Poradnia ubezpieczeniowa. Odpowiadamy na pytania czytelników

Ogólne zasady obliczania tej podstawy zostały zawarte w przepisach ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z art. 36 ust. 1 tej ustawy podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (analogicznie jest w przypadku zasiłku opiekuńczego). Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.

W tym przypadku trzeba także zwrócić uwagę na art. 38 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim, jeśli w okresie, który jest brany pod uwagę do obliczeń zasiłku, pracownik nie osiągnął wynagrodzenia wskutek nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego:

• wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy;
• przyjmuje się, po uzupełnieniu, wynagrodzenie z miesięcy, w których ubezpieczony będący pracownikiem przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy.

Skoro zatem konieczność opieki nad dzieckiem wystąpiła w lutym 2025 r., to do podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego należałoby przyjąć wynagrodzenie z okresu luty 2024 r. – styczeń 2025 r. Ze względu na to, że pracownica przebywała do grudnia 2024 r. na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim, to za okres luty–listopad 2024 r. nie otrzymała żadnego wynagrodzenia, a jedynie zasiłek macierzyński.

Kolejny miesiąc, który teoretycznie powinien być uwzględniony do obliczeń zasiłku opiekuńczego za luty 2025 r., to grudzień 2024 r., w trakcie którego pracownica zakończyła urlopy związane z rodzicielstwem i wykorzystywała zaległy urlop wypoczynkowy. Mimo że kilka dni urlopu wypoczynkowego w grudniu należy uznać za czas przepracowany w kontekście zasiłkowym, to jednak pracownica nie przepracowała połowy miesiąca, a więc zgodnie ze wspomnianym wyżej art. 38 ust. 2 ustawy zasiłkowej miesiąc ten należy pominąć w obliczeniach zasiłku.

Następnie pracownica przebywała na urlopie wypoczynkowym przez cały styczeń 2025 r. Należy zatem uznać, że przepracowała cały ten miesiąc. Wynagrodzenie urlopowe uzyskane przez pracownicę będzie podstawą do obliczenia zasiłku za luty 2025 r.

Wynagrodzenie urlopowe uzyskane za kilka dni lutego 2025 r. nie będzie miało znaczenia.

Konieczność oskładkowania wynagrodzenia z umowy zlecenia zawartej z własnym pracownikiem wynika z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim za pracownika, w rozumieniu tej ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wynagrodzenie podlega oskładkowaniu w pełnym zakresie, a więc także składką chorobową. Przypomnijmy, że ZUS do 2023 r. stał na stanowisku, że wynagrodzenie z umów zlecenia należy wliczać do podstawy wymiaru zasiłku jedynie wtedy, gdy zlecenie ciągle trwa. Jednakże pod wpływem jednolitej wykładni przeciwnej, którą stosowały sądy, także ZUS obecnie uznaje, że wynagrodzenie z umów zlecenia należy wliczyć do podstawy zasiłkowej na zasadach ogólnych. Takie stanowisko ZUS zawarł w aktualnym Komentarzu do ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – wybrane zagadnienia.

W opisywanym przypadku pracownica pobierała zasiłek chorobowy od października 2024 r., do którego podstawy płatnik musiał wliczyć także wynagrodzenie z umowy zlecenia zawartej na 2024 r. Bezpośrednio po zasiłku chorobowym pracownica nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego w związku z urodzeniem dziecka. Zatem zastosowanie ma art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z nim podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków, zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju, nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy. A więc podstawa zasiłku macierzyńskiego jest taka sama jak podstawa zasiłku chorobowego wypłacanego za okres do dnia porodu. Nie ma znaczenia, że zmienia się rodzaj zasiłku ani to, że z pracownicą nie została zawarta kolejna umowa zlecenia na 2025 r. Między okresem, za jaki pracownica pobierała zasiłek opiekuńczy, a okresem, za jaki pracownicy przysługuje zasiłek macierzyński, nie upłynął miesiąc kalendarzowy (w tym przypadku nie było nawet dnia przerwy), dlatego podstawa wymiaru zasiłku pozostaje niezmienna.

W tej sytuacji płatnik nie może wypłacać zasiłku opiekuńczego za okres od 16 lutego 2025 r., ponieważ dziecko ukończyło wiek graniczny (14 lat).

Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki m.in. nad:

• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;
• innym chorym członkiem rodziny.

Za innych członków rodziny uważa się m.in. dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Jeśli ubezpieczony sprawuje opiekę nad dzieckiem, które ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, limit wieku dziecka to 18 lat. Zasiłek przysługuje wówczas, gdy stały opiekun nie może sprawować opieki albo dziecko jest chore.

W zależności od tego, nad kim ubezpieczony sprawuje opiekę, tyle przysługuje mu zasiłku opiekuńczego w danym roku kalendarzowym. Zgodnie z art. 33 ust. 1 zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres:

• 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi chorymi do lat 14;
• 30 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad chorymi dziećmi o wskazanym wyżej stopniu niepełnosprawności;
• 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad chorymi innymi członkami rodziny, a więc także nad dzieckiem powyżej 14 lat.

Co ważne, zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym – limity te nie sumują się. W przypadku gdy opieka jest sprawowana wyłącznie nad dziećmi niepełnosprawnymi oraz osobami zaliczonymi do grona „innych członków rodziny”, zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie za okres nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym. Przepisy te stosuje się niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Skoro zatem w opisywanym przypadku dziecko 16 lutego 2025 r. ukończyło 14 lat, to znaczy, że zmieniło grupę osób, nad którymi sprawowana jest opieka, a co za tym idzie, przysługuje w tej sytuacji inny limit zasiłku opiekuńczego. Nie jest już ono bowiem „dzieckiem do ukończenia 14. roku życia”, za opiekę nad którym można pobierać zasiłek przez 60 dni w roku, ale „innym członkiem rodziny”, w przypadku którego limit wynosi 14 dni w roku. Pracownica, przebywając na zwolnieniu lekarskim w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem do 16 lutego 2025 r., pobrała zasiłek opiekuńczy za okres dłuższy niż 14 dni. Zatem po tej dacie pracownica nie ma już prawa do zasiłku opiekuńczego, bo limit został wyczerpany. Nie ma w tym przypadku znaczenia, że okres opieki (nieprzerwanego zwolnienia) rozpoczął się przed ukończeniem przez dziecko 14 lat.

W kontekście uprawnień pracowniczych trzeba podkreślić, że okres, za który pracownica nie ma już prawa do zasiłku opiekuńczego, nadal jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, lecz niepłatnej. ©℗