Poradnia oświatowa

Przepisy KN, jak również przepisy wykonawcze nie określają, w jakim czasie od daty przeprowadzenia badania lekarskiego powinien rozpocząć się urlop dla poratowania zdrowia. Oznacza to, że lekarz medycyny pracy, który orzeka o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, może samodzielnie określić termin jego rozpoczęcia, uwzględniając stan zdrowia nauczyciela, charakter leczenia oraz inne okoliczności. Orzeczenie to zawiera informację o tym, że nauczyciel ze względów zdrowotnych wymaga (lub nie wymaga) urlopu dla poratowania zdrowia, a także precyzyjnie wskazany okres, na jaki taki urlop jest zalecany – zgodnie z art. 73 ust. 10c KN oraz rozporządzeniem ministra zdrowia w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (dalej: r.o.p.u.p.z.).

Należy pamiętać, że od orzeczenia lekarza medycyny pracy przysługuje odwołanie – zarówno nauczycielowi, jak i dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony. Zgodnie z art. 73 ust. 10d KN odwołanie składa się do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego według miejsca zamieszkania nauczyciela lub siedziby szkoły. Można w nim zakwestionować zarówno sam fakt stwierdzenia potrzeby udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, jak i wskazany w orzeczeniu czas jego trwania.

Natomiast jeśli chodzi o kwestię badań okresowych, to podlega ona regulacjom wynikającym z k.p. – konkretnie z art. 229 – oraz z rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. Zgodnie z art. 229 par. 2 k.p. każdy pracownik, w tym nauczyciel, ma obowiązek poddawać się okresowym badaniom lekarskim. Celem tych badań jest regularne weryfikowanie zdolności pracownika do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Lekarz przeprowadzający badanie wyznacza termin kolejnego badania, a pracodawca – czyli dyrektor szkoły – ma obowiązek skierować na nie pracownika, zanim upłynie ważność poprzedniego zaświadczenia.

Jednocześnie zgodnie z art. 229 par. 3 k.p. badania te – w miarę możliwości – powinny być przeprowadzane w godzinach pracy. Pracodawca nie powinien kierować na nie pracownika w czasie urlopu wypoczynkowego.

W praktyce jednak w przypadku nauczycieli szkół feryjnych sprawa wygląda nieco inaczej. Zgodnie bowiem z art. 64 ust. 2 KN, nauczyciel zatrudniony w szkole feryjnej, mimo że formalnie przebywa na urlopie wypoczynkowym w okresie ferii letnich i zimowych, może zostać zobowiązany przez dyrektora do wykonania określonych czynności służbowych. Wykonywanie takich zadań traktowane jest jako wykonywanie pracy, co z kolei oznacza, że nauczyciel musi posiadać aktualne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku (art. 229 par. 4 k.p.). W konsekwencji, nawet jeśli nauczyciel posiada już orzeczenie o potrzebie udzielenia mu urlopu dla poratowania zdrowia od 1 września 2025 r., nie zwalnia go to z obowiązku zgłoszenia się na badania okresowe w lipcu 2024 r., jeśli wynika to z terminu wskazanego przez lekarza przeprowadzającego poprzednie badanie.

Na jakich zasadach nauczyciel oddelegowany do pełnienia funkcji w organizacji związkowej korzysta z wypoczynku

Zasady korzystania z urlopu się nie zmieniły. Przede wszystkim należy wskazać, że nauczyciel delegowany do pełnienia funkcji związkowej – takiej jak funkcja prezesa oddziału ZNP – korzysta z tzw. zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Zwolnienie to następuje na podstawie art. 31 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych. Zgodnie z tym przepisem osobie wykonującej pracę zarobkową, która została zwolniona z obowiązku świadczenia pracy na okres pełnienia kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (a do takich należy oddział ZNP), przysługują wszystkie uprawnienia oraz świadczenia wynikające ze stosunku pracy, w tym prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego.

W literaturze również podkreśla się, że zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy nie powoduje przerwania ciągłości zatrudnienia ani utraty uprawnień pracowniczych. Jak wyjaśnia J. Żołyński w komentarzu do ustawy o związkach zawodowych (LEX 2014/el) „osoba wykonująca pracę zarobkową w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje prawo do świadczeń związanych ze stosunkiem pracy, w tym również do urlopu wypoczynkowego”.

Nie następuje tu bowiem ani rozwiązanie stosunku pracy, ani jego zawieszenie. Nauczyciel pozostaje nadal pracownikiem szkoły, a jedynie zostaje zwolniony z obowiązku codziennego świadczenia pracy pedagogicznej na czas pełnienia funkcji związkowej. Oznacza to, że jego prawo do urlopu wypoczynkowego nie ulega ani zawieszeniu, ani ograniczeniu, ani modyfikacji.

Co więcej, jeżeli nauczyciel jest zatrudniony w szkole specjalnej prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego (np. gminę lub powiat), to zgodnie z art. 64 ust. 1 KN, przysługuje mu urlop wypoczynkowy w czasie ferii szkolnych. Nauczyciel ma zatem prawo do urlopu w okresie ferii letnich i zimowych i korzysta z niego z mocy samego prawa, bez potrzeby składania wniosku o jego udzielenie.

W praktyce oznacza to, że nauczyciel nie musi występować z żadnym formalnym wnioskiem urlopowym, a dyrektor szkoły nie wydaje decyzji czy oświadczenia o udzieleniu urlopu wypoczynkowego – urlop taki następuje automatycznie, z mocy ustawy.

