Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do kilku aktów prawnych.
Definicję wypadku przy pracy zawiera art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych za wypadek przy pracy. Natomiast zgodnie z art. 234 par. 1 kodeksu pracy w razie wypadku przy pracy pracodawca ma obowiązek podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Z kolei sposób i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (dalej: r.u.o.w.p.).
Powołanie zespołu
Przepisy rozporządzenia zobowiązują pracodawcę zatrudniającego pracownika, który uległ wypadkowi, aby po uzyskaniu zawiadomienia o zdarzeniu powołał zespół powypadkowy, składający się z pracownika służby bhp oraz społecznego inspektora pracy, którego zadaniem jest ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Zespół sporządza, nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy według wzoru ustalonego w przepisach rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.
Jednym z obowiązków pracownika związanych z bhp, wynikającym z art. 211 k.p. oraz par. 2 r.u.o.w.p., jest niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o każdym wypadku w zakładzie pracy. Nie ma przy tym znaczenia, czy pracownik sam uległ wypadkowi, czy też był świadkiem takiego zdarzenia.
W tym miejscu warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2009 r., sygn. akt II PK 282/08, z którego wynika, że ustalenie wypadku przy pracy jest prawem pracownika i jednocześnie obowiązkiem pracodawcy, niezależnie od tego, czy pracownik będzie dochodził świadczeń z ustawy wypadkowej. Zdaniem SN wypadek przy pracy nie jest zdarzeniem prawnie obojętnym zarówno dla pracodawcy, jak i dla pracownika.
Niepowiadomienie przełożonego o wypadku bezpośrednio po zdarzeniu nie pozbawia pracownika prawa żądania ustalenia, że miało ono charakter wypadku przy pracy (por. wyrok SN, sygn. akt II UKN 702/99, OSNP 2002/6/143). Jednak obowiązek niezwłocznego powiadomienia o wypadku przy pracy jest istotny, ponieważ upływ czasu może utrudnić lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie rzetelnego postępowania powypadkowego. Ponadto w razie wątpliwości późne zgłoszenie roszczenia nie świadczy na korzyść poszkodowanego pracownika.
Utrudnione wyjaśnienia
W przypadku gdy pracownik zgłosił wypadek dopiero po ponad roku od jego zaistnienia, decyzja dotycząca kwalifikacji prawnej zdarzenia należeć będzie do zespołu powypadkowego, który powinien ją podjąć po przeprowadzeniu kompleksowego postępowania oraz zgromadzeniu materiału dowodowego. Zespół powypadkowy powinien w miarę możliwości:
  • dokonać oględzin miejsca wypadku,
  • wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego,
  • zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków,
  • zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,
  • zebrać inne dowody dotyczące wypadku.
Gdyby poczynione ustalenia (lub brak możliwości ich poczynienia) nie potwierdzały wersji poszkodowanego, zespół powypadkowy, dokonując kwalifikacji prawnej zdarzenia, mógłby nie uznać go za wypadek przy pracy, uzasadniając to brakiem dowodów potwierdzających wersję poszkodowanego oraz zgłoszenie zdarzenia z opóźnieniem.
Poszkodowany, który nie zgadza się z ustaleniami zespołu, ma prawo do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym. Gdy zgłosi takie uwagi lub zastrzeżenia, pracodawca jest zobowiązany zwrócić niezatwierdzony protokół powypadkowy w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy. Jeżeli jednak zespół powypadkowy nie rozpatrzy tych uwag lub zastrzeżeń na korzyść poszkodowanego, a pracodawca zatwierdzi protokół powypadkowy, to poszkodowanemu pozostaje już tylko wniesienie powództwa o ustalenie i sprostowanie tego protokołu do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. Podstawą takiego działania jest art. 189 kodeksu postępowania cywilnego.
Warto przypomnieć, że niezgłoszenie wypadku przy pracy przez pracownika niezwłocznie może stanowić podstawę do zastosowania kary porządkowej, o której mowa w art. 108 k.p., a więc upomnienia, nagany i kary pieniężnej.
Maciej Ambroziewicz, ekspert ds. bhp
Podstawa prawna
•art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205; ost.zm. M.P. z 2021 r. poz. 217)
•par. 2 oraz 7 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. nr 105, poz. 870)
•art. 189 ustawy z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1798)
•art. 108, art. 211 i art. 234 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320)
•rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 24 maja 2019 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. poz. 1071)