Kontynuujemy cykl poradników na czas kryzysu. Dziś podpowiadamy, w jaki sposób odzyskać pieniądze od tych, którzy nie płacą na czas. Omawiamy metody samodzielnej windykacji, wskazujemy, jakie zabezpieczenia warto zastosować, aby nie stracić finansowo. Opisujemy również przebieg typowego postępowania sądowego o zapłatę oraz jak po wyroku doprowadzić do egzekucji komorniczej. Zamieszczamy także wzory dokumentów przydatnych w sporach z dłużnikami i w procesie windykacji.

rozwiń ›

Zacznij od miękkiej windykacji

Polega ona zwykle na wysyłaniu ponagleń do zapłaty za pośrednictwem listów, telefonów czy esemesów. Chodzi o to, by uniknąć procesu sądowego i windykacji przy pomocy komornika
Jedną z głównych przyczyn pogarszania się sytuacji finansowej firmy są niesolidni dłużnicy – należą do nich przede wszystkim kontrahenci, którzy z różnych powodów zwlekają ze spłatą zadłużenia. Co oczywiste, te niezapłacone na czas faktury przyczyniają się do pogorszenia płynności. Dlatego w obecnych czasach szczególnie ważne staje się zadbanie o to, aby wszelkiego rodzaju należności docierały na czas. Jeśli zaś mimo podjętych działań zapobiegawczych (pisaliśmy o nich w poprzednich odcinkach poradnika) należności nie docierają, to trzeba podjąć działania zmierzające do skłonienia dłużnika do uregulowania zaległości. Aby zwiększyć szansę na odzyskanie należnych kwot, działania te należy podjąć na możliwie najwcześniejszym etapie.
W poradniku przedstawiamy możliwe sposoby postępowania z dłużnikami, którzy zalegają z zapłatą. Omawiamy metody samodzielnej windykacji, porozumienia, jakie mogą być zawierane z dłużnikami, zabezpieczenia, z jakich warto skorzystać, oraz przebieg typowego postępowania sądowego o zapłatę wraz z postępowaniem egzekucyjnym. Wszystko zilustrowane konkretnymi przykładami dokumentów możliwych do zastosowania w windykacji i sporach z dłużnikami.

Ustal, dlaczego dłużnik nie płaci

Dłużników można podzielić na kilka kategorii. Od tego, do jakiej kategorii należy osoba, która winna jest przedsiębiorcy pieniądze, zależy w dużej mierze sposób postępowania. Najczęściej spotykane są dwie grupy dłużników:
▶ Grupa 1: Zainteresowani porozumieniem z wierzycielem. Należą do niej osoby, które nie spłacają swoich zobowiązań z powodu braku środków. Ten zaś może wynikać z pogorszenia się koniunktury, nieprzewidzianych strat, utraty ważnego klienta, zatorów płatniczych itp. Podmioty te uregulowałyby należność, gdyby posiadały odpowiednie do tego środki finansowe.
Rekomendowany sposób postępowania: Do tej grupy dłużników warto kierować propozycje rozłożenia należności na raty bądź umówić się z nimi na odroczenie płatności. Jest bowiem szansa, że niższe jednorazowe płatności bądź czasowa ulga w spłacie zobowiązań zachęcą do zapłaty.
▶ Grupa 2: Uciekający przed zapłatą. To osoby, które od początku liczyły się z możliwością braku zapłaty za otrzymany towar lub wykonaną na ich rzecz usługę. Jednak jest to różnorodna grupa. Niewielka część osób z tej kategorii to nieuczciwi kontrahenci czy wręcz oszuści. Większość to osoby, które potrzebują naszych towarów i usług do własnej działalności, mają jednak świadomość ryzyka niewypłacalności.
Rekomendowany sposób postępowania: Zwykle monity czy propozycje ugodowe raczej nie zrobią na tych osobach wrażenia i nie będą zachętą do zapłaty. W tych przypadkach konieczne może być bardziej stanowcze działanie ‒ wpisanie do rejestru dłużników, a nawet wystąpienie z pozwem o zapłatę. W tym drugim przypadku najlepiej dołączyć wniosek o zabezpieczenie na majątku dłużnika.
• Jak długo trzeba odczekać po wezwaniu do zapłaty?
W wezwaniu do zapłaty powinniśmy wskazać termin, w którym oczekujemy na dobrowolne spełnienie świadczenia przez dłużnika. Termin ten powinien być odpowiedni do sytuacji dłużnika oraz wysokości kwoty pozostającej do zapłaty. Innymi słowy, termin musi być realny dla dłużnika. Nie może to być zatem jeden bądź kilka dni. Najczęściej wskazuje się 7 albo 14 dni od daty odbioru wezwania. Unikajmy wskazywania terminu liczonego od dnia nadania pisma, nie znamy bowiem daty jego odbioru przez dłużnika. Jeżeli termin będzie zbyt krótki, to sąd może uznać, że nie podjęliśmy próby polubownego zakończenia sporu przed wystąpieniem na drogę sądową.
Poradnik DGP: Sprawdź, czy Twoja firma jest w tarapatach, i zaplanuj, co dalej
Poradnik DGP: Sprawdź, czy Twoja firma jest w tarapatach, i zaplanuj, co dalej

