Przeciwdziałanie zatorom płatniczym. Dużo obowiązków dla dużych przedsiębiorców

Jakie obowiązki mają duże przedsiębiorstwa w zakresie przeciwdziałania nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych? Do kiedy po publikacji na stronach Ministerstwa Finansów indywidualnych danych podatników CIT trzeba przygotować sprawozdanie ze stosowanych w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych? Co grozi za niedopełnienie tego obowiązku?

Zasady płatności w nierównych transakcjach handlowych zostały uregulowane w tzw. ustawie o zatorach płatniczych. Dotyczy ona umów, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony – głównie przedsiębiorcy – zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością.

Niestety, w przeszłości w ramach takich transakcji duże podmioty gospodarcze wykorzystywały swoją mocną, nierzadko monopolistyczną lub quasi-monopolistyczną pozycję, często nie płacąc terminowo faktur lub wymuszając na małych i średnich przedsiębiorcach (MŚP) wielomiesięczne terminy zapłaty. Doprowadzało to niejednokrotnie do braku płynności finansowej u tych ostatnich, co w skrajnych przypadkach prowadziło do likwidacji lub upadłości ich biznesów po zawarciu przez nich wielu niesymetrycznych transakcji.

Ustawa o zatorach płatniczych, której celem było przeciwdziałanie tego typu sytuacjom, wprowadziła początkowo jedynie maksymalne terminy zapłaty, warunki naliczania odsetek i sposób dochodzenia kosztów odzyskiwania przeterminowanych należności. Ale już w nowelizacjach ustawodawca zajął się tematem przeterminowanych płatności kompleksowo, wprowadzając kolejne zabezpieczenia dla słabszych kontrahentów, jednocześnie przewidując dla dużych przedsiębiorców kolejne obowiązki obwarowane sankcjami.

Niestety, wczytując się w ustawę, można jednak nabrać wątpliwości odnośnie do zakresu jej stosowania i terminów spełniania tych obowiązków. Pewne jest natomiast, że biorąc pod uwagę skalę działalności dużych przedsiębiorców, ci, aby sprostać ww. obowiązkom, muszą odpowiednio się do nich przygotować – chociażby odpowiednio zaplanować organizację pracy w firmie. Dotyczy to przede wszystkim przygotowania sprawozdania ze stosowanych w poprzednim roku kalendarzowym terminów zapłaty w transakcjach handlowych. Dokument ten musi zostać przygotowany do 30 kwietnia w roku bezpośrednio następującym po pojawieniu się na stronach MF indywidualnych danych podatników CIT, które są publikowane przez resort co roku do 30 września.

kogo dotyczy ustawa?

Przedmiotowe obowiązki dotyczą przede wszystkim dużych przedsiębiorców, przy czym ustawa nie zawiera definicji takich podmiotów. Odwołuje się w tym zakresie do definicji z załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. Już samo to odesłanie nastręcza wielu podmiotom trudności do zakwalifikowania się do odpowiedniej kategorii przedsiębiorców. I tak w rozumieniu ustawy dużym przedsiębiorcą jest przedsiębiorca niebędący mikro, małym ani średnim przedsiębiorcą, czyli nienależący do kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, zdefiniowanych w ww. załączniku I do rozporządzenia Komisji UE. Zgodnie z definicją MŚP do tej kategorii należą przedsiębiorstwa, które łącznie spełniają dwa warunki:

• zatrudniają mniej niż 250 pracowników oraz
• ich roczny obrót nie przekracza 50 mln euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 43 mln euro.

