Kiedy dorabianie na emeryturze minimalnej spowoduje jej częściową utratę?

Zasady nabywania prawa do minimalnej emerytury określa art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). W przypadku gdy emerytura przysługująca z FUS – a więc obliczona w oparciu o składki i ewentualny kapitał początkowy – jest niższa niż minimalna gwarantowana emerytura (obecnie 1780,96 zł brutto), to ZUS ją podwyższy do tej gwarantowanej kwoty. Jest to możliwe, gdy osoba występująca o emeryturę ma odpowiedni okres składkowy i nieskładkowy. W przypadku mężczyzn jest to minimum 25 lat, a kobiet – 20 lat. Okresy składkowe to przede wszystkim okresy podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu, w tym okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z kolei okresami nieskładkowymi są np. okresy:

• pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy, na podstawie przepisów kodeksu pracy, zostało wypłacone odszkodowanie;
• przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego z powodu opieki nad dzieckiem:

– w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko – oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat;

– na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko.

Różnicę między obliczoną przez ZUS faktyczną emeryturą a emeryturą minimalną pokrywa budżet państwa, a nie FUS. Jest to specjalne uprawnienie o charakterze quasi-socjalnym dla osób, które z różnych względów nie odprowadziły wystarczającej sumy składek. Rozwiązanie to ma zapobiegać ubóstwu osób starszych.

Proporcjonalnie do podstawy wymiaru

Warto zwrócić uwagę na zasadę określoną w art. 87 ust. 4 ustawy emerytalnej. Zgodnie z nią przy obliczaniu okresów składkowych przypadających po dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) dla celów podwyższenia emerytury miesiące, w których składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe były obliczone od podstawy wymiaru niższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia pracowników, uwzględnia się w części odpowiadającej proporcji tej podstawy do kwoty minimalnego wynagrodzenia. W efekcie np. dwa miesiące pracy na jedną drugą etatu za połowę minimalnego wynagrodzenia będzie uznawane jako jeden miesiąc ubezpieczenia dla celów ustalenia, czy dana osoba nabyła prawo do podwyższenia emerytury do gwarantowanego minimum. Przywołany przepis ma także znaczenie dla prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, ponieważ w okresie korzystania z ulg opłacają oni zazwyczaj składki od podstawy wymiaru niższej niż minimalna. Nie będzie miał jednak zastosowania do takich miesięcy, gdy zmniejszenie podstawy wymiaru składek poniżej minimalnego wynagrodzenia nastąpiło na skutek pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub z ubezpieczenia wypadkowego. Zasady tej nie stosuje się również, jeżeli podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowiła:

• kwota zasiłku stałego z pomocy społecznej, świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego;
• zasiłku dla opiekuna;
• żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej;
• ubezpieczonych odbywających służbę zastępczą, a także pozostających w służbie kandydackiej funkcjonariuszy policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej.

Prawo do podwyższenia nie przysługuje w razie zbiegu prawa do emerytury z FUS z prawem do emerytury wojskowej lub policyjnej lub emerytury rolniczej.

W opisywanej sprawie kluczowe znaczenie będzie miał jednak ust. 5 omawianego artykułu. Wynika z niego, że prawo do podwyższenia nie przysługuje emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1–4 ustawy emerytalnej, jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia.

Zgodnie z art. 104 ust. 1 ZUS zawiesza prawo do emerytury lub renty w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Z kolei ust. 1a stanowi, że dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności.

Bez automatyzmu

Nie jest prawdą, że dorabianie na emeryturze podwyższonej do kwoty minimalnej automatycznie powoduje jej zmniejszenie. Aby do tego doszło, przychód musi przewyższyć wysokość różnicy między emeryturą faktycznie obliczoną przez ZUS a emeryturą gwarantowaną. Chociaż przychód w przypadku etatu lub umowy zlecenia zazwyczaj jest równy wynagrodzeniu, trzeba jednak pamiętać, że w przypadku przedsiębiorców jest to zadeklarowana podstawa wymiaru składek, a nie faktycznie osiągany przychód. ©℗