Zobacz również

Monity, wezwania, noty

Od czego zacząć? Pierwszym krokiem w dziedzinie windykacji należności jest sprawdzenie poprawności zawartej umowy, wystawionych faktur itp. Po upewnieniu się, że z naszej strony wszystko było dotrzymane, należy delikatnie przypomnieć dłużnikowi o zaległości. Bardzo ważne jest tzw. domniemanie niewinności. Może się bowiem zdarzyć, że po prostu z jakiegoś powodu wpłata nie dotarła na rachunek.
Pierwszy kontakt powinien nastąpić już dzień po przekroczeniu terminu zapłaty. Daje to jasny sygnał dłużnikowi, że należności monitoruje się w firmie na bieżąco. Naturalną drogą pierwszego kontaktu pozostaje telefon lub e-mail.
Krok następny to pismo, które najlepiej wysłać do dłużnika listem poleconym. wzór 1 Dzięki temu będziemy dysponowali potwierdzeniem nadania monitu. To zaś będzie mogło stanowić w przyszłości dowód w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

wzór 1

Przykładowy monit przypominający o terminie płatności
…………………….............
(miejscowość, data)
..................…………………………...
(nazwa i adres wierzyciela)
.................………………………..
(nazwa i adres dłużnika)
Szanowni Państwo,
uprzejmie informujemy, że na nasz rachunek bankowy do dnia dzisiejszego nie wpłynęła zapłata za fakturę nr …………………… na kwotę ………………… zł.
Prosimy o dokonanie wpłaty.
Kwotę ………………… zł należy przekazać na nasz rachunek bankowy: ……………………………………………
Jeżeli opłacili Państwo należność przed otrzymaniem niniejszego przypomnienia, prosimy uznać je za niebyłe.
W przeciwnym wypadku zwracamy uwagę, że dalsze opóźnienie spowoduje naliczenie odsetek ustawowych/umownych od Państwa zaległości w wysokości …… proc. w skali roku.
.........………………
(podpis)

Dodatkowy termin termin na spłatę

Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu warto skontaktować się z dłużnikiem telefonicznie i podjąć próbę wyjaśnienia przyczyny braku zapłaty. Już na tym etapie można próbować uzyskać uznanie długu, co znacznie pomoże nam w prowadzeniu dalszych czynności (o tego typu formach zabezpieczenia piszemy dalej). Należy wyznaczyć dodatkowy termin na spłatę.
Termin zawsze musi być określony konkretnie (tj. trzeba wyznaczyć datę). Nie należy stosować określeń typu „do końca tygodnia”, „do końca miesiąca” itd.
Finalnie, gdy wcześniejsze kroki zawiodły, należy wystosować do dłużnika pisemne wezwanie do zapłaty. wzór 2