Jeżeli przedsiębiorstwo przekroczy choć jedną ze wskazanych wyżej wartości, wtedy posiada status dużego przedsiębiorcy. Innymi słowy, duży przedsiębiorca to taki, który zatrudnia więcej niż 250 pracowników (zatrudnionych w skali roku w przeliczeniu na pełne etaty) lub którego obrót przekracza 50 mln euro lub którego roczna suma bilansowa przekracza 43 mln euro. Co więcej, w przypadku przedsiębiorstw powiązanych lub partnerskich przy wyliczaniu powyższych progów bierze się pod uwagę dane ze wszystkich podmiotów wchodzących w skład grupy”. Aby ten sposób wyznaczania progów miał zastosowanie, wystarczy, że:

• przedsiębiorstwo posiada w stosunku do innego jedno z następujących powiązań:

1) większość praw głosu,

2) prawo do wyznaczenia/odwołania większości członków organu,

3) dominujący wpływ na podstawie umowy lub statutu/umowy spółki,

4) kontrolę jako udziałowiec/akcjonariusz/członek większości praw głosu pozostałych udziałowców/akcjonariuszy/członków na mocy umowy,

• w przypadku przedsiębiorstw partnerskich jedno posiada co najmniej 25 proc. kapitału lub praw głosu w drugim.

Co ważne, jeśli przedsiębiorstwo przekroczy ww. próg zatrudnienia lub pułap finansowy w trakcie ostatniego roku, nie wpłynie to na jego dotychczasowy status. Zachowuje ono taki, jaki miało na początku roku, chyba że zjawisko to powtarza się w ciągu kolejnych dwóch lat – wówczas następuje zmiana kategorii.

UWAGA: Ustawy nie stosuje się do długów objętych postępowaniami upadłościowymi lub restrukturyzacyjnymi, umów stanowiących czynności bankowe, ani umów, gdzie stronami są tylko podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych.

Kto komu oświadcza?

Podstawowym obowiązkiem dużego przedsiębiorcy jest złożenie drugiej stronie oświadczenia o posiadanym statusie dużego przedsiębiorstwa przy pierwszej transakcji handlowej (umowie zawieranej pomiędzy stronami). O uzyskaniu lub stracie tego statusu po nawiązaniu współpracy z kontrahentem duży przedsiębiorca informuje kontrahenta przy pierwszej umowie zawieranej po zmianie.

Nie jest konieczne składanie takich oświadczeń pracownikom (odrębny charakter umowy o pracę), ale już klientom (np. prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą, spółkom), podwykonawcom, stale współpracującym na umowie B2B, przy umowach o dzieło, świadczenia usług, zlecenia itp. – już tak. W praktyce ww. oświadczenie jest składane wobec każdego kontrahenta będącego drugą stroną transakcji handlowej, której przedmiotem jest odpłatna umowa dostawy towarów lub świadczenia usług, zawierana w związku z działalnością gospodarczą stron, i warto je wpisać na stałe do stosowanych przez przedsiębiorcę wzorów umów.

►Polscy i zagraniczni kontrahenci

Ustawę stosuje się do umów zawartych zgodnie z prawem polskim, natomiast do umów zawartch pod prawem obcym oraz z podmiotami zagranicznymi z UE, EOG i Konfederacji Szwajcarskiej, stosuje się ją, o ile istnieje łącznik z Polską, tj. jedną ze stron jest podmiot z siedzibą w Polsce, a wyłącznymi stronami umowy są: przedsiębiorcy; zamawiający objęci prawem zamówień publicznych; osoby wykonujące wolny zawód; oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych; a także podmioty publiczne, rolnicy czy koła gospodyń wiejskich.

► Oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorstw zagranicznych

Podmioty spoza EOG i Szwajcarii nie są objęte przepisami ustawy, chyba że mają oddział lub przedstawicielstwo przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce. Przepisy o oddziałach i przedstawicielstwach zagranicznego przedsiębiorcy nie są klarowne i spójne w poszczególnych ustawach (poczynając od rachunkowości, na zasadach reprezentacji kierownika oddziału kończąc), a sama ustawa o przeciwdziałaniu opóźnieniom nieprecyzyjnie wskazuje oddział jako stronę transakcji handlowej. Należy jednak pamiętać, że oddział przedsiębiorcy zagranicznego jest wyłącznie specyficzną formą organizacyjno-prawną bez osobowości prawnej ani zdolności prawnej, formalnie więc nie może być stroną umowy – transakcji handlowej. Oddział lub przedstawicielstwo przedsiębiorcy zagranicznego jedynie reprezentuje go w Polsce (i zazwyczaj rozlicza VAT). I tak, jeśli klient z USA zawarł umowę za pośrednictwem oddziału zagranicznego w Polsce, to w rozumieniu ustawy oddział jest „stroną umowy”. W takiej umowie z oddziałem/przedstawicielstwem należy złożyć oświadczenie o posiadanym statusie dużego przedsiębiorcy.

