Tak wynika z założeń do projektu ustawy o zabezpieczeniu socjalnym osób wykonujących zawód artystyczny, którego autorem jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN). Problem wynika z faktu, że beneficjenci projektu działają w szczególnie wrażliwej branży, niezapewniającej stałych i wystarczających dochodów czy też oferującej formy zatrudnienia nierodzące obowiązku składkowego.

„Tytuł do ubezpieczenia tej grupy społecznej w ogromnej części nie wynika ze stabilnej formy zatrudnienia, a przede wszystkim z braku adekwatności formy wykonywanej przez nich działalności do comiesięcznego obowiązku płatności składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne” – czytamy w założeniach. Zawodzi też obecny system obejmowania składkami działalności twórczej i artystycznej, uznawanej na mocy decyzji Komisji ds. Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, ponieważ zgodnie z informacjami ZUS na wrzesień 2024 r. jego beneficjentami są jedynie 123 osoby.

Status: zawodowy artysta

Efekt? Wedle danych SWPS tylko 1 proc. ludzi sztuki uzyskuje wysokie honoraria, 69 proc. poniżej średniej krajowej, a aż jedna trzecia – poniżej minimalnej pensji. W konsekwencji wielu nie może korzystać ze służby zdrowia ani z zasiłków w razie choroby czy macierzyństwa, a na starość grożą im głodowe emerytury. W odpowiedzi na te bolączki MKiDN upubliczniło właśnie opisywane założenia w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Projekt ma na celu zapewnienie zainteresowanym o najniższych dochodach stałego ubezpieczenia przez objęcie ich systemem uzupełnienia wysokości składek do poziomu wynikającego z minimalnego wynagrodzenia. Dopłaty byłyby zaadresowane do artysty zawodowego, czyli osoby wykonującej w sposób stały i profesjonalny zawód artystyczny oraz legitymującej się weryfikowalnym dorobkiem, potwierdzonym decyzją specjalnie powołanego ciała Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej. Centrum będzie wydawać swoje rozstrzygnięcia na podstawie oceny dorobku aplikującego przez środowisko artystyczne uczestniczące w procesie w ramach komisji opiniującej.

Ministerstwo Kultury: wyrównania dla najbiedniejszych

Zdobycie statusu artysty zawodowego będzie podstawą do uzyskania tytułu do ubezpieczenia społecznego, ale nie zagwarantuje z automatu dopłat do składek. Szansę na nie dostaną tylko te osoby, które łącznie spełnią następujące warunki:

• w każdym z poprzednich trzech lat podatkowych osiągnęły dochody w związku z wykonywaniem zawodu artystycznego;

• wskazany dochód nie przewyższa średniorocznie 125 proc. minimalnego wynagrodzenia z roku złożenia wniosku.

Na wniosek, np. rzeźbiarza, ZUS po otrzymaniu informacji z centrum oraz z Krajowej Administracji Skarbowej ustali jego prawo do dofinansowania lub jego brak, zawiadamiając go na jego profilu na platformie e-ZUS.

Emerytury dla tancerzy już w Sejmie

Nad korzystnymi rozwiązaniami dla innej grupy zawodowej pracuje z kolei Sejm. Kilka dni temu do niższej izby parlamentu trafił senacki projekt nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przewiduje on wprowadzenie uprzywilejowanego modelu emerytalnego dla zawodowych tancerzy. Mogliby oni przechodzić na świadczenie po ukończeniu 40 lat kobiety i 45 lat mężczyźni pod warunkiem, że przepracowali co najmniej 20 lat, a wiek emerytalny osiągnęli podczas zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od jego ustania.

Nic o nas bez nas [OPINIA]

Adw. Grzegorz Rybicki, doradca prawny Związku Artystów Scen Polskich ZASP – Stowarzyszenie:

Kwestia prawnego uregulowania statusu artysty zawodowego, w tym mającego na celu zwiększenie bezpieczeństwa tej grupy zawodowej w zakresie ubezpieczeń społecznych, jest omawiana od lat. W rezultacie powstają kolejne projekty ustaw. Diagnoza sytuacji artystów, przedstawiona w opisywanych założeniach do projektu, a bazująca na badaniach naukowych, wykazuje ciężkie położenie zawodowe i ekonomiczne większości z nich. Przejawia się ono m.in. brakiem możliwości uzyskiwania regularnych, stabilnych dochodów na poziomie nie tylko pozwalającym na utrzymanie siebie i swoich rodzin, ale też na opłacanie składek społecznych i zdrowotnych. Każdy projekt ustawy, który ma to poprawić, jest witany w środowisku artystycznym z dużym zadowoleniem. Zainteresowani od lat oczekują na konkretne i sensowne rozwiązania i być może odnajdą je w analizowanych regulacjach. Co do postulowanych w nich rozwiązaniach, to ich pełna ocena będzie możliwa po analizie projektu ustawy, w tym szczegółowych kryteriów i procedury koniecznych dla uzyskania statutu artysty zawodowego. Niemniej cieszy, że ustawodawca widzi i zakłada czynną rolę w tym procesie organizacji artystycznych. Miałyby one w określonych sytuacjach prawo wypowiadania się na temat potwierdzania dorobku artystycznego i profesjonalnych kwalifikacji dla potrzeb uzyskania statusu artysty zawodowego.