Trzy niedziele handlowe przed świętami – co to oznacza dla pracowników sklepów?

Grudzień to dla handlu najintensywniejszy okres w roku. W 2025 r. klienci będą mogli zrobić zakupy aż w trzy kolejne niedziele poprzedzające Wigilię Bożego Narodzenia. Oznacza to wzmożony ruch i większe zapotrzebowanie na pracę personelu. Wielu pracowników zadaje sobie jednak kluczowe pytanie: czy pracodawca może zobowiązać ich do pracy we wszystkie trzy niedziele handlowe?

Na to pytanie odpowiada Główny Inspektor Pracy, Marcin Stanecki: nie – pracodawca nie może zlecić pracy w handlu we wszystkie trzy niedziele grudniowe.

Praca w niedziele handlowe po zmianach w ustawie – ile niedziel może pracować pracownik?

Jak wyjaśnia GIP Marcin Stanecki, zgodnie z art. 7 ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta: pracownik może wykonywać pracę w handlu lub przy czynnościach związanych z handlem najwyżej w dwie spośród trzech niedziel poprzedzających Wigilię.

Oznacza to, że nawet mimo zwiększonego ruchu zakupowego w grudniu, pracodawca nie ma prawa zobowiązać pracownika do pracy w trzech kolejnych niedzielach handlowych.

Zasady rekompensaty za pracę w niedzielę handlową – co pracodawca musi zapewnić?

Za pracę w niedzielę handlową obowiązują szczególne zasady rekompensaty:

  • pracodawca musi udzielić innego dnia wolnego od pracy:
  • dzień wolny należy udzielić w ciągu 6 dni przed lub po tej niedzieli,
  • jeżeli nie jest to możliwe – wolne musi być udzielone najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego,
  • gdy również to okaże się niemożliwe, pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę.

PIP podkreśla, że rekompensata jest obowiązkowa i pracodawca nie może jej zastąpić inną formą.

Wigilia 24 grudnia dniem wolnym od pracy – z wyjątkami. Jakie branże mogą pracować?

W 2025 r. - po raz pierwszy - Wigilia została ustanowiona ustawowo dniem wolnym od pracy. Choć co do zasady praca w niedziele i święta, w tym w Wigilię, jest zabroniona, polskie prawo pracy przewiduje szereg wyjątków podyktowanych potrzebami społecznymi, bezpieczeństwem oraz specyfiką niektórych branż. Kluczowym przepisem regulującym tę kwestię jest art. 151¹⁰ Kodeksu pracy. Zgodnie z nim, praca w te dni jest dozwolona wyłącznie w ściśle określonych przypadkach.

Oznacza to, że praca 24 grudnia jest dopuszczalna jedynie wtedy, gdy ze względu na charakter działalności jest niezbędna, np.:

  • akcje ratownicze i awaryjne: w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska, a także w celu usunięcia awarii,
  • ciągłość produkcji i usług: w ruchu ciągłym (praca, której nie można wstrzymać ze względów technologicznych),
  • przy pracy zmianowej,
  • przy niezbędnych remontach,
  • w sektorze transportu i komunikacji,
  • służby ochronne i ratownicze: w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
  • rolnictwo i specyficzne systemy czasu pracy: w rolnictwie i hodowli, w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy świadczonym wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta,
  • prace konieczne ze względu na użyteczność społeczną (codzienne potrzeby ludności): gastronomii i zakładów hotelarskich, jednostek gospodarki komunalnej, zakładów leczniczych i innych placówek służby zdrowia wymagających świadczeń całodobowych/całodziennych, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę, zakładów prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
  • świadczenie usług międzynarodowych (praca zdalna): praca polegająca na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej (telekomunikacyjnych), jeżeli usługa jest odbierana poza terytorium Polski, a wolna w Polsce niedziela/święto jest u odbiorcy dniem pracy.

Konsekwencje naruszenia zakazu pracy w Wigilię

Należy stanowczo podkreślić, że praca w Wigilię poza przypadkami ściśle wymienionymi w art. 151¹⁰ Kodeksu pracy jest kategorycznie zakazana. W przypadku, gdy pracodawca naruszy ten zakaz, nakazując pracownikowi przyjście do biura czy warsztatu, popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Grozi za to surowa grzywna w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.

Handel w dni ustawowo wolne: gdzie możemy robić zakupy pomimo zakazu?

Choć Kodeks pracy reguluje ogólne zasady pracy w święta, kwestie związane bezpośrednio z ograniczeniem handlu w niedziele i święta reguluje odrębna ustawa z 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 301). Art. 6 tej ustawy określa liczne wyjątki umożliwiające działalność placówkom kluczowym dla zaspokajania codziennych lub specyficznych potrzeb ludności.

Zakaz pracy w handlu w święto nie obowiązuje w placówkach, które pełnią funkcje niezbędne lub specyficzne. Zatem praca w handlu w święta jest dozwolona w placówkach, w których przeważająca działalność dotyczy:

  • paliwa, zdrowie i higiena: na stacjach paliw płynnych, a także w aptekach i punktach aptecznych,
  • pilne zakupy i usługi: w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej oraz usługach pocztowych,
  • obsługa podróżnych: w placówkach na dworcach (związanych z bezpośrednią obsługą podróżnych), w portach lotniczych oraz w środkach transportu,
  • kultura, sport i wypoczynek: w placówkach handlowych zlokalizowanych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku,
  • małe sklepy własne: w placówkach handlowych, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek,
  • inne specyficzne sektory: m.in. w piekarniach, cukierniach i lodziarniach (gdzie przeważa handel tymi wyrobami), zakładach leczniczych dla zwierząt, czy w punktach handlowych przy cmentarzach (handel kwiatami i zniczami).

Rekompensata za pracę w Wigilię: dzień wolny lub dodatek 100%

Jeżeli pracodawca – zgodnie z wyjątkami – poleci pracownikowi pracę 24 grudnia, musi zapewnić:

  • inny dzień wolny w tym samym okresie rozliczeniowym,
  • a jeśli z przyczyn obiektywnych (np. choroby pracownika) nie będzie to możliwe – dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy.

Podkreślić należy, że obowiązek rekompensaty jest bezwzględny.