wzór 2

Wezwanie do zapłaty
…………………….............
(miejscowość, data)
…………………………...............
(oznaczenie wierzyciela)
.............……………………….
(oznaczenie dłużnika)
WEZWANIE DO ZAPŁATY
Działając w imieniu i na rzecz firmy ……….........….. z siedzibą w …………………, pełnomocnictwo w załączeniu [niezbędne, gdy wezwanie podpisuje osoba inna niż reprezentant wierzyciela], na podstawie art. 476 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339) wzywam do zapłaty kwoty ………………….. zł według poniższego zestawienia:
………………. z dnia …………………. na kwotę ……………………………,
………………. z dnia …………………. na kwotę ……………………………,
………………. z dnia …………………. na kwotę …………………………….
Kwotę ………….. zł należy przekazać na nasz rachunek bankowy: …………………………………………
Zakreślam Państwu termin 7 dni na dokonanie zapłaty. Informuję jednocześnie, że uchybienie zakreślonemu terminowi spowoduje niezwłoczne skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego, co narazi Państwa na znaczne dodatkowe koszty.
Dowód wpłaty proszę przesłać na adres e-mail: abc@abc.pl
.........………………
(podpis)
• Na jaki adres należy wysłać wezwanie do zapłaty?
Wezwanie należy wysłać na adres siedziby dłużnika (z rejestru) oraz, jeżeli inny adres widnieje w umowie ‒ na adres z umowy. Wezwanie wysyłamy listem poleconym za zwrotnym poświadczeniem odbioru.
Poradniki na kryzys – co było, co będzie
Wyniki różnych sondaży i wskaźniki wskazują, że spowolnienie gospodarcze stało się faktem: nie ma już firmy, która nie odczuła najpierw skutków COVID-19, a następnie wojny w Ukrainie i sankcji nałożonych na Rosję. Z pierwszego odcinka cyklu „Poradnik na kryzys” (DGP nr 233, 2–4 grudnia 2022 r.) przedsiębiorcy mogli się dowiedzieć, w jaki sposób można sprawdzić kondycję swojej firmy oraz jak przygotować się na czasy kryzysu. W kolejnym (DGP nr 238, 9‒11 grudnia 2022 r.) radziliśmy, jak zadbać o utrzymanie płynności, jak optymalizować podatki, płace, kiedy można wprowadzić przestój lub zawiesić działalność firmy. Dziś piszemy o tym, jak prowadzić egzekucję i windykację długów. W kolejnych odcinkach naszego cyklu napiszemy m.in. o restrukturyzacji zatrudnienia i zwolnieniach grupowych, o procesach restrukturyzacji firmy, a także restrukturyzacji finansów podmiotu w ujęciu księgowym. ©℗
JP

Jak wzmocnić przekaz do dłużnika

W wezwaniu do zapłaty możliwe jest ujęcie dodatkowych elementów mających na celu zmotywowanie dłużnika do dobrowolnej zapłaty i jednocześnie wywołanie przekonania, że dobrowolna spłata zadłużenia jest najlepszym i najtańszym rozwiązaniem dla dłużnika. Tymi dodatkowymi elementami mogą być:
  • domaganie się zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie, a gdy jest to możliwe, odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, ze wskazaniem dziennej wysokości odsetek,
  • domaganie się zapłaty zryczałtowanych kosztów windykacji od każdego wezwania za każdą niezapłaconą fakturę i wskazanie ich wysokości,
  • zagrożenie, że dalsze opóźnienie w płatności spowoduje zgłoszenie dłużnika do biura informacji gospodarczej,
  • zagrożenie skierowaniem sprawy na drogę sądową ze wskazaniem kosztów z tym związanych.
Powyższe sankcje mają uświadomić dłużnikowi, jak wiele dodatkowych kosztów będzie generować dalsze opóźnianie się ze spłatą wymagalnego zobowiązania.
Dodatkową korzyścią dla wierzyciela jest częściowa rekompensata za opóźnienie w płatności w postaci odsetek oraz zryczałtowanych kosztów windykacji (o odsetkach piszemy w dalszej części poradnika).
Należy także wysłać dłużnikowi, najlepiej listem poleconym, dokument księgowy w postaci noty odsetkowej. wzór 3

wzór 3

Nota odsetkowa
…………………….............
(miejscowość, data)
…………………………...............
(oznaczenie wierzyciela)
.............……………………….
(oznaczenie dłużnika)
NOTA ODSETKOWA
Informujemy, iż na podstawie art. 481 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339) obciążamy Państwa odsetkami w wysokości ustawowej za nieterminową zapłatę faktur:
Data i nr faktury Suma Termin płatności Data zapłaty Zwłoka Kwota odsetek do dnia wystawienia noty
Kwotę odsetek prosimy przekazać wraz z należnością główną na nasz rachunek bankowy: ………………………………………………………………….
.........………………
(podpis)
• Co powinna zawierać nota odsetkowa?
W nocie odsetkowej powinny znaleźć się następujące elementy:
  • data sporządzenia noty,
  • dane wierzyciela,
  • dane dłużnika,
  • daty wystawienia faktur i numery faktur,
  • kwota powstałych zobowiązań,
  • kwota należnych odsetek,
  • termin, w którym należy uregulować powstałe zadłużenie wraz z odsetkami,
  • sposób, w jaki należy uregulować zadłużenie (np. wpłata na konto bankowe).

