Emerytura z ZUS a składki. Jak wpłyną na jej wysokość?

Jak oblicza się emeryturę dla osób urodzonych po 1948 r.?

Emeryturę dla osób urodzonych po 1948 r. oblicza się poprzez podzielenie podstawy obliczenia emerytury przez liczbę miesięcy, która według tablic Głównego Urzędu Statystycznego pozostała danej osobie do przeżycia.

Podstawa obliczenia emerytury to suma:

• zwaloryzowanych składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego;
• zwaloryzowanych składek zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego;
• kapitału początkowego.

Tak obliczona emerytura podlega corocznej waloryzacji od 1 marca danego roku. Może zostać przeliczona, jeśli emeryt będzie dalej lub po przerwie podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu np. z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę.

Czym są tablice trwania życia?

Tablice trwania życia Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do 31 marca. Z tablic tych wynika, jak długo statystycznie będzie żyła osoba przechodząca na emeryturę w danym wieku. Tablice te służą jedynie do obliczenia wysokości emerytury na etapie jej przyznawania i ewentualnie jej przeliczania.

Co ważne, mimo że kobiety żyją średnio dłużej niż mężczyźni, to tablice te określają wspólny wiek dla obu płci.

Tablice trwania życia są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego.

Jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Chodzi tu o sytuacje, w których statystyczna długość życia uległaby skróceniu, a wnioskujący o emeryturę nie wystąpił o nią od razu po ukończeniu 60/65 lat, ale później.

Co to jest konto ubezpieczonego?

Konto ubezpieczonego to przypisane każdej osobie, za którą odprowadzono kiedykolwiek przynajmniej jedną składkę, konto w ZUS, na którym ewidencjonuje się składki emerytalne.

Składki zgromadzone na koncie ubezpieczonego są waloryzowane rocznie oraz kwartalnie.

Waloryzacji rocznej podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji.

Waloryzacji kwartalnej podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych.

Składki zapisane na koncie ubezpieczonego nie podlegają podziałowi np. po rozwodzie, nie podlegają również dziedziczeniu.

Co to jest subkonto?

Subkonto jest prowadzone przez ZUS w ramach konta ubezpieczonego, na które przekazywana jest część składki emerytalnej.

Składka na ubezpieczenie emerytalne wynosi 19,52 proc. podstawy wymiaru składek, czyli przychodu pracownika (z pewnymi wyjątkami). Z wynagrodzenia brutto pracownika potrącana jest połowa składki (9,76 proc. podstawy wymiaru składek), a drugą połowę finansuje pracodawca.

W ramach składki emerytalnej jej część przekazywana jest na subkonto (4,38 proc. albo 7,3 proc. podstawy wymiaru składki – w zależności od tego, czy ubezpieczony jest członkiem OFE i czy zdecydował o przekazywaniu składki na subkonto ZUS).

Na subkoncie ewidencjonuje się nie tylko informację o składce, ale także wyegzekwowane składki za zwłokę, opłatę prolongacyjną oraz kwotę odpowiadającą wartości umorzonych jednostek rozrachunkowych OFE w związku z ukończeniem przez ubezpieczonego wieku niższego o 10 lat od wieku emerytalnego.

Subkonto jest również waloryzowane corocznie.

W przeciwieństwie do środków zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego te na subkoncie wchodzą do wspólnego majątku małżonków, a po śmierci ubezpieczonego są wypłacane wskazanej osobie, a gdy ubezpieczony nie wskazał nikogo – środki te podlegają dziedziczeniu.

Środki z subkonta są ponadto dzielone w przypadku:

• rozwodu,
• unieważnienia małżeństwa,
• ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między posiadaczem subkonta a jego współmałżonkiem.

Co to jest kapitał początkowy?

Kapitał początkowy ZUS oblicza tylko dla osób po 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Trzeba przy tym zaznaczyć, że przed wejściem w życie składki nie były ewidencjonowane na indywidualnych kontach w ZUS, bo takie konta zostały utworzone dopiero w 1999 r. Składki były odprowadzane zbiorczo za całą załogę zakładu pracy.

