rozwiń ›

Prawo pracy: urlopy i dni wolne przysługujące pracownikom – o jednym z nich większość zapomina

Pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę mają prawo do różnych rodzajów urlopów i dni wolnych, które pozwalają łączyć obowiązki zawodowe z życiem prywatnym. Dzięki nim pracownik może odpocząć, podnieść kwalifikacje lub zająć się ważnymi sprawami osobistymi. O jednym z nich często zapominają.

Jakie urlopy i dni wolne przysługują pracownikom? Urlop wypoczynkowy

Każdej osobie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę przysługuje urlop wypoczynkowy. Jego wymiar zależy od łącznego stażu pracy, na który składają się zarówno okresy zatrudnienia, jak i ukończona edukacja. Zgodnie z przepisami wynosi on:

  • 20 dni – gdy staż jest krótszy niż 10 lat,
  • 26 dni – gdy pracownik ma co najmniej 10-letni staż pracy.

W przypadku zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy urlop ustala się proporcjonalnie. Przykładowo, przy pracy na pół etatu przysługuje odpowiednio 10 albo 13 dni urlopu. Warto pamiętać, że pracodawca ma prawo przyznać pracownikom dłuższy urlop, niż przewidują minimalne normy kodeksowe. Może on zostać jedynie zwiększony – nigdy skrócony.

26 dni urlopu. Kto ma do niego prawo i jak liczy się staż pracy?
26 dni urlopu. Kto ma do niego prawo i jak liczy się staż pracy?

Zobacz również

Staż pracy a urlop – co się wlicza?

O wymiarze urlopu decyduje całkowity staż pracy, obejmujący wszystkie wcześniejsze okresy zatrudnienia – niezależnie od przerw między nimi czy przyczyny zakończenia umów. W 2025 r. nie są natomiast uwzględniane umowy cywilnoprawne ani prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej – to jednak zmieni się w nadchodzącym roku. W 2026 r. do stażu pracy będą wliczane dodatkowe okresy, w tym lata samozatrudnienia.

Nauka a staż urlopowy

Do stażu pracy, od którego zależy urlop, wlicza się również ukończoną naukę. Poszczególne okresy edukacji nie sumują się – bierze się pod uwagę tylko jeden, najkorzystniejszy wariant:

  • zasadnicza lub równorzędna szkoła zawodowa – maksymalnie 3 lata,
  • średnia szkoła zawodowa – do 5 lat,
  • średnia szkoła zawodowa dla absolwentów szkół zasadniczych – 5 lat,
  • liceum ogólnokształcące – 4 lata,
  • szkoła policealna – 6 lat,
  • studia wyższe – 8 lat.

Ważne

Jeżeli dana osoba pracowała w czasie nauki, do stażu urlopowego wlicza się albo okres zatrudnienia, albo czas nauki – w zależności od tego, co jest korzystniejsze

.

Inne okresy zaliczane do stażu

Na podstawie przepisów szczególnych do stażu pracy mogą być doliczone również inne okresy. Przykładowo odbywanie zasadniczej służby wojskowej czy prowadzenie lub praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym.

Zmiana pracy w trakcie roku

Przy zmianie pracodawcy urlop obliczany jest proporcjonalnie do czasu zatrudnienia u każdego z nich. Może to oznaczać, że w nowej firmie pracownik nie będzie miał już prawa do urlopu w danym roku. Jeżeli pracownik zużyje cały przysługujący mu urlop na początku roku, a potem podejmie zatrudnienie u innego pracodawcy, nowa firma nie ma obowiązku udzielania mu kolejnych dni wolnych. W sytuacji odwrotnej, gdy urlop nie został wykorzystany, dotychczasowy pracodawca wypłaca rekompensatę finansową za niewykorzystaną pulę dni.

Dni wolne przysługujące pracownikom: urlop na żądanie

Zgodnie z przepisami pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi – na jego wniosek i w terminie przez niego wskazanym – maksymalnie czterech dni urlopu w roku kalendarzowym. Za te dni pracownik zachowuje prawo do otrzymania zapłaty, obliczanego według zasad obowiązujących przy urlopie wypoczynkowym, tj. otrzymuje 100 proc. wynagrodzenia. Zgłoszenie takiego żądania powinno nastąpić najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Łączna liczba dni urlopu wykorzystanych w tym trybie nie może przekroczyć czterech w danym roku kalendarzowym, niezależnie od liczby pracodawców, u których pracownik był w tym czasie zatrudniony. Oznacza to, że każdemu pracownikowi przysługuje urlop na żądanie w jednakowym wymiarze.