Najlepiej stopniowo. Dobrowolna spłata zadłużenia

Pomiędzy kolejnymi oficjalnymi pismami kierowanymi do dłużnika możemy przypominać i zachęcać do dobrowolnej spłaty zadłużenia, stosując komunikację e-mailową oraz telefoniczną.
Możemy także zastosować schemat, w którym – z każdym kolejnym pismem – wzrastać będą sankcje względem dłużnika. Może to być następująca kolejność pism:
1) pismo z przypomnieniem o konieczności zapłaty danej należności, wraz z informacją o upływie terminu zapłaty,
2) wezwanie do zapłaty, w którym zakreślamy termin płatności oraz sankcję za jego przekroczenie, np. wpis dłużnika do biura informacji gospodarczej,
3) ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty, w którym sankcją za przekroczenie dodatkowego terminu płatności będzie skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.

Gdy z dłużnikiem masz po drodze, postaraj się o zabezpieczenie należności

Jeśli dłużnik chce dobrowolnie płacić, ale ma przejściowe kłopoty, można przystać na porozumienie z nim, np. rozłożenie długu na raty lub odroczenie terminu płatności. To jednocześnie właściwy moment do zdobycia dodatkowych gwarancji
Jeżeli podjęte działania z zakresu windykacji miękkiej przyniosły rezultat w postaci woli dłużnika do dobrowolnej spłaty zadłużenia, to warto przekuć go w dokument konkretnej treści, którego celem będzie uznanie długu przez dłużnika. Oczywiste jest przy tym, że nie zawsze dłużnik ma środki na jednorazową spłatę całości zadłużenia i np. będzie chciał spłacać dług na raty. W takim wypadku warto zadbać o stosowne zabezpieczenie. Najpopularniejszymi formami zabezpieczenia są:
  • przewłaszczenie na zabezpieczenie,
  • dobrowolne poddanie się egzekucji.
Warto pamiętać, że oba instrumenty można stosować zarówno na etapie porozumienia zawieranego z dłużnikiem już po upływie terminu płatności, jak i w pierwotnej umowie. Dobrze jest zatem wziąć je pod uwagę już na etapie podpisywania umowy. Zastosowanie takiego zabezpieczenia na początkowym etapie współpracy daje z jednej strony większe prawdopodobieństwo uzyskania należnych kwot przez wierzyciela, z drugiej zaś motywuje dłużnika do terminowej zapłaty. Dzięki temu uniknie on bowiem dodatkowych kosztów związanych z realizacją przez wierzyciela udzielonego zabezpieczenia.
Motywowaniu dłużnika mogą służyć wszakże nie tylko dodatkowe zabezpieczenia umowy, lecz także klauzule mające na celu nałożenie na kontrahenta dodatkowych sankcji w przypadku niewywiązania się z umowy. Najczęściej stosowane są kary umowne i odsetki umowne.

Uznanie długu

Próbę uzyskania pisemnego uznania długu przez wierzyciela warto podjąć na każdym etapie windykacji. Najlepiej zawrzeć to w formie ugody. Propozycje ugodowe mogą zostać wprost powiązane z treścią wcześniejszych wezwań do zapłaty.
• Co może przekonać dłużnika do uznania długu?
W ramach ugody prowadzącej do uznania długu możemy np. zaoferować dłużnikowi rezygnację z części należnych nam odsetek za opóźnienie bądź zryczałtowanych kosztów windykacji. Ugoda polega bowiem na tym, że obie strony idą na ustępstwa.
Rezygnacja z części roszczeń ma zachęcić dłużnika do zawarcia ugody – wskazując mu w ten sposób, że jest ona dla niego bardziej opłacalnym rozwiązaniem niż unikanie porozumienia z wierzycielem. Podpisanie przez dłużnika uznania długu jest wyrazem chęci podtrzymania pozytywnych relacji i układów handlowych, co ma istotne znaczenie szczególnie w przypadku firm i instytucji. wzór 4 s. b3

wzór 4

UGODA CYWILNOPRAWNA
zawarta w ……...................……………….. w dniu ………………..................…………… r., pomiędzy:
…………………………………………………………………………………………............................................................................................................................................
(nazwa i adres wierzyciela)
zwanym w dalszej części ugody Wierzycielem,
a .............................................................................................................................................……………………………………………………………………………………..
(nazwa i adres dłużnika)
zwanym w dalszej części ugody Dłużnikiem,
zwanymi łącznie w dalszej części ugody Stronami,
o następującej treści:
Par. 1
1. Strony zgodnie oświadczają, że Wierzyciel oraz Dłużnik zawarli umowę nr …………………………..w dniu ………………………………… o ……………………………………… .
2. Z tytułu realizacji umowy Wierzycielowi przysługuje wobec Dłużnika wierzytelność w kwocie …………… zł, stwierdzona następującymi fakturami: ………..………… .
3. Wierzycielowi przysługuje również wierzytelność z tytułu odsetek ustawowych/umownych w wysokości ..............… proc. rocznie. Co na dzień zawarcia niniejszej umowy daje łączną kwotę odsetek: ………….. zł.
4. Dłużnik oświadcza, że uznaje wierzytelności opisane w ust. 2 i 3 za bezsporne i wymagalne.
Par. 2
1. W celu polubownego rozwiązania sporu Dłużnik zobowiązuje się do zapłaty kwoty ……................….. zł na rachunek bankowy Wierzyciela ……………..……………………………................ do dnia …………………………… .
2. Wierzyciel oświadcza, że zapłata wskazanej powyżej kwoty wyczerpuje w pełni jego roszczenia.
3. Pod warunkiem zapłaty kwoty określonej w ust. 1 we wskazanym tam terminie, Wierzyciel zrzeka się roszczenia o zapłatę odsetek ustawowych/części świadczenia w wysokości …….......…….. zł pod warunkiem zawieszającym dokonania terminowej wpłaty przez Dłużnika kwoty wskazanej w ust. 1.
Par. 3
1. W przypadkach nieuregulowanych niniejszą Ugodą mają zastosowanie przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339).
2. Ugoda została zawarta w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

Wierzyciel Dłużnik

………………………. ……………………….
(podpis) (podpis)

wzór 5

UMOWA PRZEWŁASZCZENIA NA ZABEZPIECZENIE
zawarta w Warszawie w dniu 14 grudnia 2023 r. pomiędzy:
ABC sp. z o.o. z siedzibą w Gdyni, zarejestrowaną w rejestrze przedsiębiorców KRS prowadzonym przez Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku Wydział VIII Gospodarczy KRS pod numerem 11122233, posiadająca kapitał zakładowy w wysokości 10 000 zł w całości wniesiony, numer NIP: 111-222-33-44, reprezentowaną przez prezesa Zarządu Jana Kowalskiego, zwaną dalej Przewłaszczającym,
a Adamem Nowakiem, synem Marka i Ewy, prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą pod firmą: Adam Nowak Handel & Usługi, legitymującym się dowodem osobistym serii BBB numer 222222, PESEL 821010222222, stanu wolnego, NIP 222-222-22-44, zwanym dalej Przyjmującym,
zwanymi dalej łącznie Stronami,
o następującej treści:
Par. 1. Przedmiot umowy
1. Strony oświadczają, że 10 kwietnia 2022 r. pomiędzy nimi została zawarta umowa o roboty budowlane, na mocy której Przyjmujący zobowiązał się do wykonania na rzecz Przewłaszczającego remontu oraz przebudowy budynku usługowego położonego w Warszawie (dalej: Umowa).
2. Wynagrodzenie należne Przyjmującemu z tytułu wykonania robót budowlanych objętych umową Strony określiły na kwotę 500 000 zł (dalej: Wynagrodzenie).
Par. 2. Przewłaszczenie
1. W celu zabezpieczenia wykonania obowiązku zapłaty wskazanego w par. 1 ust. 2 Wynagrodzenia, Przewłaszczający przenosi na Przyjmującego własność następujących rzeczy ruchomych:
1) samochód marki BMW 118d, rok produkcji 2012,
2) maszyny produkcyjne szczegółowo opisane w Załączniku nr 1 do niniejszej Umowy, o łącznej wartości 500 000 zł, zwane dalej Przewłaszczonymi Rzeczami.
2. Przewłaszczający oświadcza, że Przewłaszczone Rzeczy określone w ust. 1 stanowią jego wyłączną własność, znajdują się w jego posiadaniu, nie są obciążone prawami osób trzecich, rozporządzanie nimi przez niego nie podlega zaś jakimkolwiek ograniczeniom ustawowym lub umownym.
Par. 3. Obowiązki Przyjmującego
1. Przyjmujący zobowiązuje się do niezbywania i nieobciążania Przewłaszczonych Rzeczy, z zastrzeżeniem postanowień par. 6.
2. Przyjmujący zobowiązuje się do korzystania z prawa własności Przewłaszczonych Rzeczy w sposób nie wykraczający poza granice celu niniejszej umowy, którym jest zabezpieczenie wierzytelności o zapłatę Wynagrodzenia.
Par. 4. Posiadanie rzeczy
1. Przewłaszczający zatrzymuje Przewłaszczone Rzeczy w swoim posiadaniu w charakterze biorącego w użyczenie. Może on ich używać wyłącznie w sposób odpowiadający ich właściwościom i zgodnie z przeznaczeniem, w sposób wykluczający utratę ich wartości ponad normalne zużycie.
2. Przewłaszczający jest odpowiedzialny wobec Przyjmującego za zachowanie Przewłaszczonych Rzeczy w należytym stanie, umożliwiającym zaspokojenie z nich zabezpieczonych roszczeń.
3. Przewłaszczający ma prawo do pobierania pożytków cywilnych i prawnych.
4. Przewłaszczający bez zgody Przyjmującego nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania oraz nie może jej w żaden inny sposób obciążać.
5. Przewłaszczający ponosi wszelkie koszty i ciężary, w tym publicznoprawne, związane z posiadaniem Przewłaszczonych Rzeczy.
6. Przewłaszczający zobowiązuje się umożliwić Przyjmującemu, na każde jego żądanie, zbadanie stanu przedmiotu przewłaszczenia.
Par. 5. Zwrotne przeniesienie własności
Umowa została zawarta pod warunkiem rozwiązującym, że Przewłaszczający spłaci całość Wynagrodzenia w przewidzianym przez Strony terminie. Z chwilą ziszczenia się ww. warunku Przewłaszczający stanie się z powrotem wyłącznym właścicielem Przewłaszczonych Rzeczy.
Par. 6. Zaspokojenie z rzeczy
1. W przypadku opóźnienia w zapłacie Wynagrodzenia lub jego części o więcej niż 15 dni Przyjmujący uprawniony jest do wezwania Przewłaszczającego do wydania Przewłaszczonych Rzeczy we wskazanym przez Przyjmującego czasie i miejscu.
2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 Przyjmujący może:
a) żądać wydania tylko niektórych Przewłaszczonych Rzeczy, według swego uznania i wyboru,
b) według swojego uznania, sprzedać Przewłaszczone Rzeczy lub ich część, albo zaliczyć ich wartość na spłatę zadłużenia Przewłaszczającego.
3. Ewentualną nadwyżkę kwot otrzymanych w wyniku podjęcia czynności wskazanych w ust. 3, po odjęciu kosztów sprzedaży, Przyjmujący zobowiązany jest zwrócić Przewłaszczającemu w ciągu siedmiu dni od dnia otrzymania środków ze sprzedaży Przewłaszczonych Rzeczy.
Par. 7. Postanowienia końcowe
1. Wszelkie zmiany umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności.
2. W sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339).
3. Właściwym do rozstrzygnięcia sporu wynikłego na tle niniejszej umowy będzie sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania Przyjmującego.
4. Umowa niniejsza została sporządzona w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.
5. Integralną część umowy stanowi Załącznik nr 1 zawierający wykaz przewłaszczonych maszyn produkcyjnych.

Przewłaszczający Przyjmujący

………………………….. …………………………..
(podpis) (podpis)
• Jakie korzyści dla wierzyciela wynikają z uzyskania uznania długu przez dłużnika?
Pisemne uznanie długu na wstępnym etapie postępowania windykacyjnego spełnia bardzo ważną rolę. Z jednej strony jest niezaprzeczalnym dowodem w ewentualnym postępowaniu sądowym, z drugiej strony daje także wierzycielowi pewną gwarancję zapłaty. Jest to argument dla wierzyciela, że procedura windykacyjna zmierza ku pozytywnemu zakończeniu, lub ‒ w przypadku złamania reguł ‒ dodatkowy atut w dalszych działaniach.
Uznanie długu powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia, który biegnie od początku od dnia zawarcia ugody. Dzięki temu wierzyciel zyskuje dodatkowy czas na wystąpienie na drogę postępowania sądowego. Ponadto dysponując pisemnym uznaniem długu – a ugoda takim bez wątpienia jest – możemy wystąpić do sądu o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Nakaz taki nie traci mocy z chwilą wniesienia zarzutów i, co ważniejsze, już od momentu jego wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Uprawnia on zatem wierzyciela do zajęcia majątku dłużnika przy pomocy komornika. Jeżeli sąd, po wniesieniu zarzutów i rozpoznaniu sprawy, utrzyma nakaz zapłaty w mocy, to z zajętego uprzednio mienia możliwe będzie przeprowadzenie egzekucji. Powyższe chroni zatem wierzyciela przed wyzbywaniem się majątku przez dłużnika w toku postępowania sądowego.

