W opisywanej sytuacji pracodawca i pracownik są wobec siebie zarówno wierzycielem, jak i dłużnikiem. Z art. 498 par. 1 i 2 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) wynika, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Warunkiem jest, aby obejmowały one pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności były wymagalne i mogły być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości tej niższej.
WAŻNE Potrącanie należności pracowniczych podlega szczególnym regu- łom określonym w kodeksie pracy, a nie w przepisach ogólnych wynikających z kodeksu cywilnego.
W orzecznictwie sądowym m.in. się akcentuje, że potrącenie następuje przez jednostronną czynność prawną jednego z wzajemnych wierzycieli. Skutkiem tej czynności jest wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej z chwilą, kiedy potrącenie stało się możliwe.
Trzeba jednak zaznaczyć, że nie wszystkie wierzytelności mogą zostać potrącone. Z art. 505 k.c. wynika, że nie mogą zostać umorzone przez potrącenie:
  • wierzytelności nieulegające zajęciu;
  • wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
  • wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
  • wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
W opisanym przypadku zastosowanie mają także regulacje kodeksu pracy (dalej: k.p.), które mają status przepisów szczególnych. I tak w art. 87 par. 1 k.p. postanowiono, że z wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego (jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania), podlegają potrąceniu tylko następujące należności:
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
  • zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
  • kary pieniężne.
Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
  • w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości trzech piątych wynagrodzenia;
  • w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości połowy wynagrodzenia.
W tym kontekście warto jednak odnotować stanowisko zawarte w wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z 16 czerwca 2016 r., sygn. akt VIII Pa 28/16. W orzeczeniu tym wskazano, że zgodnie z art. 505 pkt 4 k.c. nie mogą zostać umorzone przez potrącenie wierzytelności, których potrącenie wyłączają przepisy szczególne, a za taki należy uznać art. 87 k.p. Znaczenie ma także art. 91 par. 1 k.p., z którego wynika, że należności inne niż wymienione w art. 87 par. 1 i 7 k.p. mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.
Należy zatem uznać, że pracodawca nie ma podstaw, aby dokonać potrącenia z wynagrodzenia pracownika ewentualnych wierzytelności pracodawcy z tytułu wyrządzonych przez pracownika szkód. Warto także dodać, że potrącenie wierzytelności wzajemnej mogłoby zostać skutecznie dokonane, lecz w oparciu o tytuł wykonawczy albo za zgodą pisemną pracownika. Takie przesłanki nie zostały jednak spełnione.
Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na wyrok Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z 14 kwietnia 2015 r., sygn. akt IV P 38/15, w którym wskazano, że przyczyną nieuwzględnienia zarzutu potrącenia pracodawcy była jego prawna niedopuszczalność. Jednocześnie sąd w tym wyroku stwierdził, że niemożność przeprowadzenia takiej operacji nie wyłącza możliwości odrębnego wystąpienia przez pracodawcę przeciwko pracownikowi w innym trybie postępowania sądowego, czyli z powództwem o naprawienie wyrządzonej szkody w mieniu pracodawcy.
Podsumowując, w opisywanej sytuacji nie ma przesłanek do potrącenia przez pracodawcę rzekomych szkód doznanych w mieniu spółki z wynagrodzenia za pracę pracownika. Pracodawca może dochodzić swoich roszczeń w odrębnym postępowaniu sądowym.©℗
Podstawa prawna
•art. 498 par. 1 i 2 i art. 505 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360)
•art. 87 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)