rozwiń ›

Rekord temperatury w Polsce nie został pobity od ponad stu lat. A dokładniej stu czterech i należy dodać, że chodzi o Polskę w jej obecnych granicach. Otóż 29 lipca 1921 roku stacja w Królewskim Instytucie Pomologicznym w Prószkowie pod Opolem (wówczas Proskau i Oppeln) odnotowała 40,2 st. C. Jak codziennie o tej samej godzinie wysłała więc meldunek do Berlina, gdzie został skrzętnie zanotowany i to właśnie ten rekord przypisuje się Polsce. W niemieckich archiwach można jeszcze znaleźć informację o 40,5 st. C, jakie miały pokazać w 1943 roku termometry w Ścinawie, ponieważ jednak są wątpliwości co do standardu tego pomiaru, oficjalny rekord Polski nadal dzierży Prószków.

Jak długo potrwa fala upałów?

W porównaniu z nim temperatura 36 stopni Celsjusza, jakiej można się spodziewać według prognozy pogody na czwartek, nie wydaje się dotkliwa. Ale zdaniem IMGW-PIB kulminacja pierwszej lipcowej fali upałów przyjdzie po tzw. tropikalnej nocy ze środy na czwartek, kiedy to w niektórych miejscach temperatura powietrza nie spadnie poniżej 20 st. C. Takie warunki utrudniają sen i nie pozwalają na pełną regenerację organizmu. Praca w trakcie fali upałów może być natomiast mniej efektywna, a czasami wręcz niebezpieczna.

Dziś nie ma jasno określonej maksymalnej temperatury, w której można pracować - zarówno w pomieszczeniu, jak i na powietrzu. Jest za to temperatura minimalna, czyli 14 st. C, a w przypadku lekkiej pracy biurowej 18 st. C. Wynika to z rozporządzenia ministra pracy w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Co powinien zrobić pracodawca w czasie upału?

Nie oznacza to, że w sytuacji upału pracodawcy nie mają żadnych obowiązków. Kiedy dochodzi do pogorszenia warunków pracy ze względu na upał, pracodawcy powinni podjąć działania zmierzające do ich naprawy. W gruncie rzeczy to, na co się zdecydują i w jakiej sytuacji, zależy dziś do pewnego stopnia od ich dobrej woli. Chodzi m.in. o:

  • skrócenie czasu pracy pracowników, przy czym nie może ono powodować zmniejszenia wynagrodzenia
  • wprowadzenie dodatkowych przerw w pracy - w niektórych firmach tzw. przerwy regeneracyjne i pokoje relaksu są zachwalane jako benefit pracowniczy
  • zapewnienie klimatyzowanych pomieszczeń do odpoczynku,
  • zapewnienie klimatyzacji w pomieszczeniach pracy

Maksymalna temperatura w pracy - zmiany w przepisach

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej chciałoby wprowadzić maksymalną temperaturę, w jakiej można pracować i początkowo miało to się stać od 2026 roku.

  • Pierwsza wersja projektu zmiany rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy uzależniała tę wartość od tempa metabolizmu pracowników, co spotkało się z szeroką krytyką.
  • Druga wersja zakładała maksymalne temperatury na 35 st. C w pomieszczeniu i 32 st. C na powietrzu (w powiązaniu z określonym wydatkiem energetycznym w pracy fizycznej) dodając przy tym zastrzeżenie, że pracodawca musi zapewnić brzegowe warunki, o ile pozwalają na to względy technologiczne.
  • Trzecia wersja projektu przewiduje już bezwzględny zakaz wykonywania pracy, gdy temperatura przekracza maksymalne te progi, zaś rozporządzenie ma obowiązywać od 2027 roku. O proponowanych zmianach w rozporządzeniu dotyczącym ogólnych przepisów BHP szczegółowo pisaliśmy w poniedziałek.

Kiedy pracodawca musi zapewnić napoje

Dziś, jeśli temperatura w pomieszczeniu, gdzie odbywa się praca, przekracza 28 st. C, szef ma obowiązek zapewnienia pracownikom napojów. To samo dotyczy pracy na powietrzu, kiedy temperatura przekracza 25 st. C. Niedopełnienie obowiązków bhp związanych z upałem przez pracodawców może się wiązać z dotkliwymi karami finansowymi, a obowiązek dowodowy spoczywa na pracodawcy.

Praca małoletnich w wysokiej temperaturze

Szczególną ochroną są też objęci małoletni, którzy nie mogą pracować w pomieszczeniach, gdzie temperatura przekracza 30 st. C, a wilgotność względna powietrza 65 proc. Oprócz tego prawo pracy reguluje też środki ochrony pracownika wykonującego swoje obowiązki w warunkach szkodliwych mikroklimatu gorącego, przepisy te dotyczą jednak warunków spowodowanych wymogami technicznymi, a nie falą upałów. W normach dotyczących środowiska termicznego pracy przyjmuje się zaś, że temperatura wewnętrzna ciała w warunkach obciążenia polegającego na pracy fizycznej i gorącym środowisku, nie powinna przekraczać 38 °C.