A co jeśli kontrahent z USA zawarł z dużym przedsiębiorcą umowę bezpośrednio, z pominięciem oddziału? Przyjmując, że oddział jest reprezentantem zagranicznego kontrahenta, już sam fakt jego utworzenia w Polsce może pociągać za sobą obowiązek złożenia w umowie oświadczenia o swoim statusie przez dużego przedsiębiorcę, szczególnie jeśli w ramach tej transakcji będzie rozliczany podatek VAT. Warto więc każdorazowo dopytać się lub sprawdzić w eKRS, czy kontrahent spoza EOG i Szwajcarii nie założył w Polsce oddziału lub przedstawicielstwa przedsiębiorcy zagranicznego jeszcze przed zawarciem pierwszej umowy.

wymogi maksymalnych terminów zapłaty

W niesymetrycznych transakcjach handlowych termin zapłaty przez dużego przedsiębiorcę faktury mniejszego kontrahenta nie powinien przekraczać 60 dni liczonych od dnia doręczenia mu faktury lub rachunku potwierdzającego dostawę towaru lub wykonanie usługi. Za jego przekroczenie wierzycielowi przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych równe sumie stopy referencyjnej NBP i 10 pkt proc. (8 pkt proc. dla publicznych podmiotów leczniczych).

Dłuższy termin zapłaty niż 60 dni może być ustalany tylko wówczas, gdy obie strony umowy są dużymi przedsiębiorcami, o ile ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.

Co jednak ważne, jeśli termin zapłaty określony w umowie przekracza 120 dni, wierzyciel może odstąpić od umowy albo ją wypowiedzieć. Po wypowiedzeniu świadczenie staje się wymagalne w terminie siedmiu dni.

Odsetki ustawowe już po 30 dniach

Jeśli strony (z wyłączeniem publicznego podmiotu leczniczego) przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel niebędący dużym przedsiębiorcą może żądać odsetek ustawowych już po upływie 30 dni liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku do dnia zapłaty, nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Oznacza to, że wierzycielowi niebędącemu dużym przedsiębiorcą przysługują ustawowe odsetki nawet wtedy, gdy dłużnik nie pozostaje w zwłoce, a jedynym powodem jest nadmiernie wydłużony termin płatności.

Ryczałtowa rekompensata

Ponadto wierzyciel może dochodzić bez dodatkowych wezwań rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, jeśli zobowiązany nie zapłacił w terminie. Będzie to równowartość kwoty:

• 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 zł;
• 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 zł, ale niższa niż 50 000 zł;
• 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa niż 50 000 zł.

Oprócz kwoty należności wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę.

kiedy przygotować sprawozdanie

Kolejnym obowiązkiem jest konieczność składania szczegółowych sprawozdań o stosowanych przez dużego przedsiębiorcę w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Dotyczy to tylko takich dużych przedsiębiorców, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym przekroczyła równowartość 50 mln euro. Z tej grupy wyłączono jednak podatkowe grupy kapitałowe i spółki nieruchomościowe.

Jakie dane?

W sprawozdaniu należy zawrzeć wartości z całego poprzedniego roku kalendarzowego świadczeń pieniężnych otrzymanych, spełnionych, a nieotrzymanych i niespełnionych z wyszczególnionymi terminami opóźnień (w kilku przedziałach czasowych – do 30, 60, 120 dni i powyżej 120 dni), przedstawiając je w udziałach procentowych i walucie polskiej. Przy masowej skali działalności dużych przedsiębiorców może to być obowiązek dość uciążliwy, pracochłonny i nierzadko wymagający czasowego dedykowania pracownika, a nawet zespołu, do jego wykonania. Co prawda nie jest konieczne uwzględnianie transakcji handlowych w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, transakcji pomiędzy podmiotami z tej samej grupy kapitałowej ani świadczeń pieniężnych, w przypadku których upłynął termin przedawnienia, to jednak nie wpływa znacząco na zmniejszenie nakładów pracy przy przygotowaniu sprawozdania.

