Pracownik odpowiada za negatywne konsekwencje powstałe w wyniku niewykonania obowiązków

2) szczególną odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi, której przesłanką jest prawidłowe powierzenie mu mienia z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.

Podstawą obu tych rodzajów odpowiedzialności jest wina pracownika, ale odpowiedzialność za mienie powierzone jest surowsza – obowiązuje tutaj domniemanie, że szkoda powstała z przyczyn, za które odpowiada pracownik (może on uwolnić się od niej, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z niezależnych od niego przyczyn).

Poniżej opisane są zasady odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy niewykonaniem obowiązków pracowniczych.

Powstanie szkody

Pracownik, który na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swojej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w art. 114–122 k.p.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 23 stycznia 2020 r. (sygn. akt II PK 228/18), zasady te mają zastosowanie, gdy szkoda jest następstwem działania lub zaniechania pracownika w ramach obowiązków wynikających z łączącego strony stosunku pracy. Przesłankami odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy są:

• bezprawność zachowania;
• wina pracownika,
• szkoda pracodawcy i
• normalny (czyli typowy, stanowiący potwierdzoną doświadczeniem życiowym prawidłowość) związek przyczynowy między tą szkodą i zachowaniem jej sprawcy.

Rodzaj winy pracownika wpływa na rozmiary ponoszonej przez niego odpowiedzialności odszkodowawczej:

• od pełnej odpowiedzialności, obejmującej rzeczywiste straty i utracone przez pracodawcę korzyści – w przypadku winy umyślnej,
• do odpowiedzialności ograniczonej tylko do rzeczywistych strat pracodawcy i nieprzekraczającej trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika – w razie przypisania mu winy nieumyślnej.

Ciężar wykazania wszystkich tych przesłanek spoczywa na pracodawcy. W sytuacji, gdy nie wchodzi w grę szczególna odpowiedzialność za mienie powierzone, na podstawie samego wyrządzenia szkody nie można domniemywać winy pracownika ani niedopełnienia przez niego obowiązków. [przykład 1]

Pojęcie winy

W orzecznictwie zwraca się uwagę, że pojęcie winy w prawie pracy jest zbliżone do rozumienia tego pojęcia w prawie karnym. Wina nieumyślna pracownika występuje wtedy, gdy ma on możliwość przewidywania, że jego bezprawne zachowanie wyrządzi szkodę, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że szkoda nie nastąpi (niedbalstwo), bądź gdy pracownik nie przewiduje możliwości powstania szkody, choć w okolicznościach danej sprawy mógł i powinien przewidzieć jej powstanie (lekkomyślność). Natomiast wina umyślna istnieje wtedy, gdy pracownik chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy i celowo do tego zmierza (zamiar bezpośredni) lub gdy – mając świadomość szkodliwych skutków swego działania i przewidując ich nastąpienie – godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody, tj. zamiar ewentualny (por. np. wyrok SN z 9 marca 2010 r., sygn. akt I PK 195/09).

Normalne następstwa, rzeczywista strata

W przypadku wyrządzenia przez pracownika szkody z winy nieumyślnej, pracownik odpowiada za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.

Rzeczywistą stratą jest uszczerbek majątkowy poniesiony przez pracodawcę w mieniu, które do niego należało przed wyrządzeniem mu szkody. Przykładowo, gdyby zniszczeniu uległ surowiec w czasie produkcji, to rzeczywistą stratą pracodawcy byłaby przede wszystkim wartość tego surowca, ale nie produktu, jaki by z niego powstał, gdyby surowiec nie uległ zniszczeniu (por. uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 29 grudnia 1975 r., sygn. akt V PZP 13/75).

Ponadto pracownik odpowiada tylko za typowe, przewidywalne, występujące zazwyczaj następstwa swojego działania lub zaniechania – w granicach normalnego, zwykłego przebiegu zdarzeń, ocenianego według kryteriów doświadczenia życiowego i aktualnego stanu wiedzy (por. np. wyrok SN z 30 stycznia 2025 r., sygn. akt II CSKP 1780/22).

Uwaga! Obojętne jest, czy pomiędzy przyczyną a skutkiem zachodzi związek przyczynowy bezpośredni, czy pośredni oraz jedno- czy wieloczłonowy.

