Jak ustalić kwotę wolną od potrąceń?

Zarówno pensja, jak i świadczenia z ubezpieczenia społecznego podlegają egzekucji sądowej lub administracyjnej. Jednak zasady ich pomniejszania przez płatnika w razie zajęcia są uregulowane w odrębnych przepisach.

Egzekucja sądowa prowadzona jest na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c). Zgodnie z art. 833 par. 5 k.p.c. do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Podobnie jest z egzekucją administracyjną. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji stanowi, że świadczenie pieniężne przysługujące z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wypłacane przez pracodawcę podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jednak jeśli zajęcie dotyczy wynagrodzenia za pracę, to na jego podstawie pracodawca będący w danym roku kalendarzowym płatnikiem zasiłków może również dokonywać potrąceń z wypłacanych świadczeń. Przez „wynagrodzenie” rozumie się bowiem wynagrodzenia oraz inne świadczenia pieniężne związane z pracą lub funkcją wykonywaną przez zobowiązanego na podstawie stosunku pracy oraz innej podstawie, jeżeli z tego tytułu zobowiązany otrzymuje okresowe świadczenia pieniężne, w tym świadczenia pieniężne przysługujące z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wypłacane przez pracodawcę w okresie zatrudnienia, a także w okresie 12 miesięcy od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Zatem wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy, a zasiłki – w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna).

Zasiłki: chorobowy, opiekuńczy, macierzyński, wyrównawczy oraz świadczenie rehabilitacyjne, oraz wynagrodzenie za pracę to odrębne rodzaje przychodów, dlatego inny jest ich zakres ochrony przed potrąceniami.

Przedmiot potrącenia

Z zasiłków podlegają zaspokojeniu m.in. następujące należności wymienione w art. 139 ustawy emerytalnej:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych;
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;
• kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych;
• kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent;
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń wychowawczych i świadczeń dobry start;
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymane na podstawie tzw. przepisów covidowych.

Potrąceń dokonuje się w ustawowej kolejności. Przykładowo: alimenty mają pierwszeństwo przed pozostałymi, niealimentacyjnymi należnościami. Przy potrącaniu należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika.

Środki ochrony

Tak jak wynagrodzenie za pracę również zasiłki podlegają ograniczonej egzekucji – stosujemy bowiem do nich kwoty graniczne oraz kwoty wolne od potrąceń. Granica potrącenia to maksymalna dopuszczalna kwota, jaką można zaliczyć na poczet zadłużenia. Natomiast kwota wolna to gwarantowana część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać. Pracodawca – płatnik zasiłków musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.

Najczęstsze potrącenia u pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:

• świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym – do wysokości 60 proc. kwoty zasiłku;
• inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 25 proc. kwoty zasiłku.

Maksymalną część należności, która podlega potrąceniu, wyznacza się od kwoty brutto zasiłku, czyli przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Natomiast samego potrącenia dokonuje się od kwoty zasiłku netto, czyli po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy (zasiłki nie stanowią podstawy ani składek społecznych, ani składki zdrowotnej).

Jakie ograniczenia

Kwoty wolne od potrąceń są co roku waloryzowane na zasadach określonych dla emerytur i rent. Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu podatku dochodowego wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, pracodawca nie dokonuje pomniejszeń. Kwotę wolną ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną należy stosownie zmniejszyć, tj. do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Podzielnik jest stały i nie zależy od liczby dni kalendarzowych miesiąca. Nie wynika to co prawda wprost z przepisów ustawy emerytalnej, ale zdaniem ZUS należy tak postępować przez analogię do sposobu, w jaki oblicza się stawkę dzienną zasiłku. Uzyskuje się ją, dzieląc podstawę przez 30, niezależnie od liczby dni kalendarzowych miesiąca.

Do 28 lutego 2025 r. obowiązują kwoty wolne przedstawione w ramce.

Zbieg potrąceń

W razie zbiegu:

• potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym – łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku (obowiązuje zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń z zastrzeżeniem, że pierwszeństwo mają alimenty);
• egzekucji należności alimentacyjnych z potrącaniem bezegzekucyjnym – potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku;
• egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50 proc. kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach. ©℗

przykład 1

przykład 2