W ostatniej fazie wdrażania pracowniczych planów kapitałowych ujawnił się nowy kłopot ze stosowaniem ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1342; dalej: ustawa o PPK). Chodzi o spółki zagraniczne zatrudniające w Polsce zaledwie kilka osób (niekiedy tylko jedną), które tak długo, jak nie jest to konieczne, nie są zarejestrowane w polskim KRS, nie mają polskich numerów indentyfikacyjnych NIP czy REGON. Dla wielu instytucji finansowych było to powodem niezawarcia z nimi umowy o zarządzanie. A ponieważ zagranicznych pracodawców nie dotyczy zwolnienie z tworzenia PPK przewidziane dla mikroprzedsiębiorców, to muszą utworzyć PPK nawet wówczas, gdy wszystkie osoby przez nich zatrudniane złożą im deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK. W przeciwnym razie narażają się na grzywnę w wysokości do 1,5 proc. funduszu wynagrodzeń za poprzedni rok obrotowy.
Kto zapłaci składki ZUS
W przypadku zagranicznych pracodawców pochodzących z krajów UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii art. 11 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 284, s. 1), przewiduje dwie możliwości:
1. Pracodawca wykonuje wszystkie obowiązki wynikające z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego mającego zastosowanie do pracownika, w szczególności opłaca składki na ubezpieczenia społeczne; w Polsce oznacza to konieczność uzyskania numeru NIP dla pracodawcy, a następnie zarejestrowania się przez niego jako płatnik składek ZUS; wówczas, jak każdy pracodawca w Polsce, również pracodawca zagraniczny nieposiadający tu siedziby, oddziału ani przedstawicielstwa oblicza, potrąca (te finansowane przez pracownika) i opłaca składki na ubezpieczenia społeczne.
2. Pracownik przejmuje i realizuje w imieniu pracodawcy obowiązki płatnika składek na ubezpieczenia społeczne na podstawie stosownej umowy; jeśli więc pracodawca i pracownik zawrą taką umowę, to pracownik rejestruje się w ZUS jako płatnik składek, pracodawca przelewając co miesiąc wynagrodzenie pracownikowi, przekazuje mu kwotę powiększoną o wartość składek ZUS w części finansowanej przez pracodawcę; wówczas to pracownik jest zobowiązany dokonać w stosownym terminie przelewu składek do ZUS.
Ustawodawca przewidział dla pracodawców zagranicznych podobną zasadę w zakresie tworzenia i prowadzenia PPK. Zgodnie z art. 5 ustawy o PPK zagraniczny podmiot zatrudniający, który nie ma w Polsce siedziby, może uzgodnić z osobą zatrudnioną, że spoczywające na nim obowiązki wynikające z tej ustawy będą wypełniane w jego imieniu przez tę osobę zatrudnioną w okresie jej zatrudnienia w tym podmiocie zatrudniającym. Takie uzgodnienie powinno zostać dokonane na piśmie pod rygorem nieważności.
PFR idzie dalej, ale czy prawidłowo?
Zdaniem PFR „oznacza to, że:
  • zagraniczny podmiot zatrudniający, który posiada NIP i jest zgłoszony w ZUS jako płatnik składek na ubezpieczenia społeczne ‒ tworzy PPK na zasadach ogólnych, zawierając umowę o zarządzanie PPK oraz umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych w terminach wynikających z art. 134 ustawy o PPK;
  • w sytuacji, w której pracownik przejął na siebie obowiązki zagranicznego pracodawcy i dokonał w ZUS zgłoszenia siebie jako płatnika składek – zagraniczny podmiot zatrudniający uzgadnia z nim, że spoczywające na nim obowiązki wynikające z ustawy o PPK będą wypełniane w jego imieniu przez tę osobę zatrudnioną w okresie jej zatrudnienia w tym podmiocie zatrudniającym. W takim przypadku osoba zatrudniona będzie zobowiązana, na warunkach wynikających z umowy zawartej z podmiotem zatrudniającym, również do zawarcia umowy o zarządzanie PPK, a następnie umowy o prowadzenie PPK. Umowa o zarządzanie PPK powinna zostać zawarta najpóźniej do 23 kwietnia 2021 r., a umowa o prowadzenie PPK najpóźniej do 10 maja 2021 r.
Jeśli umowa o zarządzanie PPK i umowa o prowadzenie PPK zostaną zawarte przez osobę zatrudnioną – na potrzeby Ewidencji PPK osobę tę należy wskazać jako stronę umów. Dane zagranicznego podmiotu zatrudniającego nie będą wpisywane do Ewidencji PPK. Do Ewidencji PPK nie przekazuje się umowy zawartej na podstawie art. 5 ustawy o PPK pomiędzy podmiotem zatrudniającym a osobą zatrudnioną”. Tak czytamy w stanowisku PFR (pełną jego treść można znaleźć pod adresem: https://www.mojeppk.pl/aktualnosci/PPK-dla-osob-zatrudnionych-w-zagranicznych-podmiotach-zatrudniajacych.html).
