Do konsultacji trafił projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631 ze zm.). Jedną ze zmian będzie likwidacja luki, która od jakiegoś czasu istniała w przepisach. Przepisy emerytalno-rentowe nie określają bowiem obecnie, jak ZUS ma liczyć okresy składkowe i nieskładkowe, co jest kluczowe do obliczenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury minimalnej.

Wszystko zaczęło się od wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 grudnia 2023 r., sygn. akt SK 109/20, który orzekł, że par. 31 ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. nr 237, poz. 1412 ze zm.) jest niezgodny z konstytucją. Przepis regulujący zasady określeń utracił moc.

Okresy składkowe i nieskładkowe

Projektowana nowelizacja ustawy emerytalnej dodaje do ustawy art. 5a, zgodnie z którym:

  • przy obliczaniu okresu składkowego i nieskładkowego dodaje się, osobno dla każdego z tych okresów, poszczególne lata, miesiące i dni;
  • okresy niepełnych miesięcy oblicza się w dniach. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 30 dni kalendarzowych, a sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok.

Ważna zasada została zawarta w art. 5a ust. 3, zgodnie z którym jeżeli w zaświadczeniu stwierdzającym okresy zatrudnienia są podane dniówki robocze, a nie okresy zatrudnienia, sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 22 dni robocze, a za okresy przed 1 stycznia 1981 r. − 25 dni roboczych. Data ta powiązana jest z wprowadzeniem wówczas dwóch sobót wolnych w miesiącu dla pracowników.

Okresy składkowe to te, za które odprowadzono składki emerytalno-rentowe, a nieskładkowe to np. czas niezdolności do pracy, za który pobierany był zasiłek chorobowy.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Określenie, jak długo trwały poszczególne okresy, jest istotne dla przyznania prawa do niektórych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dotyczy to np. renty z tytułu niezdolności do pracy. Przysługuje ona osobie, która oprócz niezdolności do pracy spełnia również m.in. warunek wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. Jego wymagana długość jest uzależniona od wieku osoby ubiegającej się o rentę. W przypadku osób, które ukończyły 30 lat, wymagany okres składkowy i nieskładkowy wynosi 5 lat.

Kapitał początkowy

Prawo do emerytury z systemu powszechnego nie jest uzależnione od posiadania okresu składkowego i nieskładkowego określonej długości. Wymagane jest jedynie ukończenie powszechnego wieku emerytalnego oraz odprowadzenie przynajmniej jednej składki emerytalnej.

Jednak długość tych okresów wpłynie na wysokość emerytury dla osób urodzonych po 1948 r., które rozpoczęły pracę przed 1999 r., a więc przed wejściem w życie wielkiej reformy systemu ubezpieczeniowego. Wcześniej nie istniały indywidualne konta prowadzone przez ZUS dla poszczególnych ubezpieczonych, a pracodawcy odprowadzali składki zbiorczo za załogę zakładu. Dlatego przy obliczaniu emerytury dla osób, które pracowały przed 1999 r., oblicza się dodatkowo kapitał początkowy, a więc w uproszczeniu – hipotetyczną kwotę składek za okres sprzed reformy. Do obliczenia kapitału przyjmuje się okresy składkowe i nieskładkowe, gdzie każdy rok takiego okresu to odpowiednio 1,3 proc. oraz 0,7 proc. podstawy wymiaru.

Obliczony kapitał początkowy sumuje się z sumą zapisanych na koncie ubezpieczonego składek i ta kwota jest podstawą do obliczenia ostatecznej kwoty emerytury.

Emerytura minimalna

Sposób obliczania długości okresów składkowych i nieskładkowych ma również znaczenie dla osób, które odprowadziły niskie składki i mają niski kapitał początkowy, i są zainteresowane nabyciem emerytury minimalnej (obecnie 1878,91 zł brutto). To gwarantowana kwota emerytury dla osób, których emerytura obliczona według ogólnych zasad byłaby bardzo niska. Jeśli mimo to osoby te mają 20 (kobiety) lub 25 (mężczyźni) lat okresów składkowych i nieskładkowych, emerytura zostanie im automatycznie podwyższona do kwoty gwarantowanej. ©℗

Podstawa prawna

Etap legislacyjny

Projekt w trakcie konsultacji społecznych