Od 1 stycznia 2022 r. obowiązują nowe zasady ustalania okresu zasiłkowego. Nadal wynosi on 182 lub 270 dni, ale aby rozpoczął się na nowo, między ostatnią i kolejną chorobą musi upłynąć co najmniej 60 dni. I to nawet wtedy, gdy niezdolność do pracy po przerwie spowodowana jest inną chorobą. Druga z nowych zasad dotyczy ograniczenia długości okresu zasiłkowego po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Dla płatników zasiłków szczególnie problematyczne okazują się sytuacje, gdy ubezpieczony choruje na przełomie roku. Jak wówczas ustalić mu uprawnienia zasiłkowe? Przepisy przejściowe nie dają odpowiedzi na wszystkie pytania, w tym jak obliczać długość przerwy między niezdolnościami do pracy.
Po ustaniu tytułu
W czasie trwania ubezpieczenia chorobowego zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa):
  • nie dłużej jednak niż przez 182 dni, lub
  • nie dłużej niż przez 270 dni, jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży.
Jednak od 1 stycznia 2022 r. limity te dotyczą tylko absencji chorobowej przypadającej w czasie trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego, a po jego ustaniu tylko wtedy, gdy niezdolność do pracy powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi ich pobrania i została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży.
Zaostrzenie przepisów
Podobnie jak dotychczas do okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej. To, co uległo zmianie, to sposób otwierania kolejnego okresu zasiłkowego. Od 1 stycznia 2022 r. do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. Ustawodawca zastrzega jednak, że zasady nie dotyczą absencji występujących w czasie ciąży - do okresu zasiłkowego nie wlicza się więc okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży (art. 9 ustawy zasiłkowej). W takim przypadku otwierany jest nowy 270-dniowy okres zasiłkowy.
Co to oznacza w praktyce? Że od 2022 r. do jednego okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie niezdolności do pracy bez względu na rodzaj schorzenia (z wyjątkiem występujących w okresie ciąży), przypadające po przerwie nieprzekraczającej 60 dni kalendarzowych (zatem nie jak do końca 2021 r. tylko niezdolności do pracy spowodowane tą samą chorobą). Nowelizacja miała wyeliminować przedłużanie w nieskończoność odpłatnych nieobecności w pracy przez pracowników biorących zwolnienie lekarskie z powodu kolejnych odmiennych chorób. [przykłady 1 i 2]
Wątpliwości w okresie przejściowym
Powstaje jednak pytanie, jak ustala się długość wymaganej przerwy w okresie przejściowym, ponieważ nie wynika to ani z przepisów znowelizowanej ustawy zasiłkowej, ani przepisu zmieniającego. Jeżeli przykładowo pracownik wiele razy był niezdolny do pracy w 2021 r. z przerwami krótszymi niż 60 dni, ale każdorazowo był otwierany nowy okres zasiłkowy, z czego ostatni zaistniał w listopadzie, a w styczniu 2022 r. pracownik znowu choruje, to czy dla absencji styczniowej należy otworzyć nowy okres zasiłkowy? Zwróciliśmy się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o udzielenie odpowiedzi na powyższe pytanie. Odpowiedź z 3 stycznia 2022 r. udzielona ZUS za pomocą systemu ZUS NPI jest negatywna, brzmi bowiem:
„(…) w przedstawionym przypadku będą miały zastosowanie poprzednie przepisy z 2021 r. W sprawie prawidłowego ustalenia okresu zasiłkowego, proszę wystąpić na wniosku ZAS-64 (przyp. red. wniosek płatnika składek o ustalenie okresu zasiłkowego) do placówki”.
Jest to odpowiedź korzystna dla ubezpieczonych, ale zaskakująca. Żaden bowiem z zapisów ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która nowelizuje ustawę zasiłkową od 1 stycznia 2022 r., nie wskazuje takiego przepisu przejściowego. Nic więc dziwnego, że w literaturze przedmiotu pojawiły się zatem już wyjaśnienia, że w omawianej sytuacji należałoby otworzyć nowy okres zasiłkowy. Jednak opinia ZUS zdaje się być zasadna z uwagi na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 12 maja 2015 r., sygn. akt Ts 285/13, w którym zauważono, że: „(…) Trybunał Konstytucyjny wskazywał już w swym orzecznictwie (zob. np. wyrok TK z 8 listopada 2006 r., K 30/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 149), że brak przepisów przejściowych nie przesądza jeszcze o luce w zakresie regulacji intertemporalnej. W polskiej kulturze prawnej zostały wykształcone reguły międzyczasowe, które znajdują zastosowanie w procesie stosowania prawa. Jeżeli brakuje wyraźnie wyrażonej woli ustawodawcy, sądy i inne organy stosujące prawo muszą kwestię intertemporalną rozstrzygnąć na podstawie tych właśnie reguł, dokonując wyboru między zasadą dalszego działania ustawy dawnej i zasadą bezpośredniego skutku ustawy nowej. Milczenie ustawodawcy co do reguły intertemporalnej należy uznać za przejaw jego woli bezpośredniego działania nowego prawa, chyba że przeciw jej zastosowaniu przemawiają ważne racje systemowe lub aksjologiczne (zob. także wyrok TK z 9 lipca 2009 r., K 31/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 107) (…)”.
Niestety, zastosowanie i wcielenie w życie przepisów w okresie przejściowym może w praktyce rodzić wiele problemów, m.in. w którym momencie w omawianej sytuacji należy zastosować nowe przepisy ustawy zasiłkowej. Wówczas w razie wątpliwości płatnik powinien indywidualnie konsultować się z ZUS. ©℗
przykład 1
Dwa zawolnienia, dwie choroby
Pracownik stał się niezdolny do pracy z powodu zachorowania na anginę od 7 do 21 stycznia 2022 r. (15 dni). Załóżmy, że następnie od 9 lutego 2022 r. będzie przebywał na zwolnieniu lekarskim z powodu kontuzji ręki i otrzyma zwolnienie lekarskie na 21 dni. Niezależnie od tego, że przyczyną drugiej absencji jest inna choroba - oba okresy 15 dni i 21 dni należy zaliczyć do jednego 182-dniowego okresu zasiłkowego, gdyż między jedną chorobą i drugą nie upłynęło 60 dni. Gdyby ta sytuacja miała miejsce przed wejściem w życie nowych przepisów (do 31 grudnia 2021 r.), z dniem początku drugiej absencji zostałby otwarty kolejny okres zasiłkowy.
przykład 2
270 dni w szczególnych przypadkach
W 2022 r. pracownica wielokrotnie będzie przebywać na zwolnieniu lekarskim z powodu różnych absencji. Załóżmy, że do 31 lipca 2022 r. wykorzysta ona 182 dni zasiłkowe. Jeżeli np. 15 września rozpocznie chorobę z kodem B (ciąża), zostanie dla niej otwarty nowy 270-dniowy okres zasiłkowy, mimo że przerwa w niezdolności do pracy spowodowana tym samym schorzeniem będzie krótsza niż 60 dni.
przykład 3
Zasady z ubiegłego roku
Ubezpieczony był niezdolny do pracy od 15 do 29 listopada 2021 r. z powodu anginy. Po raz kolejny stał się niezdolny do pracy w okresie od 5 do 25 stycznia 2022 r. z powodu schorzenia kręgosłupa. Zgodnie ze stanowiskiem ZUS w takiej sytuacji należy otworzyć nowy okres zasiłkowy.
Podstawa prawna
•art. 9 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
•art. 4 pkt 3 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)