Czy pracownik może odmówić wykonania pracy ze względu na upał?

Zgodnie z art. 210 kodeksu pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika (…) pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Ten przepis interpretuje się jednak wąsko i trudno byłoby udowodnić, że np. spadek efektywności pracy i ogólne złe samopoczucie w upał wymagają jego zastosowania. Istotne jest też to, że zagrożenie dla życia lub zdrowia nie może być tylko hipotetyczne, a bezpośrednie. Sama wartość temperatury powietrza nie wystarczy.

Co to jest temperatura mokrego termometru?

Zagrożeniem dla życia człowieka jest jednak wartość temperatury mokrego termometru na poziomie 35 st. C. Nazwa może być jednak myląca. Nie chodzi bowiem o wartość, jaką pokazuje termometr za oknem, a odczyt urządzenia zwanego psychrometrem. Z grubsza chodzi o różnicę temperatur między termometrem suchym a owiniętym w mokrą gazę i wentylowanym. Kiedy woda paruje, pobiera ciepło, ale kiedy wilgotność powietrza jest wysoka, parowanie zwalnia. Dlaczego to ważne? Ponieważ podstawowym mechanizmem regulującym temperaturę ciała człowieka jest pocenie się. Przy temperaturze 35 stopni i stuprocentowej wilgotności powietrza to staje się niemożliwe i oznacza najpewniej śmierć.

W przykładzie małoletnich, których prawo pracy chroni szczególnie, dozwolona temperatura pracy to 30 st. C jest właśnie powiązana z wilgotnością powietrza na poziomie 65 proc. Żeby doszło do przekroczenia temperatury mokrego termometru, co do której jest zgoda, że jest niemal pewnym zagrożeniem dla życia człowieka, temperatura powietrzamusiałaby przebić dotychczasowy rekord Polski. Teoretycznie, bo przy takiej temperaturze powietrza znacznie niższa byłaby też zapewne wilgotność. Przyjmując, że w czasie upału wilgotność powietrza oscylowałaby wokół 30 proc., temperatura powinna przekroczyć jakieś 52 st. C.

Kiedy upał jest niebezpieczny dla zdrowia i życia?

Oczywiście to nie oznacza, że wysokie temperatury rzędu trzydziestu kilku stopni nie są zagrożeniem dla zdrowia czy nawet życia konkretnych osób. Przeciwnie. Ryzyko omdleń, udarów, nasilenie problemów układu sercowo-naczyniowego czy chorób nerek wówczas rośnie. Na szczególne niebezpieczeństwo narażeni są m.in. kobiety w ciąży, osoby cierpiące na choroby serca, otyłość czy osoby starsze.

Upał a efektywność pracy i koncentracja

Wraz z temperaturą efektywność pracy spada. Zdaniem minister środowiska, która uzasadniała projekt zmian przepisów BHP, „wyniki wielu badań są stosunkowo spójne” i w odniesieniu do pracy umysłowej wskazują na:

  • 2 % spadek wydajności pracy na stopień wzrostu temperatury otoczenia po przekroczeniu temperatury 25 °C
  • w odniesieniu do wysiłku fizycznego spadek produktywności w pracy od 0,8 % do 5 % na każdy stopień wzrostu wskaźnika WBGT powyżej 24 °C

W kontekście warunków pracy istotne jest także to, że podczas upałów wiele osób czuje się gorzej i ma problemy z koncentracją, łatwiej też o wypadki w pracy. To jak odczuwamy temperaturę nie zależy jednak tylko od słupka rtęci na termometrze, ale też od ciśnienia i wilgotności powietrza.

Ważne

Rekord temperatur w Polsce niewzruszony od ponad stu lat. To przepisy o pracy w upale nie wytrzymają próby czasu

Praca wymagająca szczególnej sprawności psychofizycznej

Warto też zauważyć, że art. 210 kodeksu pracy stanowi także, że „pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób”.

Wykaz rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej prowadzi minister pracy. Należą do nich m.in.:

  • prace przy obsłudze ciężkich maszyn, m.in. suwnic, podnośników, platform hydraulicznych, maszyn budowlanych, drogowych
  • prace drużyn trakcyjnych, maszynistów, kontrolerów lotów, kierowców autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne
  • prace przy sieciach trakcyjnych, liniach napięcia, urządzeń ciśnieniowych
  • prace przy materiałach łatwopalnych, toksycznych, wybuchowych
  • prace pilotów, nawigatorów, kontrolerów ruchu lotniczego
  • a także np. kaskaderów filmowych, treserów dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych.