Można stracić zasiłek za cały okres choroby, gdy praca była wykonywana podczas poszczególnych zwolnień lekarskich

Nie, w przedstawionej sytuacji ZUS nie może nakazać zwrotu zasiłku chorobowego za cały okres niezdolności do pracy.

Ważny cel zasiłku

Wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jest podstawą do utraty prawa do zasiłku na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z nim ubezpieczony traci wówczas prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Jeśli już zasiłek pobrał, będzie musiał go zwrócić.

Zasady zwrotu świadczeń z ubezpieczeń społecznych zostały uregulowane w art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z ust. 1 osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Odsetki te są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty, chyba że zobowiązany do zwrotu spłaci zadłużenie w terminie wskazanym w decyzji ZUS. W takiej sytuacji nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.

Trzeba jednak podkreślić, że nie każde świadczenie, do którego ubezpieczony nie miał prawa, może zostać uznane za świadczenie nienależnie pobrane. Za takie uznaje się świadczenia:

• wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
• przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd ZUS przez osobę pobierającą świadczenia;
• z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

I to właśnie ostatnia z tych przesłanek będzie miała zastosowanie w opisywanej sytuacji. Wspomniany art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej stanowi, że utrata prawa do zasiłku dotyczy okresu całego zwolnienia od pracy. Pojawia się wątpliwość, czy okres „całego zwolnienia” dotyczy także okresu nieprzerwanej niezdolności do pracy stwierdzanej wieloma zaświadczeniami lekarskimi. Czy zatem podjęcie jednorazowo pracy zarobkowej może również oznaczać utratę zasiłku nawet za cały okres zasiłkowy, określony w art. 9 ustawy zasiłkowej?

Sąd Najwyższy przyjmuje wykładnię korzystną dla ubezpieczonych. Można tutaj podać za przykład wyrok z 26 listopada 2024 r., sygn. akt III USKP 55/24. SN stwierdził, że art. 9 ustawy zasiłkowej nie uprawniał do zsumowania wszystkich okresów niezdolności do pracy i w świetle art. 17 ust. 1 tej samej ustawy nie było uprawnionych podstaw do twierdzenia o utracie prawa do zasiłku chorobowego w okresach, w których nie były wykonywane czynności zarobkowe ani sprzeczne z celem zwolnienia od pracy.

SN zwraca przy tym uwagę na cel wypłaty zasiłku w kontekście art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Stwierdził, że przepis ten nie wprowadza jakichkolwiek kryteriów jego zastosowania, odnoszących się do poziomu uzyskiwanych przychodów (dochodów) ubezpieczonego, pobierającego zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy, które mogłyby wyłączać jego zastosowanie. Odmowa zastosowania tego przepisu pozostawiona jest zatem ocenie sądów rozpoznających konkretne sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie ma kontekst sytuacyjny. Sądy starają się to czynić, odwołując się do prokonstytucyjnej wykładni tego przepisu. SN powtórzył, że wykładnia ta nie może prowadzić bowiem do pozbawienia ubezpieczonego zasiłku chorobowego jako źródła utrzymania w czasie stwierdzonej oczywistej niezdolności do pracy tylko z tego powodu, że z dodatkowego zajęcia zarobkowego, które nie jest w żaden sposób absorbujące dla osoby chorej i które nie przynosi dochodu stanowiącego realną alternatywę w stosunku do zasiłku chorobowego, otrzymuje przychód w jakiejś minimalnej kwocie (tak również w postanowieniu SN z 15 lutego 2023 r., sygn. akt II USK 77/22).

Podsumowanie

ZUS, chcąc pozbawić ubezpieczonego prawa do zasiłku za cały okres niezdolności do pracy, musiałby udowodnić, że wykonywał on pracę zarobkową przez cały ten okres. Jedna incydentalna aktywność zarobkowa nie daje podstaw do utraty zasiłku za długotrwałą chorobę. Przede wszystkim byłoby to sprzeczne z celem zasiłku, jakim jest zapewnienie utrzymania ubezpieczonemu w czasie, gdy nie może wykonywać pracy. ©℗