Kapitał początkowy jest w uproszczeniu pewną hipotetyczną kwotą składek, która byłaby odprowadzona za daną osobę, gdyby przed 1999 r. obowiązywały obecne zasady odprowadzania indywidualnych składek i ewidencjonowania ich na koncie ubezpieczonego.

Jak zadłużenie pracodawcy w ZUS wpłynie na emeryturę pracowników?

Na wysokość emerytury pracowników nie ma wpływu zadłużenie składkowe pracodawcy w ZUS. Nie ma znaczenia, czy pracodawca rzeczywiście odprowadził składki za pracownika ani czy ZUS był w stanie je wyegzekwować. Liczy się wyłącznie to, czy pracownik został zgłoszony do ZUS jako ubezpieczony.

Taka sama zasada dotyczy zleceniobiorców.

Jak zadłużenie przedsiębiorcy w ZUS wpłynie na jego emeryturę?

W przypadku przedsiębiorców nieopłacanie składek oznacza, że nie zostaną one zewidencjonowane przez ZUS i nie zostaną uwzględnione przy obliczaniu emerytury. Dopiero składki rzeczywiście opłacone zostaną uwzględnione przez ZUS do obliczenia emerytury.

Ta sama zasada dotyczy współpracowników przedsiębiorców, których składki, mimo że na ich opłacanie nie mają wpływu, nie zostaną uwzględnione przez ZUS, jeśli płatnik (przedsiębiorca) ich nie opłaci.

Co to jest emerytura minimalna?

Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie przewidują minimalnego stażu ubezpieczeniowego, który trzeba mieć, żeby otrzymać emeryturę z ZUS. Wystarczy, że za daną osobę zostanie odprowadzona składka nawet za jeden dzień, a osoba ta nabędzie prawo do emerytury. Może ona wynosić nawet jeden grosz.

Jednak osoby, które mają staż ubezpieczeniowy (okresy składkowe i nieskładkowe) wynoszące co najmniej 20 (kobiety) lub 25 (mężczyźni) lat mają zagwarantowane prawo do minimalnej emerytury, nawet gdy emerytura obliczona za składek zewidencjonowanych na koncie i subkoncie ubezpieczonego oraz kapitału początkowego byłaby niższa. Od 1 marca 2025 r. emerytura minimalna wynosi 1878,91 zł brutto. Wysokość emerytury minimalnej jest waloryzowana co roku.

Emerytura minimalna – okresy składkowe

Za okresy składkowe uznaje się m.in. okresy:

• ubezpieczenia, a więc okresu, za jaki opłacano składkę emerytalno-rentową (np. zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, prowadzenie działalności gospodarczej);
• czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby;
• pobierania zasiłku macierzyńskiego;
• niewykonywania pracy przed dniem 31 lipca 1990 r. na skutek represji politycznych.

Emerytura minimalna – okresy nieskładkowe

Za okresy nieskładkowe uznaje się m.in. okresy:

• pobierania wynagrodzenia chorobowego, zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego;
• pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego;
• studiów doktoranckich.

Za okres nieskładkowy uznaje się urlop wychowawczy przypadający przed 1 stycznia 1999 r. Dotyczy to okresu urlopu na opiekę nad dzieckiem:

• w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat,
• na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko.

Okres urlopu wychowawczego za okres od 1 stycznia 1999 r. jest okresem składkowym.

Przeliczenie emerytury - nowe składki

Jeśli po przyznaniu emerytury emeryt podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, może wnioskować o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem nowo odprowadzonych na konto składek emerytalnych.

Co ważne, nie można wnioskować o przeliczenie emerytury częściej niż raz na rok, chyba że wcześniej ustaną ubezpieczenia emerytalno-rentowe, bo np. emeryt zakończy pracę lub prowadzenie działalności gospodarczej.

Pobieranie emerytury a zatrudnienie na etat

Emeryt zatrudniony w oparciu o umowę o pracę podlega ubezpieczeniom społecznym jak każdy inny pracownik.

Pracodawca opłaca składki emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe oraz zdrowotne. Nie opłaca składek na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, bo nie opłaca się ich za osoby, które osiągnęły wiek co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn.

Osoba, która pobiera emeryturę w związku z ukończeniem wieku emerytalnego (60/65 lat), może dorabiać bez ograniczeń. Może zarobić dowolną kwotę, a jego emerytura nie będzie ani zmniejszona, ani zawieszona.

