Dopłaty do składek za artystów. Na jakich zasadach mogą oszczędzać na emeryturę?

Co proponuje resort kultury w sprawie składek dla artystów?

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przygotowało projekt ustawy o zabezpieczeniu socjalnym osób wykonujących zawód artystyczny, który przewiduje, że budżet państwa będzie dopłacał do składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne artystów zawodowych. Dopłata miałaby przysługiwać artystom, których średni roczny dochód z tych trzech lat nie przekroczył 125 proc. dwunastokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W uzasadnieniu ministerstwo szacuję grupę zawodowo wykonujących działalność artystyczną na ok. 62 400 osób. Około 69 proc. z nich ma przychody poniżej średniej krajowej, natomiast ok. 30 proc. osiąga średnie przychody poniżej minimalnego wynagrodzenia. Jedynie 8,3 proc. tej grupy zawodowej pozostaje w stosunku pracy na czas nieokreślony, ponad połowa zaś (ok. 51 proc.) posiada przychody z umów zlecenia i o dzieło.

Jaka może być podstawa zatrudnienia artysty?

Osoby zatrudnione na umowie o pracę lub wykonujące umowę zlecenia podlegają ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tego tytułu na zasadach ogólnych.

Ci, którzy nie są zatrudnieni ani na umowę zlecenia, ani umowę o pracę, muszą odprowadzać składki sami za siebie. Dotyczy to także osób, które wykonują umowę o dzieło, która nie jest oskładkowana.

Artyści i twórcy mogą również ubiegać się potwierdzenie tego statusu przez komisję działającą przy ministrze kultury i dziedzictwa narodowego, co spowoduje, że będą traktowani jak prowadzący pozarolniczą działalność. Inni mogą zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia emerytalno-rentowego oraz zdrowotnego.

Kim jest twórca i artysta?

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa także twórcę i artystę.

Za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego.

Za artystę uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

Jaki jest tryb uznania za twórcę lub artystę?

Twórca i artysta może rozpocząć opłacanie składek z tego tytułu po uznaniu działalności za twórczą lub artystyczną. Następuje to w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze kultury i dziedzictwa

Komisja wydaje decyzje na podstawie dokumentów potwierdzających czas trwania i charakter działalności twórczej bądź artystycznej, wykonywanej na podstawie :

• umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia, a także katalogów z wystaw, recenzji, przyznanych nagród i wyróżnień

oraz

• dyplomu ukończenia szkoły artystycznej odpowiedniego typu lub szkoły wyższej na kierunku odpowiednim do wykonywanej działalności twórczej lub artystycznej albo wydanego przez właściwe stowarzyszenie zrzeszające twórców lub artystów zaświadczenia o nabyciu w drodze praktyki umiejętności zawodowych.

Ile wynoszą składki po uznaniu za twórcę lub artystę?

Uznanie za twórcę i artystę pozwoli na zgłoszenie się do ubezpieczenia społecznego (w tym emerytalnego) i zdrowotnego jako prowadzący pozarolniczą działalność. Osoby te nie mają jednak prawa do ulg składkowych. A to oznacza, że będą musiały opłacać składki od podstawy wymiaru nie niższej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W 2025 r. suma składek na ubezpieczenie społeczne (razem z ubezpieczeniem emerytalnym) wynosi 1773,96 zł, a sama składka emerytalna wynosi 1015,78 zł.

Podlegają oni również z tego tytułu ubezpieczeniu zdrowotnemu, co uprawnia ich do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych w publicznych placówkach. Składkę zdrowotną opłaca się według reguł zawartych w ustawie z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa zdrowotna).

Czy artysta może być przedsiębiorcą?

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby twórca lub artysta rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej na zasadach ogólnych i odprowadzanie składek na ubezpieczenie emerytalne z tego tytułu.

W takiej sytuacji twórca i artysta będą mogli skorzystać z następujących ulg składkowych:

• ulga na start – przez 6 miesięcy od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności nie opłaca się składek na ubezpieczenia społeczne (w tym emerytalne), a jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne, z ulgi na start można w każdej chwili zrezygnować;
• preferencyjne składki przez 24 miesiące od dnia zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych albo zakończenia ulgi na start – składki na ubezpieczenie społeczne, w tym emerytalne, opłaca się od podstawy wynoszącej nie mniej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia;
• mały ZUS plus przez maksymalnie 3 lata w ciągu 60 miesięcy - składki na ubezpieczenie społeczne, w tym emerytalne, opłaca się od podstawy wynoszącej nie mniej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia, ale nie więcej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia;
• wakacje składkowe – raz w roku kalendarzowym składki na ubezpieczenia społeczne, w tym emerytalne, są finansowane przez budżet państwa.

