W myśl obowiązujących przepisów dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy.
Uwzględniając fakt, że ustawowe gwarancje otrzymania za pracę w niedziele i święta innego dnia wolnego od pracy nie są wystarczającą rekompensatą i nie zapewniają pracownikom zatrudnionym w handlu możliwości integracji z rodziną w dni świąteczne – ustawodawca ustalił, że praca w święta jest niedozwolona w placówkach handlowych bez względu na wielkość i asortyment sprzedawanych towarów. Zakaz ten stosuje się także, jeżeli święto przypada w niedzielę. Wyjątkiem jest jednak art. 1519a par. 3 k.p., w myśl którego praca w niedzielę jest dozwolona w placówkach handlowych przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Mimo trzyletniego okresu obowiązywania powyższego przepisu przy jego interpretacji nadal powstają liczne wątpliwości.

Kogo dotyczy zakaz

Przepisy kodeksu pracy nie definiują pojęcia „placówka handlowa”. Prowadzi to do licznych rozbieżności w interpretacji przepisów.
Można przyjąć, że definicja placówki handlowej obejmuje wszelkie instytucje i zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa zarówno hurtowa, jak i detaliczna, a więc te instytucje i zakłady, które kupują wyroby w celu ich odsprzedaży.
Placówka handlowa w ocenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej obejmuje także nowoczesne formy sprzedaży i kupna towarów przez internet – przy założeniu, że czynnościami tymi miałby się zajmować pracownik.
Jak wskazało ministerstwo, ochronny cel nowych przepisów nie powinien być bowiem ograniczany ze względu na formę, w jakiej prowadzony jest handel.
W praktyce przy wykładni wskazanego pojęcia można posługiwać się posiłkowo Polską Klasyfikacją Działalności (PKD).

Praca w niedziele i święta

Wyliczenie świąt, podczas których praca w placówkach handlowych jest niedozwolona, znajduje się w ustawie o dniach wolnych od pracy. W myśl jej przepisów święta to:
● 1 stycznia – Nowy Rok,
● 6 stycznia – święto Trzech Króli (od 1 stycznia 2011 roku),
● pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
● drugi dzień Wielkiej Nocy,
● 1 maja – święto państwowe,
● 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
● pierwszy dzień Zielonych Świątek,
● Boże Ciało,
● 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
● 1 listopada – Wszystkich Świętych,
● 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
● 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
● 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
W związku z podpisaniem przez prezydenta nowelizacji kodeksu pracy, która ustanawia 6 stycznia, tj. święto Trzech Króli, dniem wolnym od pracy, liczba dni świątecznych od 1 stycznia 2011 r. zostanie zwiększona do trzynastu.
Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godzinami 6.00 w tym dniu a 6.00 w dniu następnym. Jest to jednak tylko zasada. Pracodawca ma bowiem możliwość ustalenia innych godzin, w których przypadają niedziela i święto. Musi to jednak być wskazane w regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy czy też w drodze zarządzenia w przypadku braku konieczności ustalania wcześniej wymienionych aktów wewnątrzzakładowych przez pracodawcę.



Kto podlega normie

Zakaz wynikający z art. 1519a k.p. dotyczy osób posiadających status pracownika. W myśl art. 2 k.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie:
● umowy o pracę,
● powołania,
● wyboru,
● mianowania
● spółdzielczej umowy o pracę.
Należy przyjąć, że wskazana norma odnosi się do każdego pracownika, bez względu na to, na jakim stanowisku jest zatrudniony – również do pracowników ochrony czy kadrowych.
Bez znaczenia też jest fakt, czy placówka handlowa jest dużym centrum handlowym, czy też sklepem osiedlowym.

Nie wszystkie sklepy trzeba zamknąć

Obowiązujące przepisy przewidują, przy spełnieniu określonych przesłanek, możliwość działalności placówek handlowych w dni świąteczne.
Należy wskazać, że zakaz dotyczy bowiem tylko zatrudniania pracowników. Placówki takie mogą być czynne, jeśli obsługują je sami właściciele lub osoby prowadzące działalność gospodarczą czy też świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych: np. umowy-zlecenia albo umowy o dzieło. Nie jest jednak dopuszczalne zawarcie z własnym pracownikiem dodatkowej umowy cywilnoprawnej jedynie w celu świadczenia przez niego pracy w dni świąteczne.
Właściciele placówek handlowych czy też osoby nimi zarządzające powinni mieć jednak na uwadze przepisy kodeksu pracy, które zakazują wykonywania pracy w ramach umów cywilnoprawnych, jeżeli jest ona świadczona w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy (art. 22 k.p.). Co więcej, nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków charakterystycznych dla umowy o pracę.
Dla przykładu można wskazać, że w ujęciu kodeksowym przedmiotem np. umowy – zlecenia jest zobowiązanie do dokonania jedynie określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, a nie każdej czynności. Natomiast przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
Trzeba podkreślić, że art. 1519a k.p. jest przepisem szczególnym i nie ma do niego zastosowania jakikolwiek katalog wyjątków, o których mowa w art. 15110 k.p.
Nie można zatem przyjąć, że w centrach handlowych w dni świąteczne mogą pracować osoby objęte systemem pracy zmianowej lub zatrudnione w systemie weekendowym. Przepis art. 15110 k.p. nie ma do takich przypadków zastosowania.

Wpływ na użyteczność społeczną

Praca w niedziele jest dozwolona w placówkach handlowych przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności (art. 1519a par. 3 k.p.).
Mimo licznych kontrowersji, kierując się jednak interesem społecznym, trzeba wskazać, że np. stacje paliw należy zaliczyć do placówek usługowych wykonujących prace konieczne ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludzi. Natomiast apteki, zgodnie z przepisami ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne, są placówkami ochrony zdrowia publicznego, w których osoby uprawnione świadczą usługi farmaceutyczne, a zatem nie obejmuje ich zakaz pracy w święta, określony w przepisie art. 1519a k.p.
Naruszenie zakazu pracy w święta lub też zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których zgodnie z art. 22 par. 1 k.p. powinna być zawarta umowa o pracę, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika. Za takie działania pracodawcy grozi kara grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł.
Z orzecznictwa
Każda ustawa, która kształtuje prawa i obowiązki pracowników, stanowi materialnoprawne źródło prawa pracy.
Ustawa z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 ze zm.), kształtując prawa i obowiązki pracowników i pracodawców w zakresie dni wolnych od pracy, również stanowi źródło prawa pracy.
Wyrok Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2008 r. (I PK 196/07, OSNP 2009/7-8/89)
Podstawa prawna
Art. 22, art. 1519a, art. 15110 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 1 ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. nr 4, poz. 28, z późn. zm.).