Koniec z wyrzucaniem plastikowych butelek do żółtych pojemników. Teraz odpadów trzeba się pozbyć osobiście

Nowe prawo od 1 października. Czym jest system kaucyjny?

System kaucyjny, obowiązujący od 1 października 2025 r., został wprowadzony ustawą z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1852). Początkowo miał ruszyć z początkiem 2025 r., ale termin przesunięto na mocy nowelizacji z 21 listopada 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1911).

W założeniu jest to mechanizm mający na celu promowanie recyklingu i ponownego wykorzystania opakowań. W skrócie, polega on na doliczeniu dodatkowej opłaty do określonych rodzajów opakowań. Zwrot pobranej opłaty (kaucji) następuje po oddaniu opakowania do wyznaczonych punktów.

Od października w sklepach zaczynają się pojawiać napoje w opakowaniach objętych systemem, oznaczonych wyraźnym symbolem kaucji i jej wysokości. Choć przepisy już obowiązują, butelkomaty i właściwe oznaczenia na etykietach nie są jeszcze powszechne – rząd przewidział bowiem trzymiesięczny okres przejściowy. Producenci mają czas do 31 grudnia 2025 r. na pełne dostosowanie opakowań.

Chaos informacyjny i miliardowe straty. Branża komunalna ostrzega

Izba Branży Komunalnej (IBK) nie zostawia na reformie suchej nitki. Jak alarmuje: „system kaucyjny to źle przeprowadzona reforma”. Z badań cytowanych przez Izbę wynika, że tuż przed jego wdrożeniem:

• ponad połowa Polaków nie wiedziała, kiedy system wejdzie w życie,
• aż 80% badanych nie znało wysokości kaucji,
• tylko co piąty obywatel spotkał się z jakąkolwiek kampanią informacyjną,
• ponad 40% ankietowanych nie zna nikogo, kto rozumiałby zasady systemu,
• aż 85% społeczeństwa deklarowało potrzebę większej ilości informacji.¹

To alarmujące dane, biorąc pod uwagę skalę reformy. Efektem jest chaos legislacyjny i organizacyjny – obywatele mogą dowiadywać się o nowych zasadach dopiero przy sklepowej kasie.

Eksperci nie mają wątpliwości: start systemu w takich warunkach to falstart. Zamiast budować zaufanie, może wywołać frustrację. Osoby, które od lat sumiennie segregują odpady, zostaną postawione wobec niejasnych przepisów i dezorganizacji.

IBK ostrzega, że taka sytuacja może trwale podkopać zaufanie obywateli do państwa, instytucji publicznych i wszelkich reform proekologicznych. W przyszłości – nawet dobrze zaplanowane zmiany – mogą spotykać się z silnym oporem społecznym.

Dodatkowo wciąż brakuje jednoznacznych wytycznych dotyczących zasad rozliczeń między operatorami systemu. Nie zawarto niezbędnych umów, a przekazywane informacje są niespójne, co wprowadza przedsiębiorców w stan niepewności prawnej.

Także handel nie jest w pełni przygotowany. Wiele sieci nie ma możliwości prowadzenia zbiórki, ani automatycznej (przez butelkomaty), ani manualnej. Nadal nierozstrzygnięte pozostają kwestie sprawozdawczości i wpływu systemu na poziom recyklingu.

Na zmianach mają stracić również samorządy. To właśnie puszki i butelki PET stanowią najbardziej wartościowy surowiec w odpadach komunalnych. Według szacunków Izby, gminy mogą utracić nawet 6,6 mld zł w ciągu 10 lat. Instalacje przetwarzające odpady, zbudowane ogromnym wysiłkiem finansowym, stracą część surowców, co doprowadzi do wzrostu kosztów ich utrzymania – a w konsekwencji do podwyżek dla mieszkańców.

Łączne koszty systemu w skali kraju IBK szacuje na 37 mld zł w ciągu dekady. „System miał być proekologiczny, a w praktyce może stać się kolejnym paliwem dla inflacji” – ostrzega Izba.

Podwyżki cen napojów mogą być jeszcze większe – do kosztów kaucji dojdą wydatki na logistykę, obsługę automatów i magazynowanie zwrotów. Istnieje też ryzyko, że wielu konsumentów nie odzyska kaucji z powodu braku wystarczającej liczby punktów odbioru.

Polska dołącza do krajów z systemem kaucyjnym

Mimo kontrowersji rząd nie zdecydował się na kolejne opóźnienie reformy. Przewidziany trzymiesięczny okres przejściowy ma umożliwić przedsiębiorcom uruchomienie automatów i wdrożenie nowych procedur.

Tym samym Polska stała się drugim co do wielkości krajem w Europie, który wdrożył system kaucyjny. Rozwiązanie to nie jest jednak nowością – działa od lat m.in. w Szwecji (od 1984 r.), Norwegii (1999 r.), Danii (2002 r.) czy Niemczech, gdzie automaty kaucyjne są dziś standardem.

Ile wynosi dodatkowa opłata za butelki i puszki?

Wysokość kaucji w 2025 roku wynosi:

• 0,50 zł – za plastikowe butelki PET do 3 litrów,
• 0,50 zł – za puszki metalowe,
• 1,00 zł – za butelki szklane jednorazowe do 1,5 litra (od 1 stycznia 2026 r.).

