Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego pozwoli na przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego w przyszłości. Sam wyrok nie daje podstawy do odzyskania zaległej pomocy.
Jak zmieniała się sytuacja opiekunów
ikona lupy />
Dziennik Gazeta Prawna
Prawie 150 tys. osób, które straciły prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, dzięki wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego będzie mogło je ponownie otrzymać. Kiedy to dokładnie nastąpi, nie wiadomo, bo sędziowie wskazali jedynie, że przywrócenie pomocy powinno nastąpić na podstawie ustawy i bez zbędnej zwłoki. Jak informuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, prace nad nim już zostały rozpoczęte. Jednak biorąc pod uwagę cały proces legislacyjny, świadczenia mogą być przywrócone dopiero od II kwartału 2014 r.

Brak decyzji

Pozbawieni jakiegokolwiek wsparcia opiekunowie będą musieli więc jeszcze poczekać na przyznanie im pomocy. Co więcej w momencie, gdy wyrok TK zacznie obowiązywać, a to nastąpi z momentem jego publikacji w Dzienniku Ustaw, to nie będzie on mógł stanowić podstawy dochodzenia roszczeń o wypłatę utraconych korzyści za okres po 30 czerwca. Podkreślał to w ustnym uzasadnieniu do wyroku prof. Leon Kieres, sędzia TK.
– Wznowienie odpowiedniego postępowania, w którym wydano wyroki lub decyzje oparte na zakwestionowanym przepisie, jest podstawową metodą usuwania wstecz skutków orzeczeń TK. Jednak stwierdzenie niezgodności rozwiązania z danym aktem wyższego rzędu nie powoduje automatycznego przywrócenia przepisów poprzednio obowiązujących w danej kwestii – mówi prof. Hubert Izdebski, konstytucjonalista z Uniwersytetu Warszawskiego.
Podkreśla, że we wspomnianej sprawie nie były podejmowane rozstrzygnięcia, które mogą być przedmiotem wznowienia postępowania.
Wynika to z brzmienia przepisów przejściowych zawartych w art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z 9 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1458), które były przedmiotem rozpatrywanego przez trybunał wniosku (złożyła go prof. Irena Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich). Rozwiązania te przewidywały bowiem, że decyzje o przyznaniu świadczeń pielęgnacyjnych na dotychczasowych zasadach, czyli obowiązujących do końca 2012 r., wygasły 1 lipca z mocy prawa. Gminy nie wydawały tym osobom żadnych decyzji w tej sprawie.
– Jeżeli nawet opiekun zgłosi się do nas z wnioskiem o wznowienie postępowania w trybie przewidzianym w k.p.a., to będziemy musieli tym osobom odmawiać jego wszczęcia – wskazuje Natalia Siekierka, zastępca kierownika działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu.

Konieczna ustawa

Profesor Antoni Rost, konstytucjonalista z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, podkreśla, że trybunał sam nie mógł wprowadzić przepisów intertemporalnych, zapewniających kontynuację dotychczasowych zasad wypłaty świadczeń dla osób, których dotyczył art. 11 ustawy nowelizującej. To oznacza, że nawet mimo stwierdzenia jego niezgodności z konstytucją nadal dotyczą ich zmienione przepisy, niedające im prawa do pomocy.
– Jest to związane z tym, że wprowadzone od 1 stycznia tego roku nowe kryteria uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego oraz specjalnego zasiłku opiekuńczego nie były przedmiotem zaskarżenia – dodaje prof. Antoni Rost.
Wniosek złożony przez RPO dotyczył bowiem tylko przepisów przejściowych, a nie tych określających nowe przesłanki nabycia świadczeń.
Potrzebę dokonania zmian w przepisach po to, aby opiekunowie mogli odzyskać świadczenia, trybunał uzasadniał tym, że w obowiązujących przepisach nie została przewidziana żadna procedura ani określony organ władzy publicznej właściwy do orzekania w kwestii przywrócenia prawa do świadczeń. Skutki art. 11 ust. 3 wspomnianej ustawy (odebranie świadczeń) nastąpiły automatycznie i nie były uzależnione od wydania innych aktów czy przeprowadzenia postępowań w indywidualnych sprawach.
MPiPS informuje, że prace nad zmianą przepisów uwzględniającą wytyczne trybunału zostały już rozpoczęte, a ich ostateczne przygotowanie będzie możliwe po otrzymaniu pisemnego uzasadnienia do wyroku. Sędziowie mają na to 30 dni. W opracowaniu nowelizacji ma też pomóc specjalny zespół, o którego powołanie resort wystąpił do Macieja Berka, sekretarz Rady Ministrów.
Z kolei Elżbieta Seredyn, wiceminister pracy i polityki społecznej, odpowiadając na pytania posłów, zapowiadała, że wyrok TK może zostać wykonany w przygotowywanej obecnie kolejnej nowelizacji dotyczącej zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego, która przeszła już przez etap konsultacji zewnętrznych.

Droga sądowa

Zdaniem prof. Huberta Izdebskiego trybunał, podkreślając konieczność interwencji ustawodawcy, wprost wypowiedział się co do świadczeń na przyszłość. Ale mógł mieć na myśli pomoc w ogóle niewypłaconą od 1 lipca.
– Ponieważ na uchwalenie ustawy trzeb czekać, a do tego może ona nie rozstrzygać całości skutków bezprawia ustawodawczego, stwierdzonego przez trybunał, osoby zainteresowane zyskają możliwość dochodzenia odszkodowań za szkody z tego wynikające od Skarbu Państwa – dodaje.
Podstawą jest art. 4711 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z nim, jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jego niezgodności z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
– Konieczność wszczęcia postępowania cywilnego może być dla wielu opiekunów zniechęcająca, ale stanowi ona określoną gwarancję uzyskania tego, czego ustawodawca – zdaniem TK – bezprawnie ich pozbawił – uważa prof. Hubert Izdebski.