Łukasz Prasołek, specjalista z zakresu prawa pracy, były pracownik PIP i SN

Pracownik jest zatrudniony na 3/4 etatu i pracuje w jednomiesięcznych okresach rozliczeniowych, wykonując pracę od poniedziałku do piątku. Umowa o pracę przewiduje limit godzin ponadwymiarowych na poziomie przeciętnie 39 godzin na tydzień w okresie rozliczeniowym. W sierpniu 2021 r. w dwa poniedziałki, 9 i 16 sierpnia, pracownik zaczął pracę o dwie godziny wcześniej, przychodząc do niej na polecenie przełożonego na 8.00, zamiast pracować zgodnie z harmonogramem od 10.00 do 18.00. Ponadto w dwóch dniach pracownik został w pracy o cztery godziny dłużej, pracując od 8.00 do 18.00 zamiast od 8.00 do 14.00, a w dwóch innych dniach naruszył dobę pracowniczą, przychodząc do pracy na 7.00 zamiast na 9.00, co spowodowało, że w poprzedniej dobie pracował w sumie po osiem godzin. Jak obliczyć wynagrodzenie za dodatkową pracę, jeśli pracownik zarabia 3000 zł pensji zasadniczej i w sierpniu otrzymał premię uznaniową za zrealizowany projekt w kwocie 2000 zł. Premie są u pracodawcy świadczeniem typowo uznaniowym, bo w regulaminie wynagradzania nie ma żadnych przesłanek ich nabycia i są wypłacane tylko raz albo dwa razy w roku.

odpowiedź

W przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy dodatkową pracę należy podzielić na godziny ponadwymiarowe i nadgodziny dobowe. Całość pracy przypadająca do ośmiu godzin na dobę pracowniczą to godziny ponadwymiarowe. Powyższa zasada dotyczy również przypadków ponownego rozpoczęcia pracy w poprzedniej dobie pracowniczej, a więc nie każde naruszenie doby pracowniczej oznacza automatycznie powstanie nadgodzin dobowych. Takowe powstaną dopiero wtedy, gdy suma godzin pracy w skali doby jest wyższa niż osiem godzin. W przypadku naruszenia doby bez jednoczesnego przekroczenia ośmiogodzinnej normy czasu pracy mamy zatem do czynienia z godzinami ponadwymiarowymi i tak należy rozliczyć dodatkową pracę w dwóch dniach od 7.00 do 9.00 oraz pracę w dwóch innych dniach przypadającą od 14.00 do 16.00, gdy harmonogram przewidywał pracę od 8.00 do 14.00. Obydwie sytuacje miały miejsce dwukrotnie, a więc oznacza to powstanie łącznie ośmiu godzin ponadwymiarowych.
Rozpoczynanie pracy w poniedziałki przed zaplanowanym harmonogramem oznacza pracę w tzw. przestrzeni międzydobowej, bo niedziela zgodnie z kodeksem pracy kończy się o 6.00 w poniedziałek (chyba że u pracodawcy przewidziano inne godziny trwania niedzieli), a poniedziałkowa doba pracownicza rozpoczyna się o godzinie zaplanowanej jako początek pracy w poniedziałek, czyli w naszym przykładzie od 10.00. Praca w przestrzeni międzydobowej w przypadku pracowników zatrudnionych na pełen etat stanowi godziny nadliczbowe średniotygodniowe. Jednak w przypadku omawianego pracownika w sumie przepracowane zostały tylko 104 godziny, a więc znacznie mniej niż wymiar czasu pracy w sierpniu wynoszący 176 godzin. Oznacza to, że nie wystąpiły nadgodziny średniotygodniowe, bo nie przekroczono 40-godzinnej normy tygodniowej, która jest jednakowa dla wszystkich pracowników. W takim przypadku również praca w przestrzeni międzydobowej powinna zostać rozliczona jako godziny ponadwymiarowe, gdyż nie przypadła ona w dobie pracowniczej i nie może być rozliczona także jako nadgodziny dobowe. Oznacza to, że w sumie są do rozliczenia cztery godziny ponadwymiarowe z tego tytułu, a w całym sierpniu ogółem 12 godzin ponadwymiarowych.
Nadgodziny dobowe
Normy czasu pracy są identyczne dla ogółu zatrudnionych, a więc również zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy obowiązuje ośmiogodzinna norma dobowa. Biorąc pod uwagę powyższe, pracownik przekroczył ją tylko w dwóch dniach, gdy pracował od 8.00 do 18.00 i w każdym z tych dni przypadły po dwie nadgodziny dobowe, a więc w sierpniu było ich w sumie cztery. Nadgodziny przypadały od 16.00 do 18.00, a więc w porze dziennej w dniu roboczym, co oznacza, że przysługuje w zamian dodatek 50 proc. wynagrodzenia.
Pracownik pracował łącznie o 16 godzin więcej, niż wynikało z jego wymiaru etatu, a więc nie doszło do przekroczenia limitu godzin ponadwymiarowych wynikającego z jego umowy o pracę i wynoszącego przeciętnie 39 godzin na tydzień. Powyższe oznacza, że nie ma podstaw do naliczenia dodatków za godziny ponadwymiarowe.
Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe i ponadwymiarowe
Za godziny ponadwymiarowe przysługuje wynagrodzenie, które powinno zostać wyliczone tak jak normalne wynagrodzenie za nadgodziny, a więc ze stałych składników wynagrodzenia. Oznacza to, że wynagrodzenie za godziny nadliczbowe dobowe i godziny ponadwymiarowe w sierpniu powinny zostać wyliczone jedynie od podstawy w postaci wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 3000 zł. Wypłacona pracownikowi premia uznaniowa ma bowiem charakter nagrody i nie stanowi wynagrodzenia za pracę. Powyższe stanowisko potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2007 r., sygn. akt I PK 157/07, OSNP 2009/3-4/33, w którym przyjęto, że nagrody nie wchodzą do podstawy dla obliczenia wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, bo nie są wynagrodzeniem za pracę. SN w uzasadnieniu wyroku wskazał, że pozbawione cech wynagrodzenia za pracę jest świadczenie płacowe, gdy prawo do jego nabycia zależy nie od spełnienia obiektywnie określonych przepisami płacowymi warunków, lecz od jego przyznania przez pracodawcę. W takim przypadku mówimy o nagrodzie, która nie wchodzi do podstaw naliczania wynagrodzenia za nadgodziny, urlop wypoczynkowy czy ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.
Ile się należy za dodatkową pracę
Składnik wynagrodzenia Sposób obliczenia Wynagrodzenie do wypłaty
Normalne wynagrodzenie za nadgodziny dobowe (3000 zł : 88 godz.) × 4 godz. 136,36 zł
Dodatek 50 proc. za nadgodziny dobowe [(3000 : 88 godz.) × 50 proc.] × 4 godz. 68,20 zł
Normalne wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe (3000 zł : 88 godz.) × 12 godz. 409,08 zł
Ogółem do wypłaty za dodatkową pracę ‒ 613,64 zł