Najbardziej prześwietlane będą rodziny już objęte opieką socjalną. Pozostałe – jak deklaruje większość gmin – w wyjątkowych sytuacjach. Choć w praktyce wystarczy donos od sąsiada.
Rodziny, które otrzymały świadczenie z rządowego programu i w związku z tym muszą się liczyć z możliwością kontroli, można właściwie podzielić na dwie grupy. Pierwsza to te, które już są klientami opieki społecznej lub mają kontakt z ośrodkiem pomocy. Gminy od jakiegoś czasu mają je na oku i potrafią przewidzieć, czy będą kłopoty z rzetelnym wydawaniem pieniędzy na dzieci. Druga grupa to rodziny bez żadnych społecznych dysfunkcji, niebędące na gminnym socjalu, nierzadko dobrze sytuowane (przy drugim dziecku nie ma znaczenia kryterium dochodowe programu 500 plus).
Pytane przez nas samorządy często sugerują, że to głównie rodziny z tej pierwszej grupy będą w sferze zainteresowania kontrolerów. – Nic takiego, jak planowe kontrole wydawania pieniędzy z programu nie będzie prowadzone. Incydentalne przypadki pojawią się pewnie w związku z rutynową działalnością pracowników socjalnych w rodzinach, które już obecnie znajdują się w kontakcie z nimi. Być może także w przypadku innych rodzin, jeśli otrzymamy sygnały o ich o nieprawidłowym funkcjonowaniu. W takich przypadkach będziemy przeprowadzali wywiady w miejscu zamieszkania – zapowiada Marek Scelina, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach.
Samorządowcy z Poznania również będą kontrolować głównie rodziny, z którymi już są w kontakcie. – Urzędnicy wiedzą, gdzie mogą być problemy i sytuacje patologiczne, z uwagi na to, że realizują inne wnioski, np. świadczenia rodzinne i alimentacyjne – dodaje Hanna Surma, rzecznik prasowy prezydenta Poznania i urzędu miasta. I tłumaczy, że pracownik organu wypłacającego świadczenie wychowawcze na podstawie informacji np. od pracownika socjalnego czy policji będzie mógł zamienić decyzję administracyjną co do formy wypłaty. I przyznać pomoc w formie rzeczowej, np. poprzez opłacenie opieki nad dziećmi, kolonii, jedzenia, ubrań czy lekarstw.
Jednak nie wszędzie rodziny z drugiej grupy, czyli niebędące klientami opieki socjalnej, mogą liczyć na ulgowe traktowanie. Gorzów Wielkopolski zapowiada, że jeśli urząd wystąpi do kierownika opieki społecznej o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, dotyczyć to będzie zarówno rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak i pozostałych. Choć, jak dodaje Ewa Sadowska-Cieślak z urzędu miasta, monitoring wydatkowania świadczenia pracownicy socjalni prowadzą już od pierwszych wypłat w ramach pracy socjalnej. – Motywują rodziców do wydatków zabezpieczających potrzeby dzieci, tłumaczą zasady wynikające z przepisów prawa. Rozmowy odbywają się najczęściej w środowisku zamieszkania w terminie ustalonym z rodziną. Mają też miejsce wizyty niezapowiedziane – wyjaśnia Ewa Sadowska-Cieślak.
MS przypomina: Świadczenie 500 plus nie podlega egzekucji komorniczej

Zobacz również
Gdańsk również zapowiada, że kontrole mogą zdarzyć się właściwie u każdego. – Dotyczą wszystkich, wobec których zostaną wysunięte podejrzenia o nieprawidłowości w tym zakresie. A zatem także rodzin, które wcześniej nie korzystały ze wsparcia ośrodka w jakiejkolwiek formie – podkreśla Monika Ostrowska z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku.
Lokalni urzędnicy przyznają, że wystarczy donos od „życzliwego”, by stanowiło to podstawę do kontroli także w tych rodzinach, które nie są w radarze socjalnym gminy.
– Nie możemy ignorować takich sygnałów, każdy trzeba zweryfikować – przyznaje jeden z urzędników. A jeśli już przyjdzie pracownik socjalny, trzeba się liczyć z szeroko zakrojoną kontrolą, która wykracza daleko poza ustalenie, na co poszły pieniądze z rządowego programu.
– Rodzinny wywiad środowiskowy jest przeprowadzany w miejscu zamieszkania rodziny. Pracownik socjalny ustala, na podstawie oświadczeń strony, zaświadczeń i innych dokumentów potwierdzających okoliczności sprawy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową rodziny – tłumaczy Katarzyna Kadela, wicedyrektor MOPS w Krakowie. – Należy podkreślić, że pracownik socjalny, przeprowadzając wywiad, będzie ustalać przede wszystkim okoliczności wskazane przez organ przyznający świadczenia wychowawcze i pod tym kątem analizować będzie sytuację rodziny – zastrzega nasza rozmówczyni.
Samorządowcy w nieoficjalnych rozmowach twierdzą również, że gdyby mgminy miały więcej pieniędzy na realizację zadania (na ten rok to 2 proc. kosztów programu), to być może wtedy mogłyby zatrudnić dodatkowych ludzi i przeprowadzać więcej kontroli. – A tak skupimy się w dużej mierze na rodzinach, które i tak już kontrolujemy, m.in. na potrzeby już wypłacanych innych świadczeń socjalnych. Idziemy po linii najmniejszego oporu – tłumaczy nam jeden z urzędników.
Wiceminister rodziny Bartosz Marczuk uważa, że nie ma sensu zbyt rygorystyczna kontrola rodzin korzystających z programu 500 plus. – Zakładam, że osoby, które nie są objęte opieką socjalną, nie będą tych środków marnotrawić, a jeśli już, to będzie to zjawisko marginalne. Żyjemy w kraju normalnych ludzi i nie uważam, by urzędnik miał decydować, w jaki sposób rodzina ma wydawać pieniądze – argumentuje wiceminister i dodaje: – Oczywiście, jeśli gminy otrzymają sygnały o marnotrawieniu środków, będą to weryfikować, ale nie chcemy tworzyć systemu skrajnie paternalistycznego.