Roztropny pamięta o warunkowym zawieszeniu

Wracając do treści samej ugody: warto zawrzeć ją pod zawieszającym warunkiem spłaty zadłużenia – na zasadach wskazanych w treści ugody. Dzięki wprowadzeniu takiego warunku do umowy pozytywne skutki ugody dla dłużnika (np. rozłożenie płatności na raty, częściowe umorzenie zadłużenia) wejdą w życie dopiero wtedy, gdy dłużnik wywiąże się ze swojej części uzgodnionych działań, czyli spłaci terminowo określoną część zadłużenia.
Jeśli starania polubownego rozwiązania sporu nie przyniosły rezultatów (czyli dłużnik nie odpowiada na żadne wezwania lub udzielił odpowiedzi negatywnej), to nie pozostaje nic innego, jak podjąć decyzję o skierowaniu sprawy na drogę postępowania sądowego.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Innym rodzajem zabezpieczenia, jakie warto uzyskać od dłużnika na etapie miękkiej windykacji, jest przewłaszczenie na zabezpieczenie. Jest to forma umowy, na podstawie której dłużnik przenosi na wierzyciela własność określonej rzeczy ruchomej, a wierzyciel zobowiązuje się przenieść tę własność ponownie na dłużnika, gdy ten wykona swoje zobowiązanie zgodnie z umową główną. W umowie takiej postanawia się najczęściej, że posiadaczem rzeczy pozostaje dłużnik, jednak zobowiązuje się do ich wydania na żądanie wierzyciela. Nie jest przy tym wykluczone postanowienie, że na wierzyciela przechodzi także posiadanie przedmiotu przewłaszczenia.

Dobrowolne poddanie się egzekucji

Kolejną formą zabezpieczenia zaległej należności może być dobrowolne poddanie się egzekucji na podstawie aktu notarialnego. Mocą oświadczenia sporządzonego przez notariusza w formie aktu notarialnego dłużnik może poddać się egzekucji ze swojego majątku na warunkach i w terminach określonych w akcie notarialnym.
Oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji stanowi tytuł egzekucyjny i zastępuje wyrok sądowy – sąd na wniosek wierzyciela, po weryfikacji, czy ziściły się warunki przewidziane w treści aktu notarialnego, wydaje postanowienie o nadaniu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności. Akt notarialny zaopatrzony w taką klauzulę umożliwia wszczęcie egzekucji komorniczej przeciwko dłużnikowi.

Rodzaje aktów notarialnych

W praktyce może to być akt notarialny, w którym:
1) dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie;
2) dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.
Może to być również akt notarialny określony w punkcie 1 lub 2, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi.

Bliskie zmiany

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że od 18 grudnia 2022 r. wprowadzono pewne rygory, dotyczące oświadczenia o poddaniu się egzekucji, które jest składane w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z zawarcia przez osobę fizyczną umowy pożyczki niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową prowadzoną przez tę osobę albo z zawarcia przez tę osobę innej umowy, do której przepisy o pożyczce stosuje się odpowiednio. W takich sytuacjach wysokość sumy pieniężnej, do której dłużnik poddaje się egzekucji, nie może przekraczać sumy kwoty pożyczki powiększonej o wysokość odsetek maksymalnych obliczonych bezpośrednio od tej kwoty za okres, na który została udzielona pożyczka, wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie obliczonych od kwoty pożyczki za okres do sześciu miesięcy oraz maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów (koszty te określa art. 7201 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2339; dalej: k.c.).

