Pracowałeś w szczególnych warunkach? Możesz otrzymać emeryturę pomostową. Oto warunki

Emerytura pomostowa to świadczenie, na które można przejść wcześniej niż po ukończeniu 60/65 lat. Jego zadaniem jest umożliwienie wcześniejszego zakończenia pracy zawodowej osobom, które pracowały w określonych zawodach.

Zasady nabywania prawa do emerytury pomostowej określa ustawa o emeryturach pomostowych (dalej: ustawa).

Kto ma prawo do emerytury pomostowej?

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

• urodził się po 31 grudnia 1948 r.;
• ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
• osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
• ma okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
• po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy.

Czym jest praca w szczególnych warunkach?

Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia.

Chodzi tu o prace wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy (np. w zimnym lub gorącym mikroklimacie), determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.

Wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących te prace po dniu wejścia w życie ustawy (15 stycznia 2009 r.) w pełnym wymiarze czasu pracy.

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się także ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.

Czym są prace o szczególnym charakterze?

Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej.

Chodzi tu o prace, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się.

Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących te prace po dniu wejścia w życie ustawy (15 stycznia 2009 r.) w pełnym wymiarze czasu pracy.

Praca w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze – inna definicja

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, o których mowa w wyżej przedstawionych definicjach, ale także w art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna).

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Zgodnie natomiast z ust. 3 tego artykułu za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się:

• pracowników organów kontroli państwowej;
• pracowników organów administracji celnej;
• pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną;
• dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy;
• nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską;
• żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej;
• pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej.

Kto ma prawo do emerytury pomostowej na specjalnych warunkach?

Ustawa przewiduje prawo do emerytury pomostowej na specjalnych zasadach dla kilku grup pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez 15 lat (z wyjątkami):

• na statkach powietrznych (wymagany wiek to 50/55 lat oraz orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach)
• w morskich portach handlowych oraz przedsiębiorstwach pomocniczych działających na rzecz tych portów (wiek 55 lat dla obu płci);
• w hutnictwie (wiek 55 lat oraz orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach);
• prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych, prace rybaków morskich, prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem (wiek 50/55 lat oraz okres pracy tego typu 10 lat);
• jako maszyniści pojazdów trakcyjnych (wiek 50/55 lat oraz orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych);
• jako członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego (wiek 50/55 lat oraz okres pracy tego typu wynoszący co najmniej 10 lat);
• prace górnicze (wiek 55/60 lat).

Emerytura pomostowa dla żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy

Żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej nabywają prawo do emerytury pomostowej na wyżej wskazanych zasadach, jeżeli nie spełniają warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do emerytury określonej w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób.

Przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej dla żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy okresy służby pełnionej przez te osoby traktuje się na równi z okresami pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Jakich okresów nie uwzględnia się do okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze?

Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zasiłek macierzyński, opiekuńczy, chorobowy oraz świadczenie rehabilitacyjne).

Jakie okresy uznaje się za okresy składkowe?

Za okresy składkowe uznaje się m.in. okresy:

• ubezpieczenia, a więc okresu, za jaki opłacano składki emerytalno-rentowe (np. zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, prowadzenie działalności gospodarczej);
• czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby;
• pobierania zasiłku macierzyńskiego;
• niewykonywania pracy przed dniem 31 lipca 1990 r. na skutek represji politycznych.

Jakie okresy uznaje się za okresy nieskładkowe?

Za okresy nieskładkowe uznaje się m.in. okresy:

• pobierania wynagrodzenia chorobowego, zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego;
• pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego;
• studiów doktoranckich.

Warto zwrócić uwagę, że za okres nieskładkowy uznaje się urlop wychowawczy przypadający przed 1 stycznia 1999 r. Dotyczy to okresu urlopu udzielonego na opiekę nad dzieckiem:

• w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat,
• na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko.

Okres urlopu wychowawczego za okres od 1 stycznia 1999 r. jest okresem składkowym.

Ile wynosi emerytura pomostowa?

Wysokość emerytury pomostowej ustalana jest indywidualnie i uzależniona jest od:

• wysokości zaewidencjonowanych składek;
• wysokości ustalonego kapitału początkowego;
• średniego dalszego trwania życia ustalonego dla osób w wieku 60 lat.

Nie ma przy tym znaczenia faktyczny wiek przechodzenia na emeryturę pomostową.

Niezależnie jednak od wysokości składek i kapitału początkowego emerytura pomostowa nie może być niższa niż aktualnie obowiązujące minimalne wynagrodzenie.

Emerytura pomostowa ulega corocznej waloryzacji 1 marca.

Może ona ulec podwyższeniu, jeżeli po dniu, od którego przyznano emeryturę pomostową, uprawniony podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Nie ma bowiem zakazu pracy ani podejmowania innej działalności zarobkowej podczas pobierania emerytury pomostowej.

Emerytura pomostowa – limity dorabiania

Osoby pobierające emeryturę pomostową podlegają ograniczeniu dorabiania.

Oznacza to, że jeśli osiągną przychód:

• w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS – emerytura ulega zawieszeniu;
• przekraczający 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, ale nieprzekraczający 130 proc. tej kwoty, emerytura pomostowa ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia.

Za przychód uznaje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, a w przypadku prowadzenia pozarolniczej działalności – zadeklarowaną podstawę wymiaru składek.

Utrata prawa do emerytury pomostowej

Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem:

• poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury (ZUS lub innego organu);
• osiągnięcia przez uprawnionego wieku 60 lat - w przypadku kobiet lub 65 lat - w przypadku mężczyzn, jeżeli uprawniony nie ma prawa do żadnej emerytury;
• śmierci uprawnionego.

Zawieszenie prawa do emerytury pomostowej

Prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na podstawie stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej - bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu.

Celem tego przepisu jest zapobieganie sytuacjom, w którym uprawniony do emerytury pomostowej nie kończy pracy zawodowej w swoim zawodzie (co jest celem przyznania emerytury pomostowej), ale kontynuuje ją także po otrzymaniu świadczenia.

Czym jest rekompensata?

Rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie mają ustalonego decyzją prawomocną prawa do emerytury pomostowej.

Rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed 1 stycznia 2009 r. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Jeśli taka osoba wystąpi o emeryturę dopiero po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, ma prawo do rekompensaty. Trzeba jednak pamiętać, że rekompensata to dodatek powiększający kapitał początkowy, a nie odrębne świadczenie. Wpłynie zatem na wysokość emerytury, ale nie będzie wypłacany oddzielnie.

ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1696 ze zm.)

ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

(t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631 ze zm.)