Poradnia z zakresu ubezpieczeń

Pytania z zakresu ubezpieczeń: Dlaczego cudzoziemcy – zleceniobiorcy, mimo że nie mają zezwolenia na pobyt stały, podlegają ubezpieczeniom na zasadach ogólnych? Na jakich zasadach opłaca składki osoba, która jest jednocześnie wspólnikiem w dwóch jednoosobowych spółkach z o.o.? Czy składnik wynagrodzenia wypłacany po zakończeniu kontraktu menedżerskiego trzeba oskładkować? Czy można negocjować z ZUS zmianę harmonogramu spłat zadłużenia składkowego rozłożonego na raty? Odpowiada ekspert Anna Kwiatkowska

Dlaczego cudzoziemcy – zleceniobiorcy, mimo że nie mają zezwolenia na pobyt stały, podlegają ubezpieczeniom na zasadach ogólnych

Odpowiedź: Tak, należy ich zgłosić do ubezpieczeń na zasadach ogólnych.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Wielu płatników uważa, że osoby przebywające w Polsce tymczasowo, bez zamiaru stałego pobytu, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym. ZUS stoi na przeciwnym stanowisku. Jako przykład można wskazać interpretację ZUS z 8 kwietnia 2024 r., znak DI/100000/43/277/2024. ZUS powołał się w tym przypadku na wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 2019 r., sygn. akt 194/18. SN podkreślił, że o podleganiu albo niepodleganiu cudzoziemca ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu aktywności rodzącej taki obowiązek nie decyduje charakter dokumentu pobytowego, jakim legitymuje się cudzoziemiec ani nawet długość pobytu cudzoziemca w Polsce. Istotne jest to, czy w okresie prowadzenia działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym, a więc np. zlecenia, faktyczny pobyt na terytorium Polski miał charakter stały czy też czasowy. Sąd Najwyższy opowiedział się wyraźnie za tym, by o zastosowaniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej decydowało to, gdzie w okresie wykonywania czynności stanowiących tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym znajduje się centrum interesów życiowych i zawodowych danej osoby. Dlatego stały pobyt, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, to pobyt niezmienny w okresie wykonywania np. umowy zlecenia.

Zatem w opisywanej sytuacji nie ma znaczenia, jakie dokumenty pobytowe posiadają cudzoziemcy. To, że mają pozwolenie jedynie na pobyt czasowy, ale podczas wykonywania zlecenia będą mieszkać w Polsce i tu wykonywać umowę, oznacza, że w kontekście ubezpieczeń społecznych ich pobyt ma charakter stały. Cudzoziemców należy więc zgłosić do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego na zasadach ogólnych jak zleceniobiorców. ©℗

Na jakich zasadach opłaca składki osoba, która jest jednocześnie wspólnikiem w dwóch jednoosobowych spółkach z o.o.

Odpowiedź: W takiej sytuacji przedsiębiorca będzie opłacał składki na ubezpieczenie społeczne od jednej działalności, ale podwójną składkę zdrowotną.

Jak wynika z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W opisywanym przypadku trzeba zastosować art. 9 ust. 3 ustawy systemowej, zgodnie z którym osoba prowadząca kilka rodzajów działalności pozarolniczej jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z jednego wybranego przez siebie rodzaju działalności. A to oznacza, że także składka wypadkowa będzie opłacana tylko z jednego tytułu. Składkę chorobową, która jest dobrowolna, przedsiębiorca może opłacać tylko z tytułu, który wybierze jako obowiązkowy.

Inaczej będzie jednak w przypadku ubezpieczenia zdrowotnego, którego zasady podlegania określa ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: u.ś.o.p.). Jak wynika z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c u.ś.o.p. obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które prowadzą działalność pozarolniczą lub współpracują z takimi osobami. Z kolei jak wynika z art. 82 ust. 1–2 tej dalej: u.ś.o.p. składki na ubezpieczenie zdrowotne należy opłacić od wszystkich przychodów uzyskiwanych z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego. Zgodnie z art. 82 ust. 3 tej ustawy, jeżeli ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego z rodzajów działalności określonych w ust. 5, opłaca składkę z każdej z tych działalności. W ust. 5 jako rodzaj działalności podlegającej tej regule wymieniona jest właśnie m.in. działalność gospodarcza prowadzona w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. ©℗

Czy składnik wynagrodzenia wypłacany po zakończeniu kontraktu menedżerskiego trzeba oskładkować

Odpowiedź: Tak, w tym przypadku trzeba będzie odprowadzić składki od premii.

Przede wszystkim trzeba wyjaśnić, że kontrakt menedżerski to nic innego jak umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu. A skoro tak, to osoba związana taką umową podlega ubezpieczeniom jak zleceniobiorca. Oznacza to, że obowiązkowe są dla niej ubezpieczenia emerytalno-rentowe oraz wypadkowe od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia jej rozwiązania lub wygaśnięcia. Ubezpieczenie chorobowe jest dla tej osoby dobrowolne. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób wykonujących pracę na podstawie umowy o świadczenie usług stanowi uzyskany przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli w umowie określono odpłatność za jej wykonanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

Z podobnym pytaniem jak w analizowanej sytuacji wystąpił do ZUS jeden z płatników. Miał on wypłacić byłym członkom zarządu po zakończeniu kontraktu menedżerskiego wynagrodzenie zmienne. Płatnik poinformował, że wypłata wynagrodzenia zgodnie z art. 13 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych będzie stanowiła przychód z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Jako taką działalność kwalifikuje przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej. W opisywanej sytuacji wypłaty dla członków zarządu będą miały taki charakter, bo nastąpią na rzecz byłego członka zarządu w związku z wcześniej pełnioną przez niego funkcją.

ZUS w interpretacji z 11 lipca 2024 r., znak DI/100000/43/560/2024, stwierdził, że obowiązkowi odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne będzie podlegało wynagrodzenie zmienne, w tym odroczone wynagrodzenie zmienne wypłacone przez przedsiębiorcę z tytułu umowy o świadczenie usług zarządzania, wypłacone już po jej ustaniu, jeśli stanowi przychód z działalności wykonywanej osobiście przez członków zarządu oraz wypłata ta pozostaje w związku z pełnioną funkcją członków zarządu i dotyczy tej umowy i z niej wynika.

Zgodnie natomiast z art. 81 ust. 1 w związku z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób wykonujących pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób. Wypłata będzie więc także oskładkowana składką zdrowotną.

Na koniec trzeba podkreślić, że ZUS ocenia sytuację jedynie na podstawie informacji otrzymanych od wnioskodawcy. Skoro zatem wnioskodawca kwalifikuje wypłatę jako przychód z działalności wykonywanej osobiście w rozumieniu wskazanych wyżej przepisów, to ZUS tego nie weryfikuje. ©℗

Czy można negocjować z ZUS zmianę harmonogramu spłat zadłużenia składkowego rozłożonego na raty

Odpowiedź: Przepisy nie wykluczają możliwości negocjacji, ponieważ układ ratalny ma charakter umowy zawartej z ZUS.

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie ZUS może na wniosek dłużnika rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Jak zaś wynika z ust. 1a, rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy. Od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tej ulgi (ust. 2). Co ważne, jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez ZUS rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę.

Warto w tym miejscu przypomnieć przełomową uchwałę Sądu Najwyższego z 10 grudnia 2024 r., sygn. akt III UZP 3/24. SN stwierdził w niej, że odmowa uwzględnienia wniosku z art. 29 ust. 1 ustawy systemowej o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty następuje w formie decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do sądu w terminie i według zasad ogólnych do sądu powszechnego. To ucięło trwające od dawna spory, czy odmowa zawarcia układu jest zaskarżalna, czy też, jak twierdził ZUS, płatnikowi pozostało jedynie złożenie ponownego wniosku.

Skoro układ ratalny zawierany jest w formie umowy, negocjacje są możliwe. Inną kwestią pozostaje natomiast, czy ZUS zmieni harmonogram. O takiej możliwości informuje na swojej stronie internetowej: „jeśli zmieni się Twoja sytuacja finansowa (gdy pogorszy się lub poprawi), możesz złożyć wniosek o zmianę warunków udzielonej ulgi. Do wniosku dołącz dokumenty uzasadniające Twoją prośbę. ZUS na ich podstawie oceni, czy zmiana warunków umowy jest zasadna. Jeżeli ZUS wyrazi zgodę na zmianę warunków umowy, zostanie zawarty aneks do tej umowy. W tej sytuacji zmieni się wysokość opłaty prolongacyjnej, natomiast wysokość odsetek nie ulegnie zmianie.” W ramach zmiany warunków umowy można wydłużyć bądź skrócić okres spłaty należności albo zmienić termin płatności rat lub ich wysokość. Ważne jednak, aby pamiętać, że do dnia podpisania aneksu do umowy trzeba płacić raty zgodnie z dotychczasowym harmonogramem. Zaprzestanie spłaty rat w trakcie negocjacji aneksu spowoduje, że całe zadłużenie stanie się natychmiast wymagalne (art. 29 ust. 3 ustawy systemowej). ©℗