Dwa lata temu zajęłam się niepełnosprawną matką mającą orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Do dziś pobieram zasiłek pielęgnacyjny – pisze pani Agnieszka. – W dniu składania wniosku byłam zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku (spełniając tym samym wymóg ustawowy niepodejmowania zatrudnienia). Jednak w tym roku, po zmianie przepisów, konieczne jest złożenie kolejnego wniosku. Wiem, że powinnam ubiegać się o specjalny zasiłek opiekuńczy, oraz że muszę spełnić kryterium dochodowe. Czy spełniam jednak kolejny wymóg, a mianowicie rezygnację z zatrudnienia, skoro nigdy nie pracowałam?
ikona lupy />
Janusz Sejmej, rzecznik prasowy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej / DGP / Wojtek Gorski
Wątpliwości pani Agnieszki są uzasadnione. Dotychczas zasady przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych były nieco łagodniejsze. Od 1 stycznia 2013 r. wymagania zaostrzono, zawężając tym samym krąg osób, które wsparcie mogą otrzymać.
Wraz z nowelizacją wprowadzono dwa rodzaje świadczeń. Pierwsze to świadczenie pielęgnacyjne przysługujące przede wszystkim rodzicom niepodejmującym pracy lub rezygnującym z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnymi dziećmi, przy którym, tak jak dotychczas, wysokość dochodu rodziny nie ma znaczenia.
Natomiast drugi to wspomniany przez naszą czytelniczkę specjalny zasiłek opiekuńczy uzależniony od dochodu podopiecznego i opiekuna. I to jest pierwszy z warunków, który pani Agnieszka musi spełnić, składając wniosek o to pomoc. Kolejny odnosi się do rezygnacji z zatrudnienia. To, że pani Agnieszka jest zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub w ogóle niepracująca, trudno uznać za rezygnację z zatrudnienia. Pomocny w rozstrzygnięciu wątpliwości dotyczących tego, czym jest rezygnacja z zatrudnienia, może być wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 17 maja 2010 r., z którego wynika, że między zakończeniem zatrudnienia a koniecznością opieki istniał związek przyczynowy, polegający na tym, iż bez konieczności sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki zainteresowana świadczeniami opiekuńczymi osoba nie zrzekłaby się zatrudnienia. Musi być jednoznaczne i niebudzące wątpliwości, że rezygnacja z pracy nie była spowodowana inną sytuacją, np. wygaśnięciem umowy lub redukcją zatrudnienia. Osobista opieka nad ciężko chorym krewnym musi być stanem trwałym, czyli opiekun definitywnie rezygnuje zarówno z aktualnego zatrudnienia, jak i z podejmowania tego zatrudnienia w przyszłości.
Również resort pracy przychyla się do takiej interpretacji, twierdząc, iż osobę nigdy niepracującą trudno uznać za taką, która faktycznie zrezygnowała z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Najprawdopodobniej specjalnego zasiłku opiekuńczego nie dostaną także ci, którzy podejmą pracę na krótki okres przed złożeniem wniosku tylko po to, by z niej potem zrezygnować i w ten sposób spełnić ustawowe wymagania.
Przy ustalaniu prawa do zasiłku opiekuńczego niezbędne będzie przeprowadzanie wywiadu środowiskowego przez jednostkę przyznającą świadczenie (w zależności od sytuacji jest to wójt, burmistrz lub prezydent miasta albo działający z ich upoważnienia ośrodek pomocy społecznej właściwy dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy), takiego samego, jak przy przyznawaniu innych świadczeń.
Od negatywnej decyzji pani Agnieszka może odwołać się do samorządowego kolegium odwoławczego, a potem ewentualnie – do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Zgodnie z art. 3 pkt 22 ustawy o świadczeniach rodzinnych, przez zatrudnienie lub inną pracę zarobkową rozumie się wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia, o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
Podstawa prawna
Art. 16a ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.).
Art. 3 ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r. poz. 1548).
Art. 42 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362 z późn. zm.)
Wyrok NSA z 17 maja 2010 r. (sygn. akt I OSK 123/10).

OPINIA EKSPERTA

Zgodnie z art. 16a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Ocena, czy w indywidualnej sprawie miała miejsce faktyczna rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, zdefiniowanego w art. 3 pkt 22 ustawy o świadczeniach rodzinnych, należy do kompetencji jednostki przyznającej świadczenia rodzinne w danej gminie. Również ocena, czy w indywidualnej sprawie ustalona faktyczna rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej związana była z koniecznością sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność lub znaczny stopień niepełnosprawności, spoczywa na właściwym organie realizującym te świadczenia, dokonującym rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy w formie decyzji administracyjnej.