Urlopy i dni wolne przysługujące pracownikom – urlop bezpłatny

Pracownikom przysługuje również urlop bezpłatny. Może się o niego ubiegać każdy zatrudniony na etacie, niezależnie od rodzaju umowy czy długości stażu w danym miejscu pracy. Warunkiem jest złożenie pisemnego wniosku, przy czym pracownik nie ma obowiązku wskazywania powodów swojej decyzji. Ostateczna zgoda należy jednak do pracodawcy, który może zarówno zaakceptować prośbę, jak i ją odrzucić – bez konieczności uzasadniania odmowy.

Przepisy nie narzucają żadnych ram czasowych dotyczących długości urlopu bezpłatnego. Nie istnieje ani dolna, ani górna granica takiej przerwy – w praktyce wszystko sprowadza się do porozumienia między stronami – możliwe jest nawet przyznanie urlopu bezpłatnego od pierwszego dnia zatrudnienia, choć częściej decyduje o tym zaufanie budowane wraz z upływem czasu.

Dni wolne przysługujące pracownikom – urlopy okolicznościowe

Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę mają także prawo do urlopu okolicznościowego, czyli dodatkowych dni wolnych przysługujących w związku z ważnymi wydarzeniami rodzinnymi lub losowymi. Ich wymiar jest ściśle określony w przepisach.

Jeden dzień urlopu okolicznościowego przysługuje pracownikowi m.in. w przypadku:

  • zawarcia związku małżeńskiego przez dziecko,
  • śmierci rodzeństwa, teściów, dziadków, a także osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub znajdującej się pod jego bezpośrednią opieką.

Dwa dni wolnego przysługują natomiast w związku z:

  • własnym ślubem pracownika,
  • narodzinami jego dziecka,
  • zgonem małżonka, dziecka, rodziców, ojczyma lub macochy.

Dni wolne na oddanie krwi

Zgodnie z prawem dodatkowe dni wolne przysługują honorowym dawcom krwi. Jak wskazują przepisy, otrzymują oni dwa dni wolne za każdą donację.

Urlopy i dni wolne przysługujące pracownikom związane z macierzyństwem

Przepisy umożliwiają rodzicom skorzystanie z różnego typu urlopów związanych z rodzicielstwem. Wymienić wśród nich można urlop:

  • macierzyński
  • adopcyjny
  • rodzicielski
  • ojcowski
  • wychowawczy
  • uzupełniający urlop macierzyński.

Dni wolne przysługujące pracownikom – urlop szkoleniowy

Niektórzy pracownicy nie są świadomi, że kształcenie się i podnoszenie kompetencji za zgodą pracodawcy lub z jego inicjatywy skutkuje nabyciem prawa do urlopu szkoleniowego. Może on wynosić:

  • do 6 dni – na przygotowanie się do egzaminów (m.in. maturalnego, eksternistycznego lub potwierdzającego kwalifikacje),
  • do 21 dni – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz zdanie egzaminu końcowego.

W czasie urlopu szkoleniowego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Szczegółowe zasady jego udzielania ustalane są w porozumieniu stron. Co istotne, urlop szkoleniowy nie pomniejsza puli urlopu wypoczynkowego, ponieważ stanowi odrębne uprawnienie.

Dni wolne przysługujące pracownikom – o jednym z nich większość zapomina: urlop na poszukiwanie pracy

Niektórzy zatrudnieni zapominają o dodatkowych dniach wolnych na poszukiwanie pracy. Zgodnie z art. 37 Kodeksu pracy, pracownik, któremu pracodawca wypowiada umowę z zachowaniem co najmniej dwutygodniowego okresu wypowiedzenia, ma prawo do płatnego zwolnienia na poszukiwanie nowego zatrudnienia. Liczba dni wolnych zależy od długości okresu wypowiedzenia:

  • 2 tygodnie lub 1 miesiąc – 2 dni robocze,
  • 3 miesiące – 3 dni robocze.

W tym czasie pracownik otrzymuje pełne wynagrodzenie.

Podstawa prawna:

  • Urlop wypoczynkowy – art. 152–172 kodeksu pracy
  • Urlop na żądanie – art. 167² kodeksu pracy
  • Urlop bezpłatny – art. 174 kodeksu pracy
  • Urlopy okolicznościowe – art. 188 kodeksu pracy
  • Urlopy związane z rodzicielstwem (macierzyński, ojcowski, rodzicielski, wychowawczy, adopcyjny, uzupełniający) – art. 180–187 kodeksu pracy
  • Urlop szkoleniowy – art. 103²–103⁴ kodeksu pracy
  • Urlop na poszukiwanie pracy – art. 37 kodeksu pracy