Poradnia ubezpieczeniowa

Od czego zależy obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne za zleceniobiorcę, który jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą

Nasz klient zamierza zawrzeć umowę zlecenia z osobą, która prowadzi działalność gospodarczą. Zakres umowy zlecenia nie jest związany z prowadzoną działalnością. Czy należy odprowadzić za tę osobę składki na ubezpieczenia społeczne?

To zależy od podstawy wymiaru składek z działalności gospodarczej. Dlatego płatnik (zleceniodawca) powinien odebrać od zleceniobiorcy stosowne oświadczenie o wysokości tej podstawy z prowadzonej przez niego jednocześnie działalności.

W opisywanej sprawie występuje zbieg tytułów ubezpieczeniowych. Zasady opłacania składek zostały określone w art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). I tak, zgodnie z jego ust. 2a, zleceniobiorca prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej. Wymaganym progiem jest więc 60 proc. prognozowanego na dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (8673 zł). Zleceniobiorca może być dobrowolnie objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy zlecenia. Przepis ten wskazuje wyraźnie, że zleceniobiorca prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność, z której opłaca składki zgodnie z art. 18a albo art. 18c ustawy systemowej, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów.

Artykuł 18a ustawy systemowej dotyczy tzw. preferencyjnych składek, znanych również jako „mały ZUS”. Zgodnie z jego ust. 1, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia (1399,80 zł).

Z kolei art. 18c ustawy systemowej dotyczy „małego ZUS Plus”, a więc kolejnej ulgi składkowej przeznaczonej dla prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Zgodnie z jego ust. 1, prawo do skorzystania z tej ulgi (podstawa wymiaru składek zależy od przeciętnego miesięcznego dochodu przedsiębiorcy w poprzednim roku kalendarzowym) przysługuje osobom, których przychód w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył 120 000 zł. Ostateczna podstawa wymiaru składek takiej osoby nie może przekroczyć 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego i nie może być niższa niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku.

W opisywanej sytuacji płatnik nie będzie musiał opłacać składek na ubezpieczenia społeczne, gdy jego zleceniobiorca odprowadza z tytułu prowadzonej jednocześnie działalności składki na zasadach ogólnych, a więc od podstawy nie niższej niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Jeśli jednak zleceniobiorca korzysta z ulgi na start, preferencyjnych składek lub „małego ZUS Plus”, płatnik będzie musiał odprowadzić za niego składki także od zlecenia. Składka zdrowotna musi być odprowadzana w obu przypadkach. ©℗

Czy rozpoczęcie świadczenia usług w ramach działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy po wpisie na listę adwokatów pozwoli na skorzystanie z ulgi na start

Aplikant adwokacki rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w 2021 r., z której nie opłacał składek na ubezpieczenia społeczne, bo jednocześnie pozostawał w stosunku pracy (był zatrudniony jako specjalista ds. prawnych). W ramach obowiązków pracowniczych wspomagał w pracy adwokatów i radców prawnych świadczących usługi prawne dla spółki. W tym roku zdaje egzamin adwokacki i zamierza rozwiązać umowę o pracę z dotychczasowym pracodawcą. Jako adwokat chce świadczyć na rzecz byłego pracodawcy usługi prawne w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Czy będzie mógł skorzystać z ulgi na start? Zakres czynności wykonywanych przez adwokata będzie znacznie szerszy niż ten specjalisty ds. prawnych.

Nie, w opisywanej sytuacji adwokat nie będzie miał prawa do ulgi na start.

Zasady korzystania z ulgi na start zostały określone w art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców. Zgodnie z nim przedsiębiorca, który:

• podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia oraz
• nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności
• nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności.

Na gruncie tego przepisu (także art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych o tzw. preferencyjnych składkach) pojawiły się wątpliwości dotyczące takich grup zawodowych, których przedstawiciele zanim nabędą pełne uprawnienia zawodowe, pozostają w stosunku pracy, a już po nabyciu uprawnień nawiązują z byłymi pracodawcami współpracę w ramach rozpoczętej działalności gospodarczej. Do takich grup należą np. lekarze oraz adwokaci. Adwokaci argumentują, że zakres ich obowiązków wykonywanych w ramach stosunku pracy przed wpisem na listę adwokatów znacząco różni się od zakresu czynności wykonywanych w ramach umowy B2B zawartej z byłym pracodawcą.

