Dłużnik zarabia minimalne wynagrodzenie? Długu spłacać nie musi

Potrącenia długów z wynagrodzenia pracodawca musi przeprowadzać na zasadach określonych w art. 87-91 kodeksu pracy na polecenie komornika, który prowadzi egzekucję lub w przypadku długów alimentacyjnych – na wniosek samego wierzyciela.

Wynagrodzenie pracownika podlega jednak ochronie i pracodawca, niezależnie od wysokości zadłużenia, musi pracownikowi wypłacać co miesiąc minimalną kwotę określoną w przepisach (tzw. kwota wolna), a tylko nadwyżkę przekazywać na poczet długu. Problem w tym, że w przypadku zwykłych długów (niealimentacyjnych) kwota wolna to równowartość minimalnego wynagrodzenia netto. A to powoduje, że dopóki dłużnik zarabia minimalne wynagrodzenie i nie otrzymuje dodatkowych składników, to nie jest możliwe odzyskanie od niego żadnych pieniędzy.

Jakie obowiązki wobec komornika ma pracodawca?

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. Komornik wzywa pracodawcę, aby nie wypłacał dłużnikowi poza częścią wolną od zajęcia żadnego wynagrodzenia i poucza pracodawcę o skutkach niezastosowania się do wezwania.

Komornik wzywa ponadto pracodawcę, aby w ciągu tygodnia:

• przedstawił za okres trzech miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów;
• podał, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi;
• w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożył oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podał, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.

Pracodawca ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie powyższych okoliczności.

Jakie skutki ma zmiana pracy przez dłużnika?

W razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem dotychczasowy pracodawca ma obowiązek zawrzeć informację o zajęciu należności w wydanym dłużnikowi świadectwie pracy. Jeśli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, powinien przesłać nowemu pracodawcy zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadomić o tym komornika i dłużnika (art. 884 par. 2 k.p.c.);

Nowy pracodawca, któremu pracownik przedstawi świadectwo pracy ze wzmianką o zajęciu należności, zawiadamia o zatrudnieniu pracownika pracodawcę, który wydał świadectwo, oraz wskazanego we wzmiance komornika (art. 884 par. 3 k.p.c.);

Jeżeli natomiast nowy pracodawca, któremu pracownik nie okazał świadectwa pracy, dowie się, gdzie pracownik był przedtem zatrudniony, obowiązany jest zawiadomić poprzedniego pracodawcę o jego zatrudnieniu, chyba że pracownik przedstawi zaświadczenie tego pracodawcy stwierdzające, że jego należności nie były zajęte (art. 884 par. 3 k.p.c.)

Obowiązek powiadomienia komornika o zmianie pracodawcy obciąża również dłużnika.

Co grozi pracodawcy, który nie wykonuje obowiązków wobec komornika?

Pracodawcy, który nie wykonuje obowiązków wobec komornika, grozi grzywna.

Szczegółowe zasady ponoszenia odpowiedzialności zostały zawarte w art. 886 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z jego par. 1 grzywna do 5 000 zł grozi pracodawcy, który:

• nie przekazuje części wynagrodzenia zgodnie z wezwaniem komornika;
• nie przekazał w ciągu tygodnia od wezwania wskazanego wyżej zestawienia zarobków i innych informacji;
• zaniedbał przesłania dokumentów zajęcia wynagrodzenia nowemu pracodawcy dłużnika stosownie do art. 884 par. 2 i 3 k.p.c.

Artykuł 886 par. 1 k.p.c. stanowi, że komornik grzywnę „wymierza”, a nie „może wymierzyć”.

Jeżeli pracodawcą nie jest osoba fizyczna, grzywnie podlega pracownik lub wspólnik odpowiedzialny za wykonanie takiej czynności, a w razie niewyznaczenia takiego pracownika lub niemożności jego ustalenia - osoby uprawnione do reprezentowania pracodawcy. Jeżeli pracodawcą jest spółka cywilna, grzywnie podlega którykolwiek ze wspólników.

Czy pracodawca może odpowiadać wobec wierzyciela?

Pracodawca, który:

• nie zastosował się do wezwania komornika;
• w inny sposób naruszył obowiązki wynikające z zajęcia;
• złożył oświadczenie przewidziane w art. 882 niezgodne z prawdą;
• dokonał wypłaty zajętej części wynagrodzenia dłużnikowi;

odpowiada za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę.

Oznacza to, że może ponosić odpowiedzialność materialną za to, że wierzyciel nie mógł odzyskać swoich należności.