Składkę zdrowotną opłaca się według reguł zawartych w ustawie zdrowotnej.

Czy artysta może ubezpieczyć się dobrowolnie w ZUS?

Twórca i artysta może również ubezpieczyć się dobrowolnie, nie rejestrując działalności gospodarczej. Ubezpieczenie dobrowolne w ZUS w takiej sytuacji może dotyczyć jedynie ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Na zupełnie innych zasadach twórca i artysta może ubezpieczy zdrowotnie w NFZ.

Jak informuje ZUS, prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo, jeśli:

• mieszkają w Polsce, bądź
• nie mieszkają w Polsce, ale były wcześniej objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi w Polsce, albo
• nie mieszkają w Polsce, ale mają do nich zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi objęty zostanie także twórca i artysta od dnia wskazanego w zgłoszeniu o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia złożenia zgłoszenia w ZUS.

Dobrowolne składki emerytalno-rentowe opłaca się w wysokości 19,52 proc. od podstawy wynoszącej aktualne minimalne wynagrodzenie.

Czy dobrowolne ubezpieczenie emerytalne wpłynie na emeryturę minimalną?

Trzeba jednak pamiętać, że jeżeli okres dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał (art. 10 ustawy systemowej).

Przypomnijmy, że przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS gwarantują osobom, które mają staż ubezpieczeniowy minimum 20 lat (kobiety) i 25 lat (mężczyźni), przynajmniej minimalną emeryturę, niezależnie od wysokości rzeczywiście zgromadzonych składek.

Jak jednak wynika ze wspomnianego art. 10 ustawy systemowej, jeśli dobrowolne ubezpieczenie przekroczy 10 lat, to nie będzie można go doliczyć do stażu wymaganego do minimalnej emerytury.

Czy artysta może ubezpieczyć się dobrowolnie w NFZ?

Twórca i artysta, który nie jest nigdzie zatrudniony, ani nie jest ubezpieczony jako twórca i artysta albo przedsiębiorca, nie ma również prawa do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych w publicznych placówkach. Jeśli nie jest przy tym zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny, może to ubezpieczenie zdobyć rejestrując się jako bezrobotny, albo zgłaszając się dobrowolnie do ubezpieczenia zdrowotnego.

W tym celu należy podpisać umowę z NFZ oraz uiścić opłatę dodatkową, jeśli była przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym.

Ile wynosi opłata dodatkowa po zawarciu umowy z NFZ?

Jak informuje NFZ, jeśli przerwa w ubezpieczeniu zdrowotnym i opłacaniu składek wynosi nieprzerwanie:

• od 3 miesięcy do roku - opłata wynosi nie mniej niż 1783,99 zł (20 proc. podstawy wymiaru) i jest wnoszona w całości
• powyżej roku do 2 lat - opłata wynosi nie mniej niż 4459,97 zł (50 proc. podstawy wymiaru) i możliwe jest rozłożenie jej na 3 raty
• powyżej 2 do 5 lat - opłata wynosi nie mniej niż 8919,94 zł (100 proc. podstawy wymiaru) i możliwe jest rozłożenie jej na 6 rat
• powyżej 5 do 10 lat - opłata wynosi nie mniej niż 13 379,91 zł (150 proc. podstawy wymiaru) i możliwe jest rozłożenie jej na 9 rat;
• powyżej 10 lat - opłata wynosi nie mniej niż 17 839,88 zł (200 proc. podstawy wymiaru) i możliwe jest rozłożenie jej na 12 rat.

Składka na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne wynosi 9 proc. podstawy jej wymiaru. Podstawa ta nie może być niższa od kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw włącznie z wypłatami z zysku. Składka ta zmienia się co kwartał i obecnie wynosi 802,79 zł, ponieważ w drugim kwartale 2025 r. przeciętne wynagrodzenie wynosiło 8919,94 zł.