► Kto składa i do kiedy?

Sprawozdanie składa kierownik podmiotu (tj. członek zarządu, wspólnik, likwidator) drogą elektroniczną do ministra właściwego do spraw gospodarki w terminie do 30 kwietnia każdego roku po publikacji indywidualnych danych dużego przedsiębiorcy zgodnie z ustawą o CIT. Na publikację przewidziano termin dla ministra właściwego do spraw finansów publicznych – do 30 września. Dane są prezentowane w podziale na lata kalendarzowe. O ich ujęciu w danym roku decyduje termin zakończenia roku podatkowego podatnika. I tu może pojawić się wątpliwość, kiedy trzeba złożyć sprawozdanie, jeśli w danym roku minister opublikował już w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie urzędu indywidualne dane dużego przedsiębiorcy przed datą 30 kwietnia, szczególnie jeśli jego rok podatkowy nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Ustawodawca bowiem nie przewidział dla ministra minimalnej daty początkowej dla publikacji, jedynie termin końcowy – do 30 września. Na szczęście nie oznacza to konieczności szybkiego sporządzenia sprawozdania przez dział finansów dużego przedsiębiorcy. Wystarczy, jeśli sprawozdanie zostanie złożone w kolejnym roku, bezpośrednio następującym po publikacji indywidualnych danych, do 30 kwietnia. Przewidziano również możliwość korekty złożonego sprawozdania.

Przykład

Dotychczas publikacje indywidualnych danych pojawiały się na stronie Ministerstwa Finansów bliżej daty wrześniowej, z de facto prawie dwuletnim opóźnieniem. Przy czym nie było jeszcze publikacji indywidualnych danych podatników CIT za 2022 r. Niemniej każdy duży przedsiębiorca, u którego wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym przekroczyła równowartość 50 mln euro, może rozpocząć sporządzanie sprawozdania już po publikacji jego indywidualnych danych.

Sankcje

Duży przedsiębiorca może spodziewać się różnego rodzaju sankcji w przypadku niewykonywania obowiązków przewidzianych ustawą. Brak złożenia oświadczeń o posiadanym statusie dużego przedsiębiorcy czy niezłożenie sprawozdania w terminie jest wykroczeniem obwarowanym karą grzywny (20–5000 zł). Przy czym na stronie UOKiK nie ma informacji o jej nakładaniu; nie pojawiały się też takie informacje w prasie. Jednak w praktyce dotkliwą konsekwencją braku takiego oświadczenia w umowie może okazać się np. niemożność zakazania przez dużego przedsiębiorcę cesji wierzytelności dla kontrahenta będącego MŚP.

Ponadto brak oświadczenia w umowie będzie stanowił okoliczność obciążającą w przypadku ewentualnego prowadzenia przez UOKiK postępowań zatorowych wobec dużego przedsiębiorcy. Grożąca tu kara administracyjna, którą wylicza się według specjalnego wzoru, jest bardziej dotkliwa. Należy też pamiętać, że w przypadku braku współpracy z prezesem UOKIK i nieudzielania informacji przewidziana jest sankcja w postaci kary do wysokości nawet 5 proc. przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, nie więcej niż równowartość 50 mln euro. Jednak aby doszło do wszczęcia takiego postępowania, duży przedsiębiorca musi nadmiernie opóźniać się z zapłatami przez okres trzech kolejnych miesięcy, gdy suma wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych przez niego po terminie wynosi co najmniej 2 mln zł.

W świetle powyższych sankcji warto, aby duży przedsiębiorca rozważył ryzyko braku składania oświadczeń w umowach czy sprawozdań raczej pod kątem rzeczywistego występowania opóźnień w płatnościach (i ich stopnia), w tym prawdopodobieństwa zgłoszenia opóźnień do UOKiK przez kontrahentów i prowadzenia postępowania zatorowego. ©℗