Jakie należności pracodawca potrąca z wynagrodzenia bez zgody pracownika?

Pracodawca potrąca bez zgody pracownika następujące należności:

1. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
2. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
3. zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
4. kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.

Pracodawca potrąca również bez zgody pracownika w pełnej wysokości kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

Potrąceń należności z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są wypłacane składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki wynagrodzenia.

Inne należności mogą być potrącane z wynagrodzenia po uzyskaniu pisemnej zgody pracownika.

Podstawa potrąceń

Podstawą potrąceń, a więc kwotą, od jakiej pracodawca dokonuje potrąceń, jest wynagrodzenie netto, tj. po odliczeniu:

• składek na ubezpieczenia społeczne,
• składki na ubezpieczenie zdrowotne,
• zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
• wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z uczestnictwa w PPK.

Granice potrąceń

W oparciu o kwotę netto wynagrodzenia ustala się granice potrąceń, tj. maksymalne kwoty, które mogą zostać odliczone od wynagrodzenia danego pracownika.

Granice potrąceń ustalane są w zależności od rodzaju potrącanej należności i wynoszą:

• w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – 3/5 wynagrodzenia;
• w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – ½ wynagrodzenia.

Ponadto kolejne ograniczenia dotyczą łącznych potrąceń:

• sum egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
• zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi.

W takim przypadku potrącenia nie mogą w sumie przekraczać ½ wynagrodzenia. Jeśli dodatkowo pracodawca potrąca świadczenia alimentacyjne, ograniczenie wynosi 3/5 wynagrodzenia.

Pracodawca potrąca w pełnej wysokości nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej, ale tylko w przypadku należności alimentacyjnych. W przypadku innych należności podlegają one ochronie na zasadach ogólnych.

Kwota wolna od potrąceń

Kwota wolna od potrąceń to gwarantowana pracownikowi kwota, która musi mu zostać wypłacona w danym miesiącu. Jest ona powiązana z aktualnie obowiązującym minimalnym wynagrodzeniem za pracę.

Zasady ustalania kwoty wolnej od potrąceń zostały określone w art. 87¹ k.p. Zgodnie z par. 1 wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:

1. minimalnego wynagrodzenia za pracę - przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
2. 75 proc. wynagrodzenia określonego w pkt 1 - przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3. 90 proc. wynagrodzenia określonego w pkt 1 - przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 k.p.

Kwota wolna nie obowiązuje w przypadku należności alimentacyjnych.

Za wynagrodzenie w tym przypadku również uważa się wynagrodzenie po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, składki na ubezpieczenie zdrowotne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do PPK, jeśli pracownik jest jego uczestnikiem.

Potrącenia dobrowolne z wynagrodzenia

Inaczej ustalane są kwoty wolne od potrąceń dla potrąceń dobrowolnych, na które pracownik wyraził pisemną zgodę.

Zgodnie z art. 91 par. 2 k.p. kwoty wolne wynoszą:

1. 100 proc. minimalnego wynagrodzenia netto - przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy;
2. 80 proc. minimalnego wynagrodzenia netto - przy potrącaniu innych należności niż określone w pkt 1.

Potrącenia z zasiłków

Pracodawca jest również zobowiązany do dokonywania potrąceń z zasiłków na zasadach określonych w art. 139-141 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna). Pracodawca potrąca z zasiłków:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie: należności alimentacyjnych (art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej);
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (art. 139 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej);
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż należności, o których mowa w pkt 3 (art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej).

Podstawą do potrąceń jest kwota zasiłku netto - po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy.

Granice potrąceń z zasiłków

Zgodnie z art. 140 ust. 1 ustawy emerytalnej granice potrąceń, a więc maksymalne kwoty, które można odliczyć z zasiłku, wynoszą:

• w przypadku świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - 60 proc. świadczenia;
• w przypadku innych egzekwowanych należności - 25 proc. świadczenia.

Granice potrąceń dla zasiłków oblicza się przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy.

Kwoty wolne od potrąceń z zasiłków

Od 1 marca 2025 r. kwoty wolne od potrąceń z zasiłków wynoszą:

• 806,67 zł w przypadku egzekwowanych należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi (art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej) oraz należności alimentacyjnych potrącanych na wniosek wierzyciela (art. 139 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej);
• 1331,03 zł – w przypadku innych należności (art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej).

Jeśli zasiłek jest należny wypłacany tylko za część miesiąca, kwotę wolną ustala się proporcjonalnie.