Emerytura na ogólnych zasadach może być przyznana osobie urodzonej przed 1 stycznia 1949 r. po złożeniu przez nią wniosku o to świadczenie wraz z odpowiednią dokumentacją oraz po spełnieniu przez nią dwóch warunków:
  • ukończeniu powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn),
  • udowodnieniu przynajmniej 20-letniego (w przypadku kobiety) albo 25-letniego (w przypadku mężczyzny) okresu składkowego i nieskładkowego.
Istnieje również możliwość uzyskania emerytury po ukończeniu wspomnianego powszechnego wieku emerytalnego, ale przy krótszym o pięć lat stażu ubezpieczeniowym, wynoszącym 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn. W tym przypadku nie obowiązuje jednak gwarancja minimalnej emerytury (obecnie 597,46 zł), a więc wyliczone przez ZUS świadczenie może być niższe od tej kwoty.
Bez składania wniosku
Od 1 stycznia 2006 r. wprowadzono trzecią możliwość uzyskania emerytury w tzw. powszechnym wieku emerytalnym. Osobie, która osiągnęła wiek 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat - w przypadku mężczyzn oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ZUS z urzędu (a więc bez konieczności składania odpowiedniego wniosku) przyznaje emeryturę zamiast pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy. Z przywołanej regulacji wynika, że od osób otrzymujących rentę z tytułu niezdolności do pracy, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny, nie jest wymagane udowodnienie nawet obniżonego stażu ubezpieczeniowego wynoszącego 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn. Wystarczy, że rencista podlegał przez jakikolwiek okres ubezpieczeniu społecznemu albo emerytalnemu i rentowym. Należy podkreślić, że ZUS przyznaje z urzędu emeryturę osobie pobierającej rentę z tytułu niezdolności do pracy od dnia osiągnięcia przez nią powszechnego wieku emerytalnego. Tym samym rencista traci dotychczasowe prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
WALORYZACJA EMERYTURY
Przyznane z urzędu emerytury podlegają waloryzacji. Waloryzowana jest podstawa wymiaru i kwota obliczonej emerytury. W przypadku gdy emerytura z urzędu wypłacana jest w gwarantowanej wysokości równej rencie z tytułu niezdolności do pracy, podwyższeniu w ramach przeprowadzanej waloryzacji podlegał podstawa wymiaru i kwota emerytury wypłacana w wysokości gwarantowanej.
Tylko dla niektórych rencistów
ZUS przyznaje z urzędu emeryturę jedynie osobom pobierającym wcześniej rentę z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów emerytalno-rentowych obowiązujących przed wejściem jej w życie, tj. m.in. na podstawie:
  • ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin,
  • ustawy z 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin,
  • ustawy z 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin.
Nie jest możliwe ustalenie z urzędu uprawnień do emerytury, jeśli świadczeniobiorca ma wprawdzie przyznane prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej na podstawie wspomnianych przepisów, ale wypłata tego świadczenia została wstrzymana, np. w związku z osiąganiem przychodu. W takiej sytuacji ZUS może przyznać z urzędu emeryturę dopiero od dnia, od którego podjąłby wypłatę renty, np. po dostarczeniu przez świadczeniobiorcę odpowiedniego zaświadczenia lub oświadczenia o zaprzestaniu osiągania przychodu.
ZUS nie przenosi również z urzędu na emeryturę osób uprawnionych do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie innych przepisów niż wyżej wymienione, a więc np. na podstawie ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn.zm.) czy też ustawy z 30 października 2002 r.o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U. nr 199, poz. 1674 z późn. zm.).
Wysokość emerytury
ZUS oblicza emeryturę przyznawaną z urzędu według ogólnych zasad przewidzianych dla emerytur ustalanych na wniosek osób zainteresowanych i w podobny sposób do obliczenia renty z tytułu niezdolności do pracy. Może się jednak zdarzyć, że wyliczona emerytura będzie niższa od pobieranej wcześniej renty. Jedną z przyczyn tego może być fakt, iż przy obliczaniu renty z tytułu niezdolności do pracy ZUS uwzględnia tzw. staż hipotetyczny, tj. okres brakujący do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.
Przepisy przewidują jednak, że emerytura przyznana z urzędu nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy. Jeśli więc obliczona emerytura niższa jest od renty, ZUS podwyższa ją do tej kwoty.
W stosunku do emerytur przyznawanych z urzędu obowiązuje również ogólna gwarancja najniższej emerytury. Nie dotyczy ona jednak osób, które udowodniły staż ubezpieczeniowy niższy niż 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych w przypadku kobiety lub 25 lat tych okresów w przypadku mężczyzny. Powyższa gwarancja ma istotne znaczenie w sytuacji, gdy świadczeniobiorcy przysługiwała dotychczas renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy ustalona w wysokości niższej od kwoty minimalnej emerytury (np. w kwocie najniższej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, która wynosi obecnie 459,57 zł). W takiej sytuacji ZUS podwyższa emeryturę przyznaną z urzędu właśnie do kwoty minimalnej emerytury (597,46 zł). W pozostałych przypadkach, a więc wówczas gdy renta przysługiwała w wysokości co najmniej minimalnej emerytury, zasadnicze znaczenie ma pierwsza z zaprezentowanych gwarancji świadczenia.
PRZYKŁAD
ZAMIAST RENTY EMERYTURA
Marian K. ma obecnie 64 lata (urodził się 15 stycznia 1943 r.) i pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy. Udowodnił dotychczas jedynie siedmioletni okres ubezpieczenia. Pomimo tego, jeśli nadal będzie pobierał rentę, od daty ukończenia przez niego 65 lat (tj. od dnia 15 stycznia 2008r.) prawo do tego świadczenia ustanie, a ZUS przyzna mu z urzędu emeryturę.
PRZYKŁAD
KORZYSTANIE Z TZW. RENTY WYPADKOWEJ
Barbara L. jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową. Renta została jej przyznana do końca 2009r. W grudniu 2007r. ukończy wiek 60 lat. Po ukończeniu tego wieku ZUS nie przyzna jednak z urzędu emerytury, a będzie kontynuował wypłatę renty. Emeryturę będzie mogła uzyskać po złożeniu odpowiedniego wniosku i udowodnieniu 20 albo przynajmniej 15 lat składkowych i nieskładkowych.
PRZYKŁAD
GWARANCJA WYSOKOŚCI ŚWIADCZENIA
Maria L. pobierała dotychczas rentę z tytułu niezdolności do pracy w wysokości 750 zł. W związku z ukończeniem 60 lat w sierpniu 2007r. ZUS przyznał jej z urzędu emeryturę. Wysokość tego świadczenia okazała się niższa od pobieranej wcześniej renty, która z kolei była wyższa od minimalnej emerytury. W związku z tym, ZUS podwyższył obliczoną emeryturę do kwoty pobieranej wcześniej renty z tytułu niezdolności do pracy.
MAREK OPOLSKI
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 27, 27a, 28, 54a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).