Argumentację tę przyjmują sądy. Warto w tym miejscu wskazać na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 maja 2013 r., sygn. akt III AUa 1273/12. Sąd stwierdził wprost, że w odniesieniu do adwokatów podejmujących działalność gospodarczą (w formie prowadzenia kancelarii) współpracujących z dotychczasowym pracodawcą nie zachodzi przesłanka wyłączająca prawo do zastosowania ulgi składkowej. Sąd zwrócił uwagę, że w ocenie tego rodzaju sytuacji podstawowe znaczenie ma cel, dla jakiego wprowadzono ograniczenie w korzystaniu z ulg składkowych dla osób, które po zakończeniu stosunku pracy nawiązują z byłym pracodawcą umowę o współpracę w ramach działalności gospodarczej. Podkreślił, że „wyłączenie to ma na celu wyeliminowanie sytuacji, w której mogłoby dojść do celowego rozwiązania stosunku pracy przede wszystkim w interesie pracodawcy, który mając zabezpieczone wykonanie tego samego zakresu czynności uwalniałby się od płacenia składki na ubezpieczenie społeczne za pracownika”. W odniesieniu do osób, które uzyskują wpis na listę adwokatów, rozpoczęcie własnej praktyki nie ma tego na celu. Ponadto, jak stwierdził sąd, czynności, które wykonuje ubezpieczony na rzecz spółki jako prawnik, nie pokrywają się z czynnościami wykonywanymi przez niego jako adwokat w ramach usług świadczonych na rzecz spółki. Zakres obowiązków na stanowisku prawnika jest zdecydowanie węższy aniżeli na stanowisku adwokata.

W opisywanym przypadku sytuacja jest jednak nieco inna. Aplikant adwokacki prowadzi działalność już od kilku lat, natomiast zamierza jedynie przestać korzystać ze zbiegu tytułów do ubezpieczenia. Skoro zakończy pracę w oparciu o umowę o pracę, będzie musiał rozpocząć opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Jednak nie będzie mógł skorzystać z ulgi na start. Wyjaśnił to ZUS w interpretacji z 12 września 2023 r., znak DI/100000/43/814/2023. Stwierdził, że o możliwości skorzystania z ulgi na start nie decyduje fakt nawiązania współpracy z byłymi pracodawcami w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Istotne jest, że ta działalność gospodarcza jest już prowadzona od kilku lat, a więc na przeszkodzie do zastosowania ulgi stoi druga z przesłanek – wymóg rozpoczynania działalności po raz pierwszy lub po przerwie wynoszącej co najmniej 60 miesięcy. Interpretacja ZUS dotyczy więc aplikanta adwokackiego w opisywanej sytuacji. ©℗

Jak obliczyć część oskładkowaną składnika wynagrodzenia wypłacanego także za okres pobierania świadczeń chorobowych

Płatnik wypłaca swojemu pracownikowi dodatek specjalny w wysokości 300 zł, także za okres, za jaki pracownik ten pobiera wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy z powodu choroby oraz zasiłek opiekuńczy. Pracownik otrzymał w marcu 2025 r. wynagrodzenie chorobowe za pięć dni. Jak oskładkować dodatek specjalny?

Nie ma przepisu, który określałby, jak należy oskładkować tego rodzaju składnik, gdy niezdolność do pracy trwała tylko przez część miesiąca. Należy w tym przypadku posłużyć się metodą rekomendowaną przez ZUS.

Obowiązujące w tym zakresie przepisy wskazują jedynie ogólne zasady ustalania podstawy wymiar składek. Jak wynika z par. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) oraz par. 2 rozporządzenia, zawierający katalog wyjątków od oskładkowania przychodu ze stosunku pracy. Za przychody ze stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Wspomniany art. 18 ust. 2 ustawy systemowej w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników nie uwzględnia wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

Jak zaś wynika z par. 2 ust. 1 rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowią składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku.

Jak widać, przepisy nie zawierają natomiast instrukcji, jak obliczać składki za składnik wypłacany obok świadczeń chorobowych, gdy niezdolność do pracy trwała tylko przez część miesiąca. ZUS stosuje praktykę, że pracodawca powinien sam określić sposób ustalenia wysokości oskładkowanego i nieoskładkowanego przychodu za ten okres w przepisach wewnątrzzakładowych. ZUS jedynie rekomenduje dwie metody obliczenia części oskładkowanej i nieoskładkowanej. Przyjrzyjmy się pierwszej, prostszej: składnik dzieli się przez 30 i otrzymaną kwotę mnoży przez liczbę dni, za które przysługuje wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek. Otrzymana kwota nie będzie stanowiła podstawy wymiaru składek.

W opisywanej sytuacji wyliczenia będą następujące:

• 300 zł : 30 dni = 10 zł; 10 zł x 5 dni = 50 zł (część nieoskładkowana); 300 zł – 50 zł = 250 zł (część oskładkowana). ©℗