwierzchnika zostaje najstarszy stażem arcybiskup. Obecnie jest nim metropolita kijowski Wołodymyr.

Natomiast eparchią moskiewską kierować będzie metropolita krutycki i kołomieński Juwenaliusz.

Nie wiadomo kto będzie następcą Aleksego II na patriarszym tronie

W ostatnich latach w tym kontekście najczęściej wymieniano metropolitę smoleńskiego i kaliningradzkiego Cyryla, który od 1989 roku kieruje Wydziałem Stosunków Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego, czyli cerkiewną dyplomacją.

Duże szanse dawano też metropolicie kałuskiemu i borowskiemu Klemensowi. Od 2003 roku stoi on na czele Wydziału Gospodarczego Patriarchatu Moskiewskiego, któremu podlega m.in. kancelaria patriarchy i synodu, a także biblioteka oraz archiwum. Wcześniej był on pierwszym zastępcą Cyryla.

Watykan o śmierci Aleksego II

Z "zaskoczeniem i bólem" przyjęto w Watykanie wiadomość o śmierci patriarchy Moskwy i Wszechrusi Aleksego II - poinformowała agencja ANSA.

To pierwsza reakcja Stolicy Apostolskiej na śmierć zwierzchnika rosyjskiego prawosławia.

Wkrótce spodziewany jest oficjalny komunikat Stolicy Apostolskiej oraz telegram kondolencyjny papieża Benedykta XVI.

Sekretarz Papieskiej Rady ds. Krzewienia Jedności Chrześcijan biskup Brian Farrell z Irlandii powiedział, że patriarsze Aleksemu II przypadło zadanie kierowania Kościołem prawosławnym "w okresie wielkiej transformacji".

"Potrafił je wypełnić z wielkim poczuciem odpowiedzialności i miłości do rosyjskiej tradycji" - podkreślił biskup Farrell w rozmowie z włoską agencją prasową.

Abp. Nossol: po śmierci Aleksego II zmiany w kościele wschodnim mogą być dalekosiężne

"Nie będzie łatwo ani wybrać następcę, ani praca następcy też nie będzie łatwa. Wybór będzie utrudniony, bo spektrum jest dość szerokie" - powiedział abp Nossol.

Dodał, że wśród potencjalnych następców często powtarzało się nazwisko arcybiskupa Smoleńska, metropolity Kiryła. "On był członkiem naszej wielkiej komisji dialogowej (papieskiej komisji ds. dialogu teologicznego pomiędzy kościołem katolickim a prawosławnym) przez wiele lat. Dopiero ostatnio, gdy stał się najbliższym współpracownikiem Aleksieja II, przestał być jej członkiem. On nam bardzo często na sesjach plenarnych podpowiadał, jakich ujęć w dialogu nie powinniśmy używać, bo są one pejoratywnie odbierane przez prawosławie wschodnie" - mówił opolski ordynariusz.

"Oczywiście tradycja patriarchatu moskiewskiego - tego "trzeciego Rzymu" - będzie utrzymana. Tak mówiono - że drugim Rzymem był Konstantynopol, a trzecim Moskwa. Harmonia między drugim, a trzecim Rzymem nie zawsze była najwspanialsza. Znaczenie patriarchatu moskiewskiego jest bardzo istotne" - wyjaśnił arcybiskup.

Opolski arcybiskup przypuszcza, że moment śmierci Aleksego II może zapoczątkować nowy etap dialogu katolicko-prawosławnego. Zdaniem Nossola, osobą która mogłaby doprowadzić do lepszego dialogu prawosławia i katolicyzmu mógłby być właśnie bliski współpracownik zmarłego patriarchy, arcybiskup Smoleńska, metropolita Kirył.

"To byłoby możliwe. On ma wielkie doświadczenie, doskonale zna angielski, przez wiele lat jako przedstawiciel moskiewskiej cerkwi prawosławnej bywał w Genewie w Światowej Radzie Kościołów. On decydował o relacjach Rady z patriarchatem moskiewskim. Miał to otrzaskanie, otwarcie którego nie miał Aleksy II. Musimy uzbroić się w cierpliwość, zawierzyć Duchowi Świętemu i czekać, że relacje między naszymi kościołami staną się bardziej przejrzyste, w pozytywnym słowa tego znaczeniu bardziej katolickie" - podsumował Nossol.

Gorbaczow: jestem zaskoczony

Były prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow powiedział, że "jest tak zaskoczony, iż trudno mu znaleźć słowa". "Głęboko go szanowałem" - dodał.

To niepowetowana strata dla wszystkich rosyjskich prawosławnych, gdziekolwiek żyją - powiedział Siergiej Mironow, przewodniczący Rady Federacji, wyższej izby parlamentu Rosji, na wieść o śmierci patriarchy Aleksego II.

Putin: śmierć Aleksego II to wielka strata

"To była piękna dusza. To wielka strata" - powiedział rosyjski premier na spotkaniu w siedzibie rządu z premierem Armenii Tigranem Sarkisjanem.

"Śmierć patriarchy to tragiczne wydarzenie" - dodał były prezydent, który - jak się przypomina - współdziałał z Aleksym II na rzecz zwiększenia wpływu Kościoła prawosławnego w Rosji.