Opakowania objęte systemem będą oznaczone wyraźnym symbolem kaucji i informacją o jej wysokości.

Producenci mają czas do końca 2025 r. na wprowadzenie nowych etykiet. Oznacza to, że:

• za butelki i puszki bez oznaczenia kaucja nie zostanie pobrana,
• a co za tym idzie – nie otrzymamy też zwrotu za ich oddanie.

Gdzie oddać butelki i puszki? Nowe punkty zbiórki odpadów

Wyrzucanie plastikowych butelek do żółtego pojemnika odchodzi w przeszłość. Aby odzyskać kaucję, trzeba będzie osobiście oddać opakowania w punktach zbiórki, potocznie zwanych butelkomatami.

Punkty te obejmą:

• wszystkie sklepy powyżej 200 m², sprzedające napoje w opakowaniach objętych systemem,
• mniejsze sklepy oferujące napoje w butelkach zwrotnych (np. piwo),
• inne sklepy, które dobrowolnie przystąpią do systemu,
• automaty kaucyjne (także poza sklepami),
• wyznaczone punkty zbiórki.

System obsługiwać będzie aż siedmiu operatorów: ZWROTKA S.A., POLKA S.A., OK Operator Kaucyjny S.A., EKO-Operator S.A., RESELEKT S.A., KAUCJA.PL – Krajowy System Kaucyjny S.A. oraz Polski System Kaucyjny S.A. W skład spółek wchodzą najwięksi producenci napojów – m.in. Nestlé, Red Bull czy PepsiCo (w ramach KAUCJA.PL).

Resort klimatu zdecydował się na model wielooperatorowy, co – jak podkreślają eksperci – może utrudnić korzystanie z systemu, zwłaszcza osobom starszym, ze względu na różne zasady obsługi i odmienne typy automatów.

Bon na zakupy czy gotówka? Jak odzyskać kaucję

Wiele sklepów i automatów będzie oferować zwrot kaucji w formie bonu na zakupy. Warto jednak pamiętać, że konsument ma prawo żądać gotówki – sklep nie może narzucać formy zwrotu. Jeśli automat wydrukuje bon, można go wykorzystać na zakupy lub wymienić na gotówkę przy kasie.

Do zwrotu butelki nie będzie potrzebny paragon, co umożliwia odzyskanie kaucji również osobom zbierającym odpady społecznie lub w ramach wolontariatu. Na paragonie kaucja będzie widniała jako osobna pozycja. Co istotne – nie jest ona objęta podatkiem VAT.

Czy system kaucyjny podniesie ceny napojów i opłaty za śmieci?

Kaucja jest odrębną opłatą – nie wpływa bezpośrednio na rachunki za wywóz odpadów, które nadal ustalają gminy. Nie oznacza to jednak, że system nie odbije się na portfelach mieszkańców.

Samorządy tracą dostęp do cennych surowców, jak butelki PET i puszki, a koszty utrzymania instalacji recyklingowych pozostają niezmienione. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do podwyżek opłat śmieciowych.

System stanowi też wyzwanie dla producentów napojów, którzy muszą zmienić etykiety i procesy produkcyjne. Choć rząd zapewnia, że klienci nie odczują zmian, bo kaucja jest zwracana, w praktyce część kosztów może zostać przerzucona na konsumentów.

Nieodebrane kaucje teoretycznie powinny obniżać wkład producentów w system, ale w rzeczywistości mogą stać się dla nich dodatkowym źródłem zysku. Brak jasnych regulacji unijnych w tym zakresie pozostawia szerokie pole do interpretacji.

Czy system kaucyjny pomoże środowisku?

W tym punkcie eksperci są ostrożnymi optymistami. Plastikowe butelki po napojach to jedne z najczęściej spotykanych śmieci w lasach, parkach i na plażach. Kaucja może skutecznie ograniczyć ten problem.

Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach będą musieli osiągnąć określone poziomy selektywnej zbiórki:

• od 2025 r. – co najmniej 77%,
• od 2029 r. – aż 90%.

Ponadto od 2025 roku butelki jednorazowe z tworzyw sztucznych muszą zawierać 25% surowca z recyklingu, a od 2030 r. – 30%.

Dzięki temu producenci zyskają dostęp do czystego materiału z recyklingu, odpowiedniego do kontaktu z żywnością. Obecnie znaczna część zużytych opakowań nie nadaje się do ponownego wykorzystania.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1852) LINK

Ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2024 poz. 1911) LINK

Apel Izby Branży Komunalnej do Premiera Donalda Tuska LINK

¹Izba Branży Komunalnej (IBK) działa od czerwca 2021 r., jako kontynuatorka Związku Pracodawców Gospodarki Odpadami, założonego w 2004 roku. Organizacja zrzesza przedsiębiorców szeroko rozumianej gospodarki komunalnej – od firm prywatnych, przez zakłady budżetowe i spółki prawa handlowego, aż po spółdzielnie pracy. Izba jest członkiem Rady Przedsiębiorców, Krajowej Izby Gospodarczej oraz Biura Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców