Trwają bardzo pracowite tygodnie dla działów księgowych, które muszą przed przygotowaniem sprawozdania finansowego przeprowadzić wiele czynności o charakterze weryfikacyjnym i rozliczeniowym. Wiąże się to ze sprawdzeniem poprawności zapisów na kontach, a także wyceną i analizą szacunków. Wszystkie te prace muszą być przeprowadzone i zakończone przed terminem przygotowania zestawienia obrotów i sald za 2020 r., tj. do 26 marca 2021 r. Przyjrzyjmy się najważniejszym z nich.

Prace bilansowe powinny zostać zorganizowane tak, aby umożliwiły sporządzenie prawidłowego sprawozdania finansowego nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego (art. 12 ust. 2 ustawy o rachunkowości; dalej: u.r.). W przypadku jednostek, które jako rok obrotowy wybrały rok kalendarzowy, czas na opracowanie sprawozdania finansowego za 2020 r. upływa 31 marca 2021 r.
Prace poprzedzające sporządzenie sprawozdania finansowego można podzielić na takie, które przeprowadza się na bieżąco w ciągu całego roku obrotowego, oraz na takie, które trzeba przeprowadzić przed samym przygotowaniem sprawozdania. Wśród najważniejszych prac bilansowych można wyróżnić m.in.:
  • kontrolę kompletności i poprawności prowadzonych ksiąg rachunkowych,
  • ustalenie i sprawdzenie stanu aktywów i pasywów za pomocą inwentaryzacji,
  • dokonanie wyceny aktywów i pasywów (np. utworzenie rezerw i odpisów aktualizujących, wycena składników wyrażonych w walutach obcych),
  • zapewnienie współmierności przychodów i kosztów ‒ co polega na dokonaniu czynnych i biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz rozliczeń międzyokresowych przychodów,
  • ujęcie w księgach rachunkowych roku, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe, wszystkich zdarzeń dotyczących tego roku, nawet jeśli dokumenty wpłynęły do jednostki po dniu bilansowym, ale jeszcze przed sporządzeniem sprawozdania finansowego, np. zaewidencjonowanie kosztów i przychodów na przełomie roku,
  • uzgodnienie obrotów i sald kont syntetycznych i analitycznych (sporządzenie zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej i zestawienia sald kont ksiąg pomocniczych).
Wszystkie prace zmierzają do tego, aby prawidłowo wycenić aktywa i pasywa oraz zaprezentować je w sposób wymagany przepisami prawa w sprawozdaniu finansowym.

1. inwentaryzacja – musi być nie tylko zakończona, ale też rozliczona

Inwentaryzacja ma na celu sprawdzenie istnienia i realności posiadanych przez jednostkę aktywów i zobowiązań. Daje też podstawę do ich wyceny, obserwacje poczynione w czasie spisów, potwierdzeń sald i weryfikacji dostarczają bowiem informacji o jakości aktywów. Jednostki na tej podstawie podejmują decyzje o dokonywaniu odpisów aktualizujących.
Przeprowadzenie i wyniki inwentaryzacji należy odpowiednio udokumentować i powiązać z zapisami ksiąg rachunkowych. Ujawnione w toku inwentaryzacji różnice między stanem rzeczywistym a stanem wykazanym w księgach rachunkowych należy wyjaśnić i rozliczyć w księgach rachunkowych tego roku obrotowego, na który przypadał termin inwentaryzacji (art. 27 u.r.). Należy też sprawdzić, czy dokumentacja dotycząca inwentaryzacji jest kompletna.
!Rozbieżności zidentyfikowane w aktywach i pasywach należy rozliczyć tak, jak byłoby ujęte to zdarzenie wtedy, gdy pierwotnie zaistniało. Sposób rozliczenia powinien być wskazany w dokumentacji księgowej.
Wymóg wprowadzenia różnic inwentaryzacyjnych do ksiąg rachunkowych tego roku, w którym przeprowadzono inwentaryzację, jest jednoznaczny i nie może budzić wątpliwości. Wszystkie różnice inwentaryzacyjne powinny być ujęte w księdze głównej pod datą 31 grudnia. Rozliczenie i wyjaśnienie różnic inwentaryzacyjnych może być w niektórych przypadkach niemożliwe do zrealizowania w księgach rachunkowych roku, którego dotyczy inwentaryzacja. Należy przyjąć, że postępowanie wyjaśniające w sprawie różnic inwentaryzacyjnych powinno być prowadzone bez zbędnej zwłoki, a wyniki tego postępowania ujęte w księgach rachunkowych przed zamknięciem księgi rachunkowej pod datą 31 grudnia.
Rozliczenie i ujęcie w księgach rachunkowych wyjaśnionych różnic inwentaryzacyjnych będzie polegać na zaksięgowaniu odpowiedniej kwoty na odpowiednim koncie rozrachunkowym lub zaliczeniem do kosztów lub przychodów stwierdzonych w toku inwentaryzacji różnic. Wyjaśnienie niektórych różnic inwentaryzacyjnych, jeśli jest uzależnione od wyników postępowania innych organów, np. dochodzenia policyjnego w sprawie podejrzenia kradzieży, musi być odłożone w czasie i w księgach rachunkowych będzie zaewidencjonowane jako ujawnione, ale niewyjaśnione i nierozliczone różnice inwentaryzacyjne. W przypadku braku możliwości wyjaśnienia przyczyn powstania niedoboru i tym samym nierozliczenia ich w ramach roku obrotowego, którego dotyczyła inwentaryzacja, należy pamiętać, że niedobory te traktuje się jako zawinione, i w związku z tym należy w stosunku do nich utworzyć odpis aktualizujący.
Decyzja w sprawie sposobu rozliczenia różnic inwentaryzacyjnych należy do kierownika jednostki. Podejmując ją, kieruje się wyjaśnieniami komisji, opiniami głównego księgowego czy radców prawnych. Decyzja podjęta przez kierownika musi uwzględniać nie tylko skutki księgowe, lecz także podatkowe oraz z zakresu prawa pracy czy cywilnego.