Miedwiediew odwołał w związku ze śmiercią Aeksego II swoją wizytę we Włoszech i przyspiesza powrót z podróży do Indii

"Dziś prezydent przeprowadził rozmowę telefoniczną z prezydentem Włoch (Giorgio Napolitano). W związku ze śmiercią patriarchy Aleksego II zadecydowano, że uroczystości przekazania cerkwi w Bari rosyjskiemu Kościołowi prawosławnemu zostaną przesunięte" - oświadczyła rzeczniczka Natalia Timakowa.

W stolicy Apulii, na południu Włoch, Miedwiediew miał otrzymać symboliczne klucze do prawosławnego kościoła pod wezwaniem świętego Mikołaja, przekazanego po 90 latach Moskwie przez stronę włoską.

"Prezydent wróci do Moskwy dziś po zakończeniu oficjalnej wizyty w Indiach" - dodała rzeczniczka.

Miedwiediew: to ogromne nieszczęście dla Rosji

"Nasz kraj, nasze społeczeństwo spotkało ogromne nieszczęście - zmarł patriarcha Moskwy i Wszechrusi Aleksy II. Był on nie tylko wybitnym religijnym przywódcą duchowym - był wielkim obywatelem Rosji, w którego losie odbijały się wszystkie ciężkie doświadczenia przełomowego dla naszego kraju XX wieku" - powiedział rosyjski przywódca.

"Z jego imieniem wiąże się bezpośrednio odrodzenie rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Miał kolosalny wpływ na odbudowę duchowego życia i stan moralny rosyjskiego społeczeństwa. Był inicjatorem dialogu między Cerkwiami i narodami" - dodał rosyjski prezydent.

"Wypełniając swoją pasterską posługę patriarcha czuł odpowiedzialność nie tylko za Cerkiew, ale i za całą Rosję" - podkreślił Miedwiediew.

Publicystka: Aleksy II nie wtrącał się w politykę

Pod kierownictwem Aleksego II największa na świecie Cerkiew rosyjska nie przeżyła żadnego rozłamu i nie miała pokusy wtrącania się w życie polityczne - ocenia prawosławna publicystka Anna Radziukiewicz.

Anna Radziukiewicz, zastępca redaktora naczelnego wydawanego w Białymstoku "Przeglądu Prawosławnego" powiedziała, że pod kierownictwem tego patriarchy Cerkiew w Rosji odrodziła się duchowo i materialnie. Jej zdaniem był to czas otwierania nowych monasterów, remontów i budowy cerkwi, otwierania seminariów i szkół duchownych.

"To także czas duchowego znaczenia" - powiedziała Radziukiewicz. Według niej za przywództwa Aleksego Cerkiew nie miała pokusy, by wtrącać się w życie polityczne. "Ona miała swoje wyraźnie wyznaczone miejsce moralnego przywództwa narodu i niczego więcej" - dodała publicystka.

Aleksy II nigdy nie spotkał się z papieżem Janem Pawłem II a także Benedyktem XVI, choć co jakiś czas obie strony mówiły o przygotowaniach do takiego historycznego wydarzenia.

Pytana o znaczenie roli Aleksego II dla stosunków Cerkwi z Kościołem katolickim Radziukiewicz przyznała, że choć nie doszło do takiego spotkania, za każdym razem "były podawane argumenty czytelne i zrozumiałe".

Najczęściej wśród spornych spraw wymieniane były, stawiane przez Rosjan Watykanowi zarzuty, że próbuje poszerzać swoje wpływy na terenie byłego ZSRR w czasie, gdy Cerkiew usiłuje wzmocnić się po czasach komunizmu i państwa ateistycznego.

Drugi argument, to sytuacja Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie, który - jak mawiał patriarcha - rozwija swoje wpływy w strefach "od zawsze związanych z prawosławiem".

Radziukiewicz: brak zbliżenia cerkwi z Watykanem nie wynikał z celowej polityki patriarchy Aleksego

Dodała, że dialog jest prowadzony, głównie za sprawą "osoby numer dwa" w Cerkwi rosyjskiej, czyli metropolity Cyryla. "Ten dialog jest prowadzony bardzo intensywnie z różnymi kościołami" - podkreśliła.

Nigdy także nie doszło do wizyty patriarchy Aleksego II w Polsce, mimo że w ostatnich latach - za sprawą zwierzchnika prawosławia w Polsce metropolity Sawy - gościli w naszym kraju zwierzchnicy innych patriarchatów, w tym patriarcha ekumeniczny Konstantynopola Bartłomiej I.

"Nie wiem, czy polityka państwowa, długiej i podgrzewanej nawet nieufności wzajemnej, nie nałożyła się na trudność w organizacji tej wizyty, ale to nie mnie, jako osobie świeckiej, odpowiadać na to pytanie" - dodała Radziukiewicz.

"Bratersko-przyjacielskie" - tak określiła relacje polskiej Cerkwi i patriarchatu moskiewskiego. Przypomniała, że nie ma między nimi żadnej zależności (Cerkiew w Polsce jest autokefaliczna).

Nie zgodziła się z opinią, że z racji bliskości kulturowej czy językowej, ten patriarchat powinien być bliższy wiernym w Polsce. W jej ocenie, język cerkiewno-słowiański (używany w Cerkwi) łączy "duży obszar językowy", a źródła prawosławia w Polsce nie są w pierwszym rzędzie związane z Moskwą.

"Skojarzenie dużej zależności od Cerkwi rosyjskiej w Polsce nakłada się na okres Imperium Rosyjskiego (...). Wielokierunkowe są źródła prawosławia na obecnych terenach RP i najstarsze pochodzi z Konstantynopola" - dodała publicystka.

TS