Problem jednak w tym, że powyższe stanowisko PFR nie znajduje uzasadnienia w ustawie o PPK. Artykuł 5 regulujący kwestie tworzenia PPK przez zagraniczne podmioty zatrudniające nie odwołuje się do statusu takiego przedsiębiorcy w ZUS. W szczególności nie wskazuje, że podmiot zagraniczny zarejestrowany jako pracodawca w ZUS jest samodzielnie zobowiązany utworzyć PPK i regulacja art. 5 jest w stosunku do niego wyłączona. Możliwość powierzenia tworzenia PPK osobie zatrudnionej przez podmiot zagraniczny jest uwarunkowana jedynie zgodą tej osoby ‒ status płatnika ZUS nie ma żadnego znaczenia. W konsekwencji status płatnika ZUS nie powinien decydować o istnieniu obowiązku w zakresie tworzenia PPK. Nie taki chyba był zamiar ustawodawcy.
Co więcej, nie analizując charakteru relacji podmiot zagraniczny–pracownik w kontekście przejęcia przez tego ostatniego obowiązków wynikających z ustawy, trudno też uznać, że PPK u takiego pracodawcy zagranicznego prowadzi jego pracownik, skoro obowiązki założenia i prowadzenia PPK pracownik wykonuje w imieniu podmiotu zagranicznego. Prowadziłoby to do absurdalnych sytuacji, w których pracownik, będąc stroną umowy o zarządzanie PPK i składając deklarację o nieoszczędzaniu, musiałby cały czas to PPK utrzymywać.
Pojawiają się też wątpliwości co do liczby prowadzonych PPK. Przyjmując interpretację PFR, należałoby uznać, że każdy pracownik zatrudniony przez podmiot zatrudniający, z którym podmiot ten zawarł stosowną umowę w zakresie tworzenia i prowadzenia PPK, prowadzi swoje własne PPK i ciążą na nim określone obowiązki. Jednocześnie mogłoby się zdarzyć, że podmiot zagraniczny utworzyłby swoje własne PPK dla pracownika, który nie zgodził się zawrzeć umowy w zakresie tworzenia i prowadzenia PPK. Mnogość programów niczemu nie służy. Z logicznego punktu widzenia PPK powinien prowadzić jeden z pracowników i powinien on obejmować wszystkich pracowników tego podmiotu zagranicznego podlegających w Polsce obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W przypadku braku zgody pracowników na prowadzenie takiego programu obowiązek powinien ciążyć na podmiocie zagranicznym.
Nietypowe sytuacje
Co jednak jeśli pracownik zawarł z pracodawcą umowę dotyczącą przejęcia obowiązków płatnika składek ZUS, ale odmawia zawarcia analogicznej umowy odnoszącej się do obowiązków wynikających z ustawy o PPK (np. nie zamierza uczestniczyć w PPK i złożył deklarację o rezygnacji)? Jego pracodawca i tak musi zawrzeć umowę o zarządzanie PPK.
A jeśli zatrudnieni zgodzili się przejąć na podstawie umowy obowiązki pracodawcy wynikające z ustawy o PPK, to czy każdy z nich może zawrzeć umowę o zarządzanie z inną instytucją finansową? Do takiego wniosku można dojść, analizując stanowisko PFR. Skoro bowiem to pracownik, a nie pracodawca będzie widniał w ewidencji PPK, wydaje się, że każdy może dokonać wyboru innej instytucji finansowej. Nie do końca wynika to jednak z brzmienia ustawy o PPK i stoi w sprzeczności z ogólnymi zasadami, zgodnie z którymi pracodawca może być stroną tylko jednej umowy o zarządzanie PPK (zgodnie z art. 5 ustawy o PPK obowiązki na podstawie umowy są wypełniane przez pracownika w imieniu pracodawcy), a pracownicy uczestniczą w wyborze instytucji finansowej jedynie za pośrednictwem ich reprezentacji. Nie mogą zaś indywidualnie wybrać instytucji, z którą zostanie zawarta umowa o zarządzanie PPK.
Nowe wątpliwości
Uczestnik PPK może kontrolować stan swoich oszczędności

Zobacz również
Odpowiedzią na te wątpliwości miała być nowelizacja ustawy o PPK, która miała nastąpić w ramach ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z przeniesieniem środków z otwartych funduszy emerytalnych na indywidualne konta emerytalne (druk sejmowy nr 1035). Cel jest taki, by rozszerzyć definicję podmiotu zagranicznego o płatnika, jeżeli pracodawca lub zleceniodawca w stosunku do osób zatrudnionych nie posiada numeru identyfikacyjnego. Powyższa nowelizacja nie rozwiązuje oczywiście opisywanych problemów, a jedynie je wzmacnia i stwarza nowe.
Po pierwsze podmiot zagraniczny nadal jest pracodawcą, czyli podmiotem zatrudniającym. Zmiana definicji nie zwolni go zatem z obowiązku utworzenia PPK. Taki obowiązek ustawowo będzie również ciążył na jego pracowniku – co więcej, jego zgoda nie będzie już wymagana. Czyli będą dwa podmioty zobowiązane do utworzenia PPK dla tego samego zatrudnionego.
Po drugie, jeżeli pracownik będący płatnikiem ZUS nie utworzy PPK zgodnie ze swoim obowiązkiem, to nie będzie można go za to ukarać. Kara finansowa jest bowiem nakładana w wysokości do 1,5 proc. funduszu wynagrodzeń za rok poprzedni. Pracownik nie dysponuje zaś funduszem wynagrodzeń, zastosowanie tego parametru możliwe jest tylko wobec pracodawcy.