Składka opłacana przez pracodawcę za emeryta będzie ewidencjonowana przez ZUS na zasadach ogólnych, co pozwoli na przeliczenie emerytury na wyżej wskazanych zasadach.

Emerytura a praca na zleceniu

Emeryt pracujący w oparciu o umowę zlecenia podlega ubezpieczeniu na zasadach ogólnych, tak jak inni zleceniobiorcy.

Emeryt podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz zdrowotnemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne.

Podobnie jak w przypadku emerytów pracujących na etacie, także za emeryta pracującego na zleceniu płatnik musi odprowadzić składkę na ubezpieczenie emerytalne, co pozwoli na przeliczenie emerytury na wyżej wskazanych zasadach.

Trzeba jednak zaznaczyć, że emeryt pracujący na umowie zlecenia może być zwolniony ze składek na ubezpieczenie społeczne (w tym emerytalne), jeśli jednocześnie pracuje na etacie, a podstawa wymiaru składek z tego tytułu jest nie niższa niż minimalne wynagrodzenie.

Przez podstawę wymiaru składek należy rozumieć nie tylko wynagrodzenie podstawowe, ale także inne składniki wynagrodzenia, które podlegają oskładkowaniu (premie, nagrody itp.).

Pobieranie emerytury a działalność gospodarcza

Emeryt, który prowadzi działalność gospodarczą, nie musi opłacać składek na ubezpieczenie społeczne, w tym na ubezpieczenie emerytalne. Prowadzenie firmy nie wpłynie więc na możliwość przeliczenia emerytury.

Emeryt może jednak zdecydować, że będzie odprowadzał składkę emerytalną dobrowolnie. W takim przypadku składka będzie ewidencjonowana przez ZUS, co oznacza, że emerytura może zostać przeliczona.

Emeryt a umowa o dzieło

Zgodnie z ogólną zasadą wynagrodzenie z umowy o dzieło nie jest oskładkowane. Umowa o dzieło podlega jedynie zgłoszeniu do ZUS. Zatem emeryt wykonujący umowę o dzieło nie podlega oskładkowaniu z tego tytułu. Praca na umowie o dzieło podczas pobierania emerytury nie spowoduje zatem podwyższenia emerytury.

Wyjątek od tej zasady został określony w art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Chodzi tu o takie sytuacje, gdy pracownik (w tym także emeryt) jednocześnie zawarł ze swoim pracodawcą umowę o dzieło. W takim przypadku wynagrodzenie z umowy o dzieło jest oskładkowane tak jak etat. A to oznacza, że także składki z tego wynagrodzenia zostaną uwzględnione w wysokości emerytury.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czy trzeba mieć minimalny staż pracy, aby otrzymać emeryturę?

Przepisy emerytalne nie posługują się już wyrażeniem "staż pracy", obecnie przy przyznawaniu prawa do świadczeń z ZUS liczy się wyłącznie staż ubezpieczeniowy, a więc okres opłacania składek.

Aby jednak otrzymać emeryturę z ZUS wystarczy mieć ukończony wiek emerytalny i opłaconą przynajmniej jedną składkę emerytalną, nawet za jeden dzień. Nie jest wymagany żaden "staż pracy".

Czy przedsiębiorcy mają prawo do minimalnej emerytury?

Tak, o ile mają udowodniony okres składkowy i nieskładkowy (w uproszczeniu - okres ubezpieczenia) wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Są to zasady wspólne dla wszystkich, bez względu na rodzaj pracy zarobkowej (stosunek pracy, umowa zlecenia, prowadzenie działalności gospodarczej).

Jaką emeryturę otrzyma osoba, która nie ma prawa do emerytury minimalnej z powodu zbyt małego stażu ubezpieczeniowego?

Taka osoba otrzyma emeryturę obliczoną w oparciu o zgromadzone w ZUS składki. Nie ma dolnej granicy.

Czy można dorabiać na emeryturze?

Po ukończeniu wieku emerytalnego (60/65 lat) można dorabiać bez ograniczeń. Ograniczenia w dorabianiu dotyczą wyłącznie osób pobierających świadczenie emerytalno-rentowe z ZUS przed ukończeniem wieku emerytalnego (60/65 lat).