Zmiany w L4: zwolnienie lekarskie tylko na dany etat (jeśli ma się kilka). Możliwa praca incydentalna i jednoczesne pobieranie zasiłku

Co można robić podczas zwolnienia lekarskiego? Oczywiście wszystko zależy od schorzenia i kodu na zwolnieniu lekarskim stwierdzającym niezdolność do pracy. Jeżeli na zwolnieniu jest wskazany nr 2 oznacza to, że "chory może chodzić". Oczywiście ubezpieczony nie może podejmować wszelkich aktywności. Jeżeli bowiem podczas L4 wykonuje się czynności niezgodne ze zwolnieniem lekarskim (niezgodnie z jego celem) ZUS może nawet odebrać zasiłek. Od 2025 r. ma się to zmienić, bo chory na L4 będzie mógł nawet pracować.

Praca na L4? Czemu nie.

Co można robić podczas zwolnienia lekarskiego? Aktualnie nie wiele, jednak już od 2025 r. może się to zmienić i to diametralnie. Dlaczego? Wedle projektu zmian przepisów ubezpieczeniowych (projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD114) możliwe będzie wykonywanie pracy incydentalnej, która nie stoi w sprzeczności z regeneracją i odzyskiwaniem zdolności do pracy. Ale o tym szczegółowo za chwilę. Skupmy się na tym jak jest teraz. Aktualnie o tym, co możemy robić podczas L4, decyduje rodzaj schorzenia i kod na zwolnieniu lekarskim stwierdzający niezdolność do pracy. Jeżeli na zwolnieniu jest wskazany nr 2 oznacza to, że "chory może chodzić". Oczywiście ubezpieczony nie może podejmować wszelkich aktywności i nie może chodzić wszędzie. Jeżeli bowiem podczas L4 wykonuje się czynności niezgodne ze zwolnieniem lekarskim (niezgodnie z jego celem) ZUS może nawet odebrać zasiłek. Problem polega jednak na tym, że sądy i ZUS różnie interpretują podobne sytuacje. Przepisy trzeba więc zmienić, ujednolicić i doprecyzować. Luki prawne powodują bowiem nierówną sytuację ubezpieczonych.

Kontrola wykorzystywania zwolnień przez ubezpieczonych

Aktualnie przepisy są tak sformułowane, że zarówno ZUS, KRUS jak i pracodawca mają prawo do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (np. pod kątem tego czy nie zostały sfałszowane). Analizując statystyki ZUS łatwo można zauważyć, że takie kontrole rzeczywiście się odbywają i rzeczywiście często doprowadzają do cofnięcia prawa do zasiłku chorobowego. W takiej sytuacji ubezpieczony zobowiązany jest do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Utrata prawa do zasiłku

Na chwilę obecną przepisy stanowią, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Ponadto zasiłek chorobowy nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane. Takie brzmienie przepisu wywołuje spory w doktrynie prawa pracy, daleko idące rozbieżności w praktyce ZUS, w orzecznictwie sądowym jak i wątpliwości po stronie ubezpieczonych, co (jeszcze bardziej) podważa zaufanie obywateli do tej instytucji. Nie jest jednoznacznie określone w jaki sposób interpretować znaczenie terminów: „praca zarobkowa” oraz „wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia”.

Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z celem

Jak podkreślał Sąd Rejonowy w Toruniu w przedmiotowym wyroku z dnia 26 sierpnia 2022 r., sygn. IV U 211/22 zachowania niezgodne z celem zwolnienia określić można jako takiego typu postępowanie, które w powszechnym odczuciu jest nieodpowiednie dla osoby chorej i może nasuwać wątpliwości co do rzeczywistego stanu zdrowia ubezpieczonego. Przyjmuje się za wyczerpujące przesłanki omawianego przepisu takie zachowanie, które polega na:

• nieprzestrzeganiu wskazań lekarskich, np. odbywania spacerów lub dokonywania zakupów w czasie, gdy lekarz nakazał leżenie; spożywanie alkoholu czy innych środków psychotropowych, wielogodzinne wyjście do galerii handlowej, w tym długotrwała gra na automatach;
• wykonywania różnego rodzaju prac mogących wpłynąć na pogorszenie stanu zdrowia (np. remont mieszkania, praca w ogrodzie, wystawianie faktur, podpisywanie dokumentów);
• wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy do innych celów niż leczenie, np. wyjazd w celach turystycznych, udział w pielgrzymce.

