Co może zrobić wierzyciel, gdy dłużnik nie wykonuje układu zawartego w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Po zakończeniu procedury dłużnik powinien postępować zgodnie z treścią porozumienia, czyli spłacić długi w terminach i wysokości w nim ustalonych. Niekiedy jednak pomimo przeprowadzenia całej procedury i zaakceptowania przez wierzycieli porozumienia, zobowiązany nie wykonuje jego postanowień. Jak w takiej sytuacji powinien zachować się wierzyciel? Z jakich narzędzi prawnych może skorzystać, aby ochronić swój interes?

Jak sprawdzić, dlaczego dłużnik nie wykonuje układ

W pierwszej kolejności trzeba ustalić, jaka jest przyczyna niewykonywania układu przez dłużnika. Brak terminowej płatności jednej z rat przewidzianych w porozumieniu czy też niewywiązanie się z innego obowiązku nie zawsze oznacza, że dłużnik całkowicie utracił zdolność do dalszego wykonywania układu. Źródłem informacji o przyczynie opóźnienia może być sam dłużnik. Niemniej warto pamiętać, że w toku realizacji porozumienia zawartego w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest też nadzorca wykonania układu. Jest on ustawowo zobowiązany do sporządzenia i składania do sądu restrukturyzacyjnego sprawozdania, w którym w szczególności zamieszcza informacje dotyczące wykonywania układu. Jego sprawozdanie jest obiektywną oceną sytuacji ekonomicznej dłużnika, a co za tym idzie, jest dla wierzycieli bardziej wiarygodnym (niż sam dłużnik) źródłem informacji o przyczynach braku wykonywania układu. Sprawozdanie takie składane jest zasadniczo w cyklach trzymiesięcznych i dostępne dla każdego wierzyciela online w KRZ (lub w papierowych aktach dla spraw wszczętych na wniosek złożony przed 1 grudnia 2021 r.).

Co zrobić, gdy dłużnik nie spłaca rat układowych

Jeżeli ziści się negatywny scenariusz i dłużnik nie tylko opóźnia się w realizacji bieżących rat, ale też w ogóle utracił zdolność do wykonywania układu, wierzycielowi przysługują narzędzia prawne. Ich wdrożenie pozwala podjąć próbę dochodzenia swojej wierzytelności od dłużnika i uzyskać chociaż częściowe zaspokojenie.

Warto przypomnieć, że narzędzia przysługujące wierzycielowi mają specyficzną postać. Dopóki bowiem układ zawarty w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest wiążący, to wierzyciel nie może na zasadach ogólnych (np. pozew o zapłatę, a następnie egzekucja komornicza), skutecznie dochodzić natychmiastowego wykonania całej wierzytelności objętej układem. Układ zmienił zasady regulowania zobowiązań przez dłużnika na nowe, więc jeżeli obowiązuje, wierzyciel nie może dochodzić swojej wierzytelności na pierwotnych, przedukładowych zasadach.

Przykład 1

Wniosek o uchylenie układu – podstawowe narzędzie wierzyciela

W przypadku braku wykonywania układu zawartego w postępowaniu restrukturyzacyjnym, podstawowym narzędziem ochrony wierzyciela jest złożenie wniosku o uchylenie układu. Po jego uchyleniu, droga do prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika zostanie dla wierzyciela otwarta – będzie mógł dochodzić przymusowego zaspokojenia w takiej wysokości, jak gdyby restrukturyzacji nie było (z tym zastrzeżeniem, że wypłacone na podstawie układu sumy zalicza się na poczet dochodzonych wierzytelności).

Uwaga! Wierzyciel powinien skierować wniosek o uchylenie układu do właściwego sądu restrukturyzacyjnego. Ten uchyla układ, jeżeli stwierdzi, że dłużnik nie wykonuje jego postanowień albo jest oczywiste, że układ nie będzie wykonany.

Kiedy warto złożyć wniosek o upadłość dłużnika

Drugim instrumentem prawnym służącym wierzycielowi jest możliwość złożenia wniosku upadłościowego wobec jego dłużnika. Samo obowiązywanie układu nie wyłącza możliwości skorzystania przez wierzyciela z takiej ścieżki. Wynika to m.in. z tego, że upadłość może zostać ogłoszona wyłącznie wobec kogoś, kto jest niewypłacalny.

W praktyce niewypłacalność najczęściej występuje, gdy dłużnik nie jest w stanie realizować swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Jeżeli zatem treść układu zawartego w restrukturyzacji zobowiązuje dłużnika do zapłaty pieniędzy (najczęściej płatności środków w ratach) i dłużnik nie reguluje takiego układu, a jednocześnie jego kondycja ekonomiczna jest na tyle zła, że nie będzie w stanie zmienić tej sytuacji, wówczas dłużnik najprawdopodobniej popadł w niewypłacalność i są podstawy, aby ogłosić jego upadłość.

