Urlop dla rodziców wcześniaków. Co z przedsiębiorcami i zleceniobiorcami?

19 marca 2025 r. weszły w życie przepisy kodeksu pracy o tzw. urlopie dla rodziców wcześniaków, a więc uzupełniającym urlopie macierzyńskim. Urlop ten przysługuje albo matce, albo ojcu bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Rodzice wykonujący umowę zlecenia albo prowadzący działalność gospodarczą nie są jednak pokrzywdzeni. Nie mają oni co prawda prawa do „urlopu”, ale mogą pobierać zasiłek macierzyński za okres równoważny z tym urlopem. Mogą w tym czasie wykonywać zlecenie i prowadzić działalność gospodarczą.

Jak długo można pobierać zasiłek macierzyński

Długość okresu, podczas którego zleceniobiorcy lub przedsiębiorcy będą mogli pobierać zasiłek macierzyński z powodu urodzenia wcześniaka, oblicza się zgodnie z art. 180² par 1 k.p.

Długość tego urlopu, a wiec przypadku zleceniobiorców i przedsiębiorców długość pobierania zasiłku macierzyńskiego, jest uzależniona od tygodnia ciąży, w którym urodziło się dziecko, jego wagi urodzeniowej oraz długości pobytu w szpitalu w pierwszych miesiącach życia. Wbrew popularnej nazwie tzw. urlop dla rodziców wcześniaków może przysługiwać także rodzicom dziecka urodzonego o czasie, ale które było hospitalizowane w pierwszym miesiącu życia.

Komu przysługuje uzupełniający urlop macierzyński

Uzupełniający urlop macierzyński przysługuje w jednej z trzech sytuacji:

• przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g - w wymiarze tygodnia za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 15. tygodnia po porodzie;
• po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g - w wymiarze tygodnia za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 8. tygodnia po porodzie;
• po ukończeniu 37. tygodnia ciąży i jego pobytu w szpitalu, pod warunkiem że pobyt dziecka w szpitalu po porodzie będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni będzie przypadał w okresie od 5. do 28. dnia po porodzie - w wymiarze tygodnia za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od 5. dnia do upływu 8. tygodnia po porodzie.

Jeśli dziecko trafiało do szpitala kilka razy, okresy te sumuje się. Niepełny tydzień zaokrągla się w górę do pełnego tygodnia. Przy udzielania tego urlopu tydzień odpowiada siedmiu dniom kalendarzowym.

Kiedy trzeba złożyć wniosek

Zleceniobiorcy i przedsiębiorcy składają wniosek o zasiłek macierzyński za okres równoważny z urlopem dla rodziców wcześniaków do płatnika zasiłku. W przypadku przedsiębiorców będzie to ZUS, a w przypadku zleceniobiorców - ich zleceniodawca.

ZUS wskazuje, że zleceniobiorca i przedsiębiorca musi złożyć wniosek o zasiłek macierzyński najpóźniej w ostatnim dniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Jakie dokumenty trzeba dołączyć do wniosku

Dokumenty, które trzeba dołączyć do wniosku, określa rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków.

Jeśli zasiłek macierzyński za okres równoważny z uzupełniającym urlopem macierzyńskim chce pobierać ta sama osoba, która pobiera zasiłek macierzyński za okres równoważny z urlopem macierzyńskim, a więc w praktyce – matka (ewentualnie w niektórych przypadkach ojciec), musi złożyć do ZUS (przedsiębiorczyni) albo do swojego zleceniodawcy (zleceniobiorczyni):

• swoje oświadczenie o braku zamiaru korzystania przez drugiego z rodziców dziecka z zasiłku macierzyńskiego za okres równoważny z uzupełniającym urlopem macierzyńskiego;
• wniosek o wypłatę zasiłku;
• zaświadczenie wydane przez szpital, w którym określa się, w którym tygodniu ciąży dziecko się urodziło, jego wagę urodzeniową oraz długość hospitalizacji albo kopię tego zaświadczenia potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez ubezpieczonego, płatnika składek albo ZUS.

Jeśli o zasiłek wnioskuje osoba, która nie pobierała wcześniej zasiłku macierzyńskiego za okres równoważny z urlopem macierzyńskim, a więc w praktyce – ojciec, musi dodatkowo złożyć:

• zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie, za który zasiłek macierzyński wypłacono drugiemu z rodziców dziecka, zawierające imię, nazwisko i numer PESEL tego rodzica dziecka albo serię i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość, jeżeli nie nadano numeru PESEL;
• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka albo jego kopia potwierdzona za zgodność z oryginałem przez ubezpieczonego, płatnika składek albo ZUS.

Ile wynosi zasiłek

Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres równoważny z uzupełniającym urlopem macierzyńskim dla zleceniobiorców i przedsiębiorców będzie uzależniona od podstawy wymiaru opłacanych składek.

W przypadku zleceniobiorców pod uwagę bierze się średni przychód z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających początek pobierania zasiłku. Zazwyczaj kobiety przed porodem przebywają na zwolnieniu lekarskim, więc otrzymują zasiłek chorobowy w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku, a podstawa ta obliczona jest z przychodu uzyskanego w ciągu 12 miesięcy poprzedzających początek zwolnienia lekarskiego.

Gdy po porodzie przechodzą na zasiłek macierzyński, zgodnie z ogólną zasadą podstawa zostaje ta sama, ale może zmienić się jej procent na 81,5, jeśli matka złoży wniosek o wypłatę zasiłku w takiej wysokości. Jeśli zleceniobiorczyni zawnioskuje o zasiłek macierzyński także za okres równoważny z urlopem dla rodziców wcześniaków, podstawa nadal pozostanie ta sama, ale zasiłek będzie wypłacany w wysokości 100 proc. Jeśli z zasiłku macierzyńskiego za ten okres będzie chciał jednak skorzystać ojciec–zleceniobiorca, jego zasiłek będzie także wynosił 100 proc. podstawy wymiaru, obliczonej z jego przychodu uzyskanego przez 12 miesięcy poprzedzających rozpoczęcie pobierania przez niego zasiłku.

W przypadku przedsiębiorców zasiłek obliczany jest od podstawy wymiaru składek zadeklarowanych przez przedsiębiorcę samodzielnie. A więc standardowo będzie to 60 proc. prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (2025 r. - 5203,80 zł). U osób korzystających z różnych ulg będzie to odpowiednio niższa kwota, a więc i zasiłek będzie niższy. Podobnie jak zleceniobiorca przedsiębiorca otrzyma zasiłek za okres równoważny z uzupełniającym urlopem macierzyńskim w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru.

Co z dziećmi urodzonymi przed 19 maca 2025 r.

Z zasiłku macierzyńskiego na powyższych zasadach skorzystają także niektórzy ci rodzice zatrudnieni na umowę zlecenia lub prowadzący działalność gospodarczą, których dziecko urodziło się przed wejściem w życie nowych przepisów, tj. przed 19 marca 2025 r. Otrzymają zasiłek, jeśli na dzień 19 marca 2025 r. korzystali z zasiłku macierzyńskiego za okres równoważny z urlopem macierzyńskim. Muszą złożyć odpowiedni wniosek najpóźniej ostatniego dnia, w którym pobierają zasiłek za ten okres.

Jeśli 19 marca 2025 r. pobierali co prawda zasiłek macierzyński, ale już za okres równoważny z urlopem rodzicielskim, z przepisów dla rodziców wcześniaków nie skorzystają.