Celem zwolnienia od pracy z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą jest niewątpliwie odzyskanie zdolności do pracy, powiązane najczęściej z pełnym wyzdrowieniem. Tak więc wykorzystywaniem zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia jest zawsze wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy. Co ciekawe np. ślub nie należy do tego typu kategorii, podobnie jak podróż kobiety w ciąży samolotem, podczas zwolnienia lekarskiego.

Dozwolona będzie praca incydentalna na zwolnieniu lekarskim

Już w 2013 r. sąd wypowiadał się co do pracy incydentalnej podczas zwolnienia lekarskiego. Na projekt i zmiany przepisów musieliśmy więc długo czekać. Jak wskazał SN: jedynie sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa (np. udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej) może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego, a w innych przypadkach za okres orzeczonej niezdolności do pracy, w czasie której ubezpieczony faktycznie wykonuje pracę zarobkową, nie przysługuje mu zasiłek, lecz wynagrodzenie (choć w kilku orzeczeniach zwrócono uwagę, iż utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy tylko okresu objętego zaświadczeniem, zwolnieniem lekarskim, w którym nastąpiło podjęcie pracy zarobkowej, a nie całego okresu zasiłkowego, zob. wyr. SN z 25.4.2013 r., I UK 606/12, Legalis). Przeciwieństwem do tego jest inna linia orzecznicza wedle której każda aktywność przynosząca dochód jest pracą zarobkową lub każda praca (np. wykonywanie zwykłych czynności wynikających ze stosunku pracy w czasie stwierdzonej niezdolności do tej pracy, bez zachowania prawa do wynagrodzenia; wyr. SN z 6.2.2008 r., II UK 10/07, OSNP 2009, Nr 9–10, poz. 123), także nieprzynosząca bieżącego dochodu, stanowi pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ZasiłkiU (wyr. SN z 20.1.2005 r., I UK 154/04, OSNP 2005, Nr 19, poz. 307; wyr. TK z 25.2.2014 r., SK 18/13, OTK-A 2014, Nr 2, poz. 15). Właśnie ze względu na tą wielowątkowość i możliwość różnej interpretacji istnieje konieczność zmiany przepisów.

Zmiany w L4: zwolnienie lekarskie tylko na dany etat (jeśli ma się kilka) i możliwa praca incydentalna

Podsumowując ten wątek, aktualnie przepisy są tak sformułowane, że otrzymując zwolnienie lekarskie osoba zatrudniona nie może wykonywać żadnej pracy zarobkowej. Jeżeli więc jest się zatrudnionym na kilka etatów, np. na podstawie umowy o pracę jako chirurg w szpitalu i dojdzie do złamania nogi/ręki, to oczywistym jest, że taki lekarz nie będzie miał możliwości wykonywać operacji i innych czynności związanych z opieką nad pacjentem. Jeżeli jednak jednocześnie chirurg ten współpracuje z uczelnią medyczną i mam np. umowę zlecenia albo nawet umowę o pracę i w ramach niej prowadzi wykłady, a wykłady odbywają się w formie zdalnej, to wedle proponowanych regulacji, nic nie będzie stało na przeszkodzie temu, aby wykładowca mógł wykonywać tą pracę zarobkową, pomimo iż z innego tytułu prawnego (umowy o pracę) w szpitalu ma zwolnienie lekarskie, które uniemożliwia mu wykonywanie pracy. Jest to oczywiście tylko przykład, ale dobrze obrazuje paradoks aktualnych instytucji. Cóż pozostaje czekać na ostateczny kształt ustawy oraz dalsze jej procedowanie i podpis Prezydenta.

Kiedy wejdą w życie zmiany?

W projektowanej ustawie o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw założono, że przepisy w zakresie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy wejdą w życie 1 stycznia 2025 r.