Wbrew alarmującym doniesieniom inspekcja pracy nie sprawdza prawidłowości zatrudnienia w gospodarstwach. Jednak podmioty rolnicze muszą się już przygotować na kontrole, bowejście w życie przepisów jest zaplanowane na 15 marca

Państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do wprowadzenia od 1 stycznia 2025 r. do krajowego porządku prawnego mechanizmu warunkowości społecznej. Otrzymanie pełnego wsparcia z UE w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR) zależy od zapewnienia przez rolników i innych beneficjentów zgodności prowadzonej przez nich działalności z podstawowymi normami dotyczącymi środowiska, zmiany klimatu, zdrowia publicznego, zdrowia roślin i dobrostanu zwierząt. Chodzi tu także o zapewnienie odpowiednich warunków pracy w rolnictwie. Zatem otrzymywanie przez rolnika np. pełnych płatności bezpośrednich (popularnie zwanych dopłatami) będzie zależało od przestrzegania podstawowych norm dotyczących zatrudnienia pracowników gospodarstwa oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szczegółowe przepisy w tym zakresie mają według założeń wejść w życie 15 marca 2025 r., ale prace nad nimi trwają. Rolnicy zatrudniający pracowników powinni już teraz przygotować się na potencjalne kontrole Państwowej Inspekcji Pracy. Ich przedmiotem będzie nie tylko formalna prawidłowość zatrudnienia, lecz także stan sprzętów, które pracownicy będą wykorzystywali przy pracy.

Na podstawie rozporządzeń UE

Mechanizm warunkowości społecznej wynika z art. 14 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z 2 grudnia 2021 r. ustanawiającego przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej (planów strategicznych WPR) i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz uchylającego rozporządzenia (UE) nr 1305/2013 i (UE) nr 1307/2013. Ma on podnieść świadomość rolników na temat konkretnych przepisów i norm społecznych (w dziedzinie prawa pracy i BHP), ale także niejako odpowiedzieć na oczekiwania społeczne, że publiczne środki finansowe wspierające rolników są kierowane do tych, którzy respektują wyznaczone zasady.

Nieprzestrzeganie wskazanych wymagań podlega karze, co zostało wskazane w art. 87 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 z 2 grudnia 2021 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 1306/2013.

Państwa członkowskie (PC) mają ustanawiać system przewidujący stosowanie kar administracyjnych wobec określonej grupy beneficjentów nieprzestrzegających przepisów dotyczących mechanizmu warunkowości społecznej.

Prace nad ustawą

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zawarło cele ogólne w Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027. [ramka] W tej chwili przedmiotem uzgodnień są prace nad zmianą ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 oraz niektórych innych ustaw. Po nowelizacji w przypadku nieprzestrzegania wymogów warunkowości społecznej na podmioty ubiegające się o przyznanie pomocy (np. bezpośrednie dopłaty) będą nakładane kary administracyjne.

Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027

To dokument opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi na podstawie analizy potrzeb polskiego rolnictwa, wykorzystujący możliwości, jakie oferuje zreformowana wspólna polityka rolna.9 celów Wspólnej Polityki Rolnej obejmuje:

  • „wspieranie godziwych dochodów gospodarstw rolnych i ich odporności w całej Unii w celu zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego,
  • zwiększenie zorientowania na rynek i konkurencyjności, w tym większe ukierunkowanie na badania naukowe, technologię i cyfryzację,
  • poprawa pozycji rolników w łańcuchu wartości,
  • przyczynianie się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, a także do zrównoważonej produkcji energii,
  • wspieranie zrównoważonego rozwoju i wydajnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takimi jak woda, gleba i powietrze,
  • przyczynianie się do ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie usług ekosystemowych oraz ochrona siedlisk i krajobrazu,
  • przyciąganie młodych rolników i ułatwianie rozwoju działalności gospodarczej na obszarach wiejskich,
  • promowanie zatrudnienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, w tym biogospodarki i zrównoważonego leśnictwa,
  • poprawa reakcji rolnictwa UE na potrzeby społeczne dotyczące żywności i zdrowia, w tym bezpiecznej, bogatej w składniki odżywcze i zrównoważonej żywności, jak też dobrostanu zwierzątoraz cel przekrojowy modernizacja sektora poprzez wspieranie i dzielenie się wiedzą, innowacjami i cyfryzacją w rolnictwie i na obszarach wiejskich oraz zachęcanie do ich wykorzystywania”. ©℗

Karę będzie nakładała Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) po stwierdzeniu naruszeń w wyniku prowadzonej przez PIP kontroli w określonym zakresie. Ta będzie prowadzona na podstawie danych pochodzących z rejestrów Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), która będzie je udostępniać głównemu inspektorowi pracy. Po zakończeniu kontroli PIP będzie przekazywała ARiMR informacje dotyczą ce stwierdzonych niezgodności z wymogami warunkowości społecznej stanowiące podstawę do ustalenia wysokości kary administracyjnej.

!PIP sprawdzi nie tylko formalną poprawność zatrudnienia pracowników w rolnictwie, lecz także warunki, w jakich pracują. Skontroluje także stan maszyn i urządzeń wykorzystywanych do pracy.

Podstawą kontroli będzie art. 13 pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z tym przepisem kontroli PIP podlegają pracodawcy, a w zakresie BHP oraz kontroli legalności zatrudnienia także niebędący pracodawcami przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. Zatem kontroli będą podlegały podmioty, a nie rolnicy indywidualni.

Co będzie sprawdzane przez PIP

Przepisy prawa krajowego podlegające kontroli w ramach warunkowości społecznej będą wskazane w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Natomiast już teraz z załącznika IV do rozporządzenia 2021/2115 wynika ramowy zakres reguł, które będą przedmiotem zainteresowania PIP. W zakresie przejrzystych warunków zatrudnienia przedmiotem kontroli PIP będzie m.in. to, czy:

  • warunki zatrudnienia zostały przedstawione na piśmie;
  • została zawarta umowa o pracę;
  • został zachowany termin przedstawienia pracownikowi umowy o pracę;
  • zmiany w stosunku pracy zostały przedstawione w formie dokumentu.

W zakresie bezpieczeństwa i warunków pracy osób zatrudnionych w gospodarstwie PIP będzie kontrolował np., czy:

  • pracodawca zapewnił sprzęt roboczy odpowiedni do wykonywania pracy przez pracowników bez szkody dla ich bezpieczeństwa i zdrowia;
  • pracodawca zapewnił środki pierwszej pomocy;
  • pracodawca poinformował pracowników o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz o środkach ochronnych i zapobiegawczych;
  • sprzęt roboczy jest użytkowany jedynie przez osoby, którym przydzielono zadanie jego użytkowania, a wszelkie naprawy, modyfikacje i konserwacja są wykonywane przez wyznaczonych pracowników;
  • pracownicy są odpowiednio przeszkoleni w zakresie użytkowania sprzętu roboczego;
  • pracodawca zapewnił ergonomię i ochronę zdrowia pracowników. ©℗