Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Umowa o dzieło to rodzaj umowy cywilnoprawnej, przez którą przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, zaś zamawiający do zapłaty za nie. Dzieło, które ma zostać wykonane, może mieć zarówno postać materialną, jak i niematerialną.
Charakter prawny umowy o dzieło
Istotne jest, aby oznaczony z góry rezultat umowy był samoistny i odróżniał się od istniejących już wcześniej efektów pracy. Jak podkreśla się w orzecznictwie, w tym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2014 roku (sygn. akt II UK 543/13), dzieło musi być wynikiem twórczego i indywidualnego działania autora.
Dlaczego charakter rezultatu umowy o dzieło jest tak ważny? Bo to on odróżnia ją od umowy zlecenia, w której kluczowe jest wykonanie określonej czynności, a nie tyle jej wynik. Umowa o dzieło jest zaś traktowana zgoła odmiennie niż umowa zlecenia z punktu widzenia konieczności opłacania składek ZUS.
Umowa o dzieło a ZUS
Umowa o dzieło, jako umowa, w której nie występuje element zależności pomiędzy stronami, nie podlega obowiązkowi składek do ZUS. Dotyczy to zarówno składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe, czy zdrowotne, jak i na fundusze pozaubezpieczeniowe.
Mimo braku obowiązku odprowadzania składek, umowa o dzieło powinna zostać jednak zgłoszona do ZUS. Zgodnie z art. 36 ust. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych informację na druku ZUS RUD powinien złożyć płatnik składek lub osoba fizyczna zlecająca dzieło. Zgłoszenie musi zostać zaś złożone w ciągu siedmiu dni od dnia zawarcia umowy, a dokonane może być zarówno w formie elektronicznej przez platformę PUE ZUS, jak i w formie papierowej za pośrednictwem poczty lub podczas osobistej wizyty w urzędzie.
Konieczność zgłoszenia do ZUS umów o dzieło to techniczny obowiązek, który, jak podkreśla się w doktrynie, nie wiąże się z żadną daniną publiczną. Jego celem jest jedynie ułatwienie przeprowadzania kontroli przez ZUS, a także możliwość ewidencjonowania informacji o zawartych umowach na koncie płatnika składek.
Kiedy ZUS przy umowie o dzieło jest obowiązkowy?
Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika w rozumieniu niniejszej ustawy uważa się osobę, która wykonuje pracę na podstawie umowy o dzieło, jeżeli zawarła ją z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Jeżeli zatem umowa o dzieło została zawarta:
- pomiędzy związanymi stosunkiem pracy pracodawcą a pracownikiem,
- pomiędzy innym podmiotem a pracownikiem, ale jej przedmiotem jest wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy,
wówczas konieczne jest odprowadzanie obowiązkowych składek ZUS na ubezpieczenie społeczne od takiej umowy. W jaki sposób się to odbywa? Za przychód stanowiący podstawę do obliczenia wysokości składki emerytalnej, rentowej, zdrowotnej i wypadkowej przyjmuje się sumę wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę oraz umowy o dzieło.
Trzeba też podkreślić, że w przypadku umów o dzieło, które ze względu na strony i przedmiot umowy podlegają obowiązkowi odprowadzania składek ZUS, nie ma potrzeby informowania ZUSu o ich zawarciu.
Czy ZUS może kontrolować umowy o dzieło?
Jak podkreśla się w doktrynie, kwestionowanie umów o dzieło wykonywanych w warunkach charakterystycznych dla umów o pracę, zlecenia lub świadczenie usług jest potrzebne, a wręcz pożądane. Wszystko to w celu ochrony systemu prawa ubezpieczeń społecznych. Nic więc w tym dziwnego, że ZUS może, a wręcz powinien kontrolować zawierane umowy o dzieło. Jak pokazuje praktyka, są one bowiem często sposobem na zmniejszenie kosztów przez zlecającego i uniknięcie odprowadzania składek.
Co w sytuacji, gdy ZUS stwierdzi, że umowa o dzieło, nie spełnia jej wymogów, a została tak nazwana tylko po to, by obejść przepisy prawa pracy i ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych? W razie stwierdzenia nieprawidłowości ZUS nie tylko zażąda uiszczenia zaległych składek, ale może też wyciągać dalsze konsekwencje, w tym odsetki za zwłokę lub karę grzywny. Zgodnie z art. 24 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w razie nieopłacania składek ZUS może także wymierzyć płatnikowi dodatkową opłatę w wysokości ich 100 proc. Unikanie odprowadzania składek do ZUS poprzez niewłaściwe przypisywanie umowie cech umowy o dzieło może grozić zatem podwojeniem należnych opłat.
Kiedy ZUS podważy umowę o dzieło?
Należy pamiętać, że nazwa umowy ma jedynie pomóc przy dokonywaniu jej kwalifikacji. Jak podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 czerwca 2025 roku (sygn. akt II GSK 122/25) decydujący jest rzeczywisty przedmiot umowy, okoliczności zawarcia, sposób jej wykonania, czy cechy stosunku prawnego. Co więcej, wola stron, nie może zmieniać ustawy i „niezależnie od deklaracji stron co do nazwy zawieranej przez nie umowy, postanowienia umowy, jak i okoliczności związane z jej wykonaniem, pozwalają na ocenę, czy strony, zawierające danego rodzaju umowę, nie wykroczyły poza granice swobody kontraktowej”.
Jeżeli zatem z treści umowy nie będzie wynikał indywidualny, niepowtarzalny, niestandardowy, spełniający kryteria twórczego dzieła rezultat, ZUS może ją zakwestionować, mimo nadania jej przez strony tytułu umowy o dzieło.