Przykład 2

Złożenie wniosku upadłościowego przez wierzyciela w omawianej sytuacji będzie formą dochodzenia wierzytelności. Jeżeli sąd ogłosi upadłość (co nie jest oczywiste choćby dlatego, że zasadniczo postępowania upadłościowego się nie prowadzi, jeśli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania), to wówczas:

• wyznaczony syndyk przeprowadzi likwidację (spieniężenie) majątku upadłego, a następnie
• rozdysponuje uzyskane w ten sposób środki między wierzycieli (po pomniejszeniu w szczególności o koszty postępowania).

Uwaga! Ogłoszenie upadłości dłużnika spowoduje wygaśnięcie układu z mocy prawa, a tym samym wierzyciel będzie brał udział w postępowaniu upadłościowym z pierwotną, przedukładową wysokością wierzytelności.

Zmiana układu zamiast jego uchylenia – kiedy to się opłaca

Omówione wyżej środki będą adekwatne zwłaszcza w takich przypadkach, gdy dłużnik utracił możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, więc w zasadzie nie ma szans, żeby wygenerował dodatkowe środki, które mogłyby trafić do wierzycieli. Niemniej zdarzają się czasem sytuacje, kiedy mimo braku możliwości wykonywania przez dłużnika układu o ustalonej treści jego całkowite uchylenie może nie być wcale korzystne dla wierzycieli.

Przykład 3

W omawianej w powyższym przykładzie sytuacji optymalnym rozwiązaniem może być podjęcie działań zmierzających nie tyle do uchylenia układu, ile do zmiany jego treści. Przepisy przewidują odrębną procedurę umożliwiającą osiągnięcie takiego celu. Mianowicie w przypadku gdy nastąpił trwały wzrost lub zmniejszenie dochodu z przedsiębiorstwa dłużnika, uprawnione podmioty (w tym wierzyciele) mogą wnieść do właściwego sądu wniosek o zmianę zawartego układu. Jeżeli sąd przychyli się do niego, wówczas otworzy postanowieniem postępowanie. Następnie – mówiąc w uproszczeniu – procedura będzie się toczyć tak, jak gdyby dłużnik prowadził kolejne postępowanie restrukturyzacyjne. Aby bowiem doszło do zmiany układu, wierzyciele muszą ponownie wyrazić zgodę na jego nową treść – analogicznie jak w tej restrukturyzacji, w której pierwotnie zawarto układ.

W zależności od tego, czy sytuacja dłużnika polepszyła się, czy pogorszyła, zmiana układu będzie polegała na zwiększeniu bądź zmniejszeniu jego obowiązków wynikających z układu. Nowe warunki porozumienia na linii dłużnik–wierzyciele ponownie musi zbadać i (w razie braku przeszkód) zatwierdzić sąd restrukturyzacyjny.

Kiedy wierzyciel może dochodzić należności poza układem

Trzeba zastrzec, że omówione instrumenty prawne dotyczą przede wszystkim wierzyciela, którego wierzytelności została objęta układem zawartym w toku postępowania restrukturyzacyjnego. Powyższe sprawia, że jego wierzytelność powinna być regulowana nie na pierwotnych zasadach, które leżą u źródła powstania wierzytelności (np. umowa pożyczki), ale na takich, które przewidziano w układzie.

Odmiennie będzie się kształtowała sytuacja wierzyciela, którego wierzytelność nie jest objęta układem (np. powstała już po zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego zobowiązanego). Taki wierzyciel będzie mógł dochodzić ochrony swoich praw na zasadach ogólnych, ponieważ nie jest związany treścią układu. Trzeba też dodać, że układ nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela, współdłużnika, a także dłużnika wyłącznie rzeczowego (zabezpieczenie rzeczowe na majątku osoby trzeciej). Nie widząc szans na wysoki poziom zaspokojenia, wierzyciel może, bez względu na restrukturyzację prowadzoną wobec głównego dłużnika, uruchomić windykację wierzytelności wobec wymienionych podmiotów.

Uwaga! Należy również pamiętać o odpowiedzialności osobistej kadry menedżerskiej. Nawet jeżeli sam dłużnik nie posiada majątku, którego przymusowa sprzedaż mogłaby doprowadzić do chociaż częściowego zaspokojenia wierzycieli, to niekiedy wskutek nieprawidłowego działania menedżerów to właśnie od nich uprawnieni mogą dochodzić zaspokojenia swoich wierzytelności.