Różnice inwentaryzacyjne w odniesieniu do wszystkich aktywów mogą mieć charakter niedoborów dzielonych na pozorne i usprawiedliwione (uzasadnione) oraz nieusprawiedliwione (nieuzasadnione), a także podobnie traktowanych szkód, spowodowanych obniżeniem przydatności gospodarczej danego składnika zapasów oraz nadwyżek. Różnice pozorne, zarówno niedobory, jak i nadwyżki, mogą powstać wskutek błędów i pomyłek w dokumentach obrotu zapasami, środkami trwałymi lub w ewidencji księgowej, a także błędów popełnionych podczas czynności spisowych oraz księgowania zdarzeń. Różnica pozorna może też wynikać z pomyłki przy wycenie wyników spisu.
Komisja inwentaryzacyjna jest zobowiązana do zebrania wszystkich wyjaśnień od osób materialnie odpowiedzialnych oraz innych osób, a akże uwzględnienia okoliczności związanych z powstaniem niedoboru. Jeśli stwierdzono niedobór powstały wskutek zaniedbań, nadużyć, braku właściwego zabezpieczenia, ochrony lub niewłaściwych warunków składowania w przypadku, a osoba odpowiedzialna wyraża zgodę na jego pokrycie, to jest on traktowany jako niedobór bezsporny. Jest zaś rozliczany w ciężar rozrachunków z pracownikami zapisem:
  • Wn „Pozostałe rozrachunki z pracownikami”,
  • Ma „Pozostałe rozrachunki (Rozlicznie niedoborów)”.
Obciążenie pracownika z tytułu niedoboru można udokumentować notą księgową.
Trzeba też pamiętać, że gdyby wystąpił obowiązek skorygowania VAT naliczonego w związku z powstałym niedoborem zawinionym (oczywiście gdyby taki niedobór dotyczył zapasów, a nie środków pieniężnych), to kwotę korekty VAT należałoby odnieść do pozostałych kosztów operacyjnych.
Natomiast jeśli osoba odpowiedzialna kwestionuje swoją winę i oraz nie wyraża zgody na pokrycie różnicy, to kierownik jednostki podejmuje decyzję, czy dany niedobór zostanie zaliczony do:
  • niedoborów dochodzonych ‒ roszczenie o zwrot szkody w wysokości poniesionej straty wobec osoby uznanej za winną zostaje skierowane na drogę postępowania sądowego; powstają wtedy roszczenia sporne, od których dokonuje się odpisów aktualizujących;
  • niedoborów niedochodzonych ‒ kierownik jednostki rezygnuje z wystąpienia na drogę sądową, godząc się z poniesieniem straty, a zarazem może zastosować wobec osoby odpowiedzialnej sankcje (upomnienie, pozbawienie premii, odwołanie z funkcji, wypowiedzenie); niedobory obciążają wtedy pozostałe koszty operacyjne.
Należności oraz inne składniki aktywów i pasywów, które są inwentaryzowane drogą potwierdzenia salda lub weryfikacji dokumentów, też mogą wskazywać rozbieżności między stanem stwierdzonym w czasie inwentaryzacji a zapisami w księgach rachunkowych. W tym wypadku jednak trudno mówić o typowych ilościowych czy jakościowych niedoborach czy nadwyżkach. Rozbieżności, jakie są stwierdzane, wynikają najczęściej z nieprawidłowości w ujmowaniu tych składników, błędach w dokumentowaniu czy nieujęciu operacji gospodarczych. Należy w tym wypadku, tak jak przy klasycznych niedoborach i nadwyżkach, wyjaśnić przyczyny i odpowiednio skorygować zapisy w księgach.

2. weryfikacja kompletności dokumentów

W takcie prac związanych z inwentaryzacją aktywów nieobjętych spisem czy potwierdzeniem salda oraz pasywów analizuje się, czy w księgach rachunkowych jednostki zostały ujęte wszystkie zdarzenia, które dotyczą okresu objętego sprawozdaniem. Sprawdzić należy w szczególności, czy wpłynęły wszystkie faktury potwierdzające poniesienie kosztów oraz powstanie zobowiązań, a także czy prawidłowo zostały ujęte zaliczki, przedpłaty i inne kwoty otrzymane w związku z usługami czy działaniami, jakie mają być prowadzone w kolejnych okresach. Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych trzeba kierować się zasadą memoriału, która zobowiązuje jednostki do ujmowania w księgach wszystkich osiągniętych, przypadających na ich rzecz przychodów i obciążających ich kosztów związanych z tymi przychodami, dotyczących danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. A więc jednostki prowadzące księgi rachunkowe mają obowiązek zapewnić, aby ujęte w nich koszty były kompletne. Jeśli w podmiotach, w których rok obrotowy zakończył się 31 grudnia 2020 r., do momentu przygotowania sprawozdania finansowego za 2020 r. (czyli w I kwartale 2021 r.) zostaną ujawnione koszty dotyczące 2020 r., należy ująć je w księgach rachunkowych 2020 r. Oznacza to, że dany podmiot powinien zaewidencjonować w księgach rachunkowych danego roku wszystkie zdarzenia gospodarcze, które odnoszą się do tego roku. Konieczne jest więc, aby w księgach rachunkowych za 2020 r. ująć wszelkie koszty związane z 2020 r. niezależnie od tego, czy zostały w 2020 r. zafakturowane lub notyfikowane jednostce przez jej kontrahentów oraz czy zostały w 2020 r. przez nią zapłacone.
WAŻNE Skutki korekty błędu nieistotnego popełnionego w 2020 r., wykrytego po sporządzeniu sprawozdania za 2020 r., ujmuje się w księgach rachunkowych 2021 r., a sporządzone już sprawozdanie za 2020 r. pozostawia się bez zmian.
Do kosztów, jakie najczęściej pojawiają się na przełomie roku, można zaliczyć m.in.:
  • należne pracownikom wynagrodzenia za grudzień danego roku (lub premie roczne za ten rok), których wypłata następuje, zgodnie z obowiązującymi w jednostce przepisami, w styczniu lub innym miesiącu roku następnego,
  • wykonane na rzecz jednostki w grudniu danego roku usługi obce, które zostały potwierdzone fakturą od kontrahenta w styczniu lub innym miesiącu roku następnego,
  • odsetki od kredytów dotyczące danego roku obrotowego, których termin zapłaty jeszcze nie zapadł; bank pobierze je w roku następnym.
Uwaga! Jeśli zdarzy się, że po sporządzeniu sprawozdania finansowego za 2020 r., ale do dnia jego zatwierdzenia (na co jest czas do 30 czerwca 2021 r.), jednostka uzyska informacje o kosztach, które wpływają istotnie na to sprawozdanie, konieczna będzie jego zmiana. Zapisy korygujące trzeba wtedy ująć w księgach 2020 r. i sprawozdanie finansowe za 2020 r. sporządzić ponownie oraz powiadomić o tym biegłego rewidenta, który sprawozdanie to bada lub zbadał.
Pamiętajmy, że elementem weryfikacji kompletności dokumentów jest też sprawdzenie, czy kwoty wykazywane na kontach rozrachunków publicznoprawnych są spójne z kwotami wykazywanymi w deklaracjach podatkowych i ZUS.

3. odpisy aktualizujące

Elementem prac bilansowych i wyceny aktywów jest analiza przesłanek dotyczących utraty przez nie wartości oraz dokonanie odpisów aktualizacyjnych, gdy jest to zasadne. Dokonanie odpisu z tytułu utraty wartości wymaga oszacowania prawdopodobieństwa nieodzyskania wartości aktywa, np. kwoty należności, co jest zadaniem niełatwym. Konieczne jest dokonywanie analizy przyczyn odpisu, stopnia uszkodzenia aktywa czy innych przesłanek, które wskazują, że ten składnik aktywów częściowo lub całkowicie utracił zdolność przynoszenia korzyści ekonomicznych.
Najczęściej przyczynami odpisów w przypadku środków trwałych są poważne szkody w majątku trwałym, a w odniesieniu do środków trwałych w budowie – zaniechanie prac inwestycyjnych. Wartości niematerialne obejmuje się odpisami głównie dlatego, że zaprzestano korzystania z licencji lub innych praw majątkowych po zakończeniu prac rozwojowych lub stały się one przestarzałe technologicznie. Odpisy zapasów dokonywane są ze względu na pogarszające się wskaźniki rotacji, tzw. zaleganie wynikające ze zmian tendencji rynkowych czy technologicznych, ale też uszkodzenie tych aktywów. Z kolei w odniesieniu do należności przyczyną zmniejszania ich wartości są problemy finansowe dłużnika, zaleganie z zapłatą (zostały one m.in. wskazane w art. 35b ust. 1 u.r.). Problemy emitenta czy niekorzystne tendencje na rynku to najczęstsze powody aktualizacji inwestycji finansowych.
Ujęcie odpisu aktualizacyjnego obniża wynik finansowy. Odpisy ujmuje się w zależności od rodzaju aktywa, którego dotyczą, w pozostałe koszty operacyjne lub koszty finansowe, co jednak nie zawsze skutkuje obniżeniem podstawy opodatkowania. Dotyczy to tylko należności, przy czym aby taki odpis mógł być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów, muszą być spełnione przesłanki uprawdopodobnienia nieściągalności wskazane w ustawach o podatku dochodowym. Powyższe powoduje niechęć do dokonywania odpisów, mimo że dziś należy obejmować odpisami kwoty netto bez VAT. Zgodnie bowiem z ustawą o podatku od towarów i usług VAT należny wynikający z niespłaconych w ciągu 90 dni należności może zostać pomniejszony w wyniku tzw. ulgi na złe długi. Oczywiście po spełnieniu warunków wynikających z art. 90a ustawy VAT.
Od 1 stycznia 2019 r. w ustawie o rachunkowości wprowadzono zapis umożliwiający niektórym mikro i małym jednostkom rezygnację ze stosowania zasady ostrożności, w tym właśnie tworzenia odpisów aktualizacyjnych. Zgodnie z art. 7 ust. 2a u.r. jednostka mikro, o której mowa w art. 3 ust. 1a pkt 1, 2a, 4 i 5 oraz ust. 1b, jednostka mała oraz jednostka, o której mowa w art. 3 ust. 2 i ust. 3 pkt 1 i 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która spełnia warunki określone w art. 3 ust. 1c pkt 1 albo ust. 1d u.r., może zrezygnować z zachowania zasady ostrożności przy wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów w zakresie tworzenia odpisów aktualizujących wartość aktywów oraz rezerw na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń. Jednostki, które sporządzają uproszczone sprawozdania według załącznika nr 4 (jednostki mikro) lub 5 (jednostki małe) oraz nieprzekraczające za dwa kolejne lata progów dla jednostek małych organizacje działające na podstawie określonych wyżej przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (np. stowarzyszenia, fundacje, koła gospodyń wiejskich) mogą więc nie tworzyć odpisów aktualizacyjnych. Przy czym zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 7 ust. 2b u.r. z tego uproszczenia nie mogą korzystać spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne i spółki jawne lub komandytowe, których wszystkimi wspólnikami ponoszącymi nieograniczoną odpowiedzialność są spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne lub spółki z innych państw o podobnej do tych spółek formie prawnej.
Przepis o uproszczeniu skierowany jest do sporządzających uproszczone sprawozdania finansowe osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, spółek jawnych, partnerskich czy komandytowych, gdzie udziałowcami są osoby fizyczne. Mogą z niego skorzystać też małe spółdzielnie, w tym spółdzielnie socjalne, oraz organizacje pozarządowe spełniające kryteria wielkościowe, tj. nieprzekraczające za dwa kolejne lata dwóch z trzech wielkości:
1) 25 500 000 zł ‒ w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
2) 51 000 000 zł ‒ w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
3) 50 osób ‒ w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.
Duża część tych podmiotów spełnia kryteria, które nakładają na nie obowiązek poddania sprawozdania badaniu przez biegłego rewidenta.
!Kierownik jednostki podejmując decyzję o braku odpisów aktualizacyjnych, powinien przede wszystkim ocenić, czy nie zniekształci to obrazu jednostki. Jeśli ze względu na specyfikę działalności należności niespłacone są znaczące, to nie należy korzystać z takiego rozwiązania.
Wybór takiego uproszczenia należy do kierownika jednostki i powinien być wskazany w dokumentacji polityki rachunkowości. Kierownik podejmując decyzję, powinien wziąć pod uwagę nie tylko to, że teraz prowadzenie księgowości w tym zakresie będzie mniej pracochłonne, ale przede wszystkim ocenić, czy brak odpisów (podobnie jak rezerw) nie zniekształci obrazu jednostki. Jeśli ze względu na specyfikę działalności jednostki należności niespłacone są znaczące, to nie należy korzystać z takiego rozwiązania. Brak odpisów to zawyżenie należności w bilansie i tym samym sztuczne poprawienie wskaźników płynności. To też brak kosztów, podwyższenie wyniku finansowego, w więc przekłamanie wszystkich wskaźników opierających się na zysku netto lub brutto, np. wskaźników rentowności, struktury kapitału.

4. utworzenie rezerw

Zgodnie z definicją rezerw zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 21 u.r. są to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Na podstawie wyjaśnień zawartych w Krajowym Standardzie Rachunkowości nr 6 rezerwy tworzy się zgodnie z obowiązkiem prawnym lub zwyczajowo oczekiwanym obowiązkiem handlowym, czyli wtedy, gdy występuje na tyle duże prawdopodobieństwo, że zajdzie konieczność wywiązania się jednostki z ciążącego na niej obowiązku, a koszty lub straty wymagające poniesienia dla wywiązania się z tego obowiązku są na tyle znaczące, że ich nieuwzględnienie w wyniku finansowym tego okresu, w którym obowiązek powstał, spowodowałoby istotne zniekształcenie obrazu sytuacji majątkowej, finansowej i wyniku finansowego jednostki.
Obowiązek utworzenia rezerw nie później niż na dzień bilansowy (w okolicznościach określonych w przepisach) wynika z zasady ostrożności zawartej w art. 7 ust. 1 u.r. Nakazuje ona w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględnić m.in. rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń. Ponadto zgodnie z zasadą współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do pasywów danego okresu sprawozdawczego trzeba zaliczyć przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione (art. 6 ust. 2 u.r.).
Ze względu na sposób księgowego ujęcia rezerwy dzielą się na:
1) ewidencjonowane na koncie „Rezerwy”, tworzone na:
a) pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego ‒ koszty ich utworzenia obciążają pozostałe koszty operacyjne,
b) przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia lub zawarto w tej sprawie wiążące umowy, a plany restrukturyzacji pozwalają w sposób wiarygodny oszacować wartość tych przyszłych zobowiązań ‒ koszty ich utworzenia obciążają kapitał z aktualizacji wyceny,
c) odroczony podatek dochodowy w związku z występowaniem dodatnich różnic przejściowych między wykazywaną w księgach wartością aktywów i pasywów a ich wartością początkową, tj. różnic, które spowodują zwiększenie podstawy obliczenia podatku dochodowego w przyszłości – ich utworzenie odnoszone jest na konto „Obciążenie wyniku finansowego” lub konta kapitałów własnych w zależności od przyczyn różnic przejściowych; z tworzenia tych rezerw mogą zrezygnować niektóre małe jednostki wskazane w art. 37 ust. 10 i 11 u.r.;
2) ujmowane na koncie „Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów”; wynikające m.in. z obowiązku wykonania związanych z bieżącą działalnością przyszłych świadczeń na rzecz:
a) pracowników ‒ koszty ich utworzenia obciążają koszty działalności operacyjnej, np. koszty zarządu, albo jeśli jednostka stosuje wyłącznie układ rodzajowy kosztów, konto „Rozliczenie kosztów”,
b) nieznanych osób, których kwotę można oszacować w sposób wiarygodny, mimo że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana (m.in. świadczenia z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane produkty) – koszty ich tworzenia obciążają koszty działalności operacyjnej, np. koszty sprzedaży, jeśli rezerwy te dotyczą rękojmi i gwarancji sprzedawanych produktów.
Zasady te wynikają odpowiednio z art. 35d ust. 1, art. 37 ust. 5 i art. 39 ust. 2 pkt 2 u.r.
Na podstawie art. 7 ust. 2a‒2c oraz art. 39 ust. 6 i 7 u.r. m.in. jednostki mikro i jednostki małe mogą zrezygnować z zachowania zasady ostrożności przy wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów w zakresie tworzenia odpisów aktualizujących wartość aktywów oraz rezerw na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń oraz nie tworzyć biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów dotyczących przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych. Przy czym nie dotyczy to spółek kapitałowych, spółek komandytowo-akcyjnych i spółek jawnych lub komandytowych, których wszystkimi wspólnikami ponoszącymi nieograniczoną odpowiedzialność są spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne lub spółki z innych państw o podobnej do tych spółek formie prawnej.

5. wycena w walutach obcych

Każda jednostka posiadająca na dzień bilansowy składniki aktywów i pasywów w walucie obcej powinna przeprowadzić ich wycenę według stanu na ten dzień. Aby operacje wyrażone w walucie obcej mogły zostać prawidłowo ujęte w księgach rachunkowych, konieczna jest ich wycena po odpowiednim kursie waluty na dzień ich wystąpienia. Odbywa się ona zgodnie z zasadami określonymi w art. 30 ust. 2 u.r. Jeżeli na dzień bilansowy w księgach figurują wyrażone w walucie obcej rozrachunki z dostawcami lub odbiorcami, to środki pieniężne zgromadzone na rachunku walutowym lub w kasie walutowej, a także akcje, udziały czy inne papiery wartościowe, podlegają na ten dzień ponownej wycenie w celu urealnienia ich wartości. Wycena ta na podstawie art. 30 ust. 1 u.r. przeprowadzana jest na dzień bilansowy po:
1) obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski ‒ w stosunku do składników aktywów (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów,
2) kursie, po którym nastąpił zakup gotówki, jednak w wysokości nie wyższej od średniego kursu ogłoszonego na dzień wyceny dla danej waluty przez NBP ‒ dotyczy to gotówki znajdującej się w jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych.
Gdy aktywa i pasywa są wyrażone w walutach, dla których NBP nie ogłasza kursu, to kurs tych walut określa się w relacji do wskazanej przez jednostkę waluty odniesienia, której kurs jest ogłaszany przez NBP (art. 30 ust. 3 u.r.).
Wycena aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych dokonywana na dzień bilansowy prowadzi do powstania różnic kursowych dodatnich bądź ujemnych. W księgach rachunkowych ujmuje się je w sposób wskazany w art. 30 ust. 4 u.r., czyli różnice te zalicza się generalnie odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych, a w uzasadnionych przypadkach do kosztu wytworzenia produktów lub ceny nabycia towarów, a także ceny nabycia lub kosztu wytworzenia środków trwałych, środków trwałych w budowie lub wartości niematerialnych i prawnych.

6. weryfikacja obrotówek

Przed sporządzeniem sprawozdania finansowego należy sprawdzić poprawność zestawienia obrotów i sald na kontach księgi głównej. Należy zweryfikować, czy po stronie Wn i Ma są takie same sumy sald i takie same sumy obrotów. Po sprawdzeniu kont księgi głównej trzeba zweryfikować zgodność kont syntetycznych z kontami analitycznymi. Dokonuje się tego poprzez sprawdzenie:
  • czy suma sald po stronie Wn wszystkich kont analitycznych prowadzonych do każdego konta syntetycznego równa się wielkości salda Wn tego konta syntetycznego,
  • czy suma sald po stronie Ma wszystkich kont analitycznych prowadzonych do każdego konta syntetycznego równa się wielkości salda Ma tego konta syntetycznego.
Dopiero po tym ostatnim etapie prac można przystąpić do przygotowywania sprawozdania finansowego.
Podstawa prawna
art. 3 ust. 1 pkt 21, art. 3 ust. 1a pkt 1, 2a, 4 i 5 oraz ust. 1b, art. 3 ust. 1c pkt 1 oraz ust. 1d, art. 6 ust. 2, art. 7 ust. 1, 2a‒2c, art. 12 ust. 2, art. 27, art. 35b ust. 1, art. 30 ust. 1‒4, art. 35d ust. 1, art. 37 ust. 5, 10 i 11, art. 39 ust. 2 pkt 2 oraz ust. 6 i 7ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 poz. 217)
art. 90a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2419)
art. 3 ust. 2 i ust. 3 pkt 1 i 2 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1507)