W odniesieniu do roku 2025 nauczycielowi przysługuje wypoczynek za cały rok, ponieważ przez cały ten rok pozostaje on w stosunku pracy. Od 1 stycznia do 30 czerwca 2025 r. wykonuje on swoje obowiązki pedagogiczne w szkole, natomiast od 1 lipca 2025 r. został zwolniony z obowiązku ich świadczenia z powodu pełnienia funkcji związkowej. Nie powoduje to jednak utraty prawa do urlopu. Zatem nauczyciel ma w 2025 r. pełne prawo do skorzystania z urlopu wypoczynkowego, tak jak każdy inny nauczyciel zatrudniony w szkole.

Jeżeli chodzi o kwestie formalne, to uprawnienia urlopowe nauczyciela pozostają w gestii jego dotychczasowego pracodawcy, czyli szkoły, w której jest zatrudniony. Oznacza to, że wszelkie sprawy kadrowe, w tym dotyczące urlopu, prowadzi nadal dyrektor tej szkoły, nawet po rozpoczęciu kadencji nauczyciela w strukturach związku zawodowego. W razie potrzeby, np. przy planowaniu wykorzystania urlopu w innym niż standardowy terminie (np. poza feriami), to właśnie dyrektor szkoły będzie organem uprawnionym do podpisania zgody na taki wypoczynek.

Jak ustalić wymiar urlopu nauczycielowi, który w trakcie roku pracuje w placówce feryjnej i nieferyjnej

W przedstawionej sytuacji mamy do czynienia z tzw. przechodzeniem nauczyciela między różnymi typami placówek – feryjną i nieferyjną – w trakcie jednego roku kalendarzowego. Taka zmiana wymaga zastosowania zasady proporcjonalnego przeliczenia urlopu wypoczynkowego w odniesieniu do okresów zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach w różnych typach szkół.

Przepisy KN nie zawierają jednak wprost regulacji, która opisywałaby sposób ustalania uprawnień urlopowych w sytuacji, gdy nauczyciel w ciągu jednego roku kalendarzowego pracuje na stanowiskach, do których mają zastosowanie różne zasady naliczania urlopu.

Zgodnie z art. 64 ust. 5 KN, nauczyciel zatrudniony przez cały okres trwania zajęć dydaktycznych w danym roku szkolnym w szkole, w której przewidziano ferie szkolne (a więc w szkole feryjnej), korzysta z urlopu wypoczynkowego w wymiarze i na zasadach określonych w art. 64 ust. 1 KN. Przepis ten odnosi się do sytuacji, gdy nauczyciel zatrudniony jest w szkole feryjnej nieprzerwanie przez cały okres trwania zajęć dydaktycznych w danym roku szkolnym.

W omawianym przypadku nauczycielka rzeczywiście przez cały okres roku szkolnego 2024/2025 (tj. od 1 września 2024 r. do 23 czerwca 2025 r.) pracowała w szkole feryjnej na stanowisku nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej. Jednakże nie była tam zatrudniona na podstawie odrębnej umowy terminowej – a jedynie została czasowo przeniesiona na inne stanowisko w ramach zatrudnienia na podstawie mianowania. Zatem nie zachodzą warunki wskazane w art. 64 ust. 5 KN.

Potwierdzeniem tego stanowiska jest orzecznictwo sądów pracy. Przykładowo Sąd Okręgowy w Ostrołęce w wyroku z 3 lipca 2014 r. (sygn. akt III Pa 14/14), wskazał, że art. 64 ust. 5 KN stosuje się wyłącznie do nauczycieli zatrudnionych w szkołach feryjnych na podstawie umów terminowych. Nie ma on natomiast zastosowania do nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania lub na umowie na czas nieokreślony – nawet jeśli tymczasowo wykonują pracę w szkole feryjnej.

Z powyższego wynika, że w przypadku nauczycielki opisanej w pytaniu, która przez część roku 2025 pracowała w szkole feryjnej, a następnie (po zakończeniu roku szkolnego) kontynuuje zatrudnienie w przedszkolu (czyli placówce nieferyjnej), należy zastosować zasadę proporcjonalności. Oznacza to, że wymiar urlopu wypoczynkowego za rok 2025 należy ustalić, dzieląc rok kalendarzowy na dwa okresy:

• od 1 stycznia do 23 czerwca 2025 r. – w tym czasie nauczycielka wykonywała obowiązki w szkole feryjnej, gdzie urlop wypoczynkowy co do zasady udzielany jest w okresie ferii szkolnych z mocy prawa. Mimo że formalnie nie była zatrudniona tam na podstawie odrębnej umowy, należy jej się urlop w tym okresie zgodnie z przepisami o nauczycielach szkół feryjnych – przy odpowiednim zastosowaniu art. 64 ust. 5 KN. Urlop powinien być więc obliczony na podstawie art. 64 ust. 1 KN w sposób proporcjonalny do przepracowanego okresu,
• od 24 czerwca do 31 grudnia 2025 r. – w tym czasie nauczycielka świadczy pracę w placówce nieferyjnej, czyli przedszkolu. W takim przypadku urlop wypoczynkowy należy się nauczycielce w wymiarze 35 dni roboczych w ciągu roku (pełny wymiar dla nauczyciela przedszkola, o ile jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy). Również i ten okres urlopu należy ustalić proporcjonalnie – do liczby dni przypadających w tym okresie roku.