Związek przyczynowy może być uznany za normalny także wtedy, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody (por. np. wyrok SN z 11 sierpnia 2021 r., sygn. akt II CSKP 84/21). [przykład 2]

Należne odszkodowanie

Jeśli pracownik wyrządzi szkodę z winy nieumyślnej, odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, z zastrzeżeniem, że nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Ograniczenie to odnosi się tylko do pracownika, który wyrządził pracodawcy nieumyślnie szkodę w innym mieniu niż mienie powierzone mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się (por. np. wyrok SN z 9 listopada 1977 r., sygn. akt IV PR 213/77). Ugoda pozasądowa zobowiązująca takiego pracownika do zapłaty odszkodowania w wysokości przewyższającej wskazany wyżej limit byłaby nieważna (por. np. wyrok SN z 21 lutego 2018 r., sygn. akt III PK 14/17).

Kwotę wynagrodzenia pracownika – do celów ustalenia wysokości odszkodowania za szkodę wyrządzoną pracodawcy – oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, bez uwzględnienia zmian w warunkach wynagradzania lub wysokości składników wynagrodzenia wprowadzonych po dniu wyrządzenia szkody. [przykład 3]

Jeżeli naprawienie szkody następuje na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, wysokość odszkodowania może być obniżona, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, a w szczególności stopnia winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych. Przy uwzględnieniu wskazanych wyżej okoliczności, wysokość odszkodowania może być także obniżona przez sąd pracy.

Wspólna odpowiedzialność

Pracownik nie odpowiada za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. W orzecznictwie zwraca się uwagę, że regulacja ta nie może być podstawą do oddalenia powództwa, a jedynie do ograniczenia odpowiedzialności pracownika – stosownie do stopnia przyczynienia się pracodawcy lub innej osoby do powstania szkody (wyrok SN z 13 listopada 1997 r., sygn. akt I PKN 353/97).

Pracownik nie ponosi także ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Przykładowo, brak warunków umożliwiających zabezpieczenie mienia na skutek trudności organizacyjnych należy włączyć do dziedziny ryzyka związanego z działalnością pracodawcy – pracownik nie ponosi tego ryzyka (wyrok SN z 14 marca 1975 r., sygn. akt II PR 187/74).

Uwaga! W wyroku SN z 10 sierpnia 1976 r. (sygn. akt IV PR 115/76) podkreślono jednak, że uchybienia pracodawcy nie uzasadniają obniżenia odszkodowania należnego od sprawcy szkody wyrządzonej umyślnie.

Działanie kilku pracowników

W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Dopiero wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych. Wspólne wyrządzenie szkody ma miejsce nie tylko wtedy, gdy osoby odpowiedzialne działają w porozumieniu. Wystarczające jest, jeżeli kilka osób przyczyniło się do powstania szkody. Współsprawstwo ma miejsce w razie spełnienia trzech przesłanek: jednej szkody, winy każdego z pracowników oraz związku przyczynowego pomiędzy ich działaniem a szkodą (por. np. wyrok SN z 16 września 2021 r., sygn. akt II PSKP 45/21). Podkreśla się jednak, że również ta regulacja nie ma zastosowania w przypadku, gdy pracownik wyrządził szkodę umyślnie. [przykład 4]

Wyrządzenie szkody osobie trzeciej

W razie wyrządzenia przez pracownika – przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych – szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. Dopiero później – wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej – pracownik odpowiada w granicach określonych w k.p. Regulacja ta nie ma jednak zastosowania w przypadku wyrządzenia przez pracownika szkody z winy umyślnej (por. np. uchwała składu 7 sędziów SN z 12 czerwca 1976 r., sygn. akt III CZP 5/76). W przypadku winy umyślnej pracownika (albo wyrządzenia szkody z winy nieumyślnej, ale bez związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych), pracownik sam odpowiada wobec osoby poszkodowanej, na podstawie przepisów prawa cywilnego.

Uwaga! Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. Szkoda w pełnej wysokości obejmuje każdy uszczerbek majątkowy niemający prawnego usprawiedliwienia, a więc zarówno rzeczywistą stratę, jak i utratę korzyści, której pracodawca mógł się spodziewać, gdyby pracownik nie wyrządził mu szkody. ©℗

przykład 1

przykład 2

przykład 3

przykład 4