Jak stosować kary umowne i odsetki

Niewątpliwie mobilizująco na dłużnika działają sankcje finansowe. Przedsiębiorca może zrekompensować sobie nie tylko koszty dłuższego oczekiwania na pieniądze, lecz także koszty egzekucji
Na wstępie poczynić należy rozróżnienie pomiędzy karą umowną i odsetkami. Otóż kara umowna może zostać zastrzeżona wyłącznie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (jak np. wydanie towaru, wykonanie usługi, wybudowanie magazynu, zachowanie poufności, przestrzeganie zakazu konkurencji itp.). Odsetki należne są zaś w przypadku nieterminowej zapłaty świadczenia pieniężnego.
W dalszej kolejności wyjaśnić należy z pozoru podobne terminy ‒ „opóźnienie” i „zwłoka”. Otóż opóźnienie dotyczy sytuacji, gdy kontrahent nie wykonuje danego obowiązku nie ze swojej winy. Zwłoka zaś to zawinione opóźnienie.

Kary umowne

Zgodnie z art. 484 par. 1 k.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.
• Czy kary umowne mogą być ustalane w dowolnej wysokości?
Jeżeli wysokość kary umownej jest „wygórowana”, to sąd – na wniosek dłużnika ‒ może dokonać jej miarkowania i zasądzić od dłużnika jedynie część jej wysokości. Przykładem wygórowania będą sytuacje, w których kara umowna jest zbliżona swoją wartością do niespełnionego świadczenia, albo gdy dłużnik w znacznej części świadczenie wykonał bądź też niewykonanie wynikało z okoliczności od niego niezależnych. Dla swojej skuteczności klauzula kary umownej musi zostać zawarta w treści umowy. Kara umowna ma stanowić formę zryczałtowanego odszkodowania, dlatego aby móc dochodzić odszkodowania powyżej wysokości kary umownej, należy zastrzec to wprost w umowie. wzór 6

wzór 6

Kara umowna i odsetki
Klauzule umowne dotyczące kar umownych i odsetek mogą zostać ukształtowane następująco:
1. Strony postanawiają, że wykonawca zapłaci zamawiającemu następujące kary umowne:
a) 0,01 proc. wartości zamówienia określonej w par. 2 umowy – za każdy dzień zwłoki w oddaniu dzieła liczony od dnia następującego po terminie wykonania dzieła, który określono w par. 3 umowy,
b) 5 proc. wartości zamówienia określonej w par. 2 umowy – za każdorazowe naruszenie klauzuli poufności zastrzeżonej w par. 8 umowy.
2. Zamawiający uprawniony jest do dochodzenia odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej.
3. W przypadku opóźnienia w zapłacie za wydany towar zamawiający zapłaci dostawcy odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości 10 proc. w skali roku za każdy dzień opóźnienia.

Odsetki za opóźnienie

Wyróżniamy wiele rodzajów odsetek. Odsetki ustawowe za opóźnienie należne są wierzycielowi z mocy samego prawa, nawet w przypadku braku stosownego zastrzeżenia w umowie. Strony mogą jednak podwyższyć wysokość odsetek, dodając stosowną klauzulę – takie odsetki nazywane są umownymi. Maksymalna ich wysokość nie może przekraczać dwukrotnej wysokości odsetek ustawowych. Jeśli wierzyciel poniósł inne szkody w związku z brakiem realizacji umowy przez dłużnika, to może dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 471 i nast. k.c.).
Przedsiębiorcy w transakcjach pomiędzy sobą mogą zaś stosować odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (kiedy mamy do czynienia z transakcją handlową, wyjaśniamy w dalszej części). Ich wysokość to suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 10 punktów procentowych.
Czym innym są odsetki kapitałowe, czyli od konkretnej sumy pieniężnej. Stosuje się je przy pożyczkach, odsetkach, lokatach itp. Podobnie jak odsetki za opóźnienie, odsetki te mogą być:
  • ustawowe ‒ obecna wysokość odsetek ustawowych to 10,25 proc. w skali roku; jest to suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktu procentowego (stopa referencyjna NBP wynosi obecnie 6,75 proc.);
  • umowne – ustalone w umowie do granicy odsetek maksymalnych;
  • maksymalne – stanowią one dwukrotność odsetek ustawowych.
Obecnie funkcjonują aż trzy rodzaje odsetek należnych wierzycielowi z odmiennymi stopami procentowymi. tabela
Tabela. Najczęściej stosowane rodzaje odsetek przy dochodzeniu należności od dłużnika i ich aktualne wysokości ©℗
Nazwa odsetek Zakres stosowania Stopa procentowa Aktualna wysokość (od 1 lipca do 31 grudnia 2022 r.)
Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych Odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego w transakcjach handlowych • Jeżeli strony nie ustaliły inaczej, stopa odsetek równa jest sumie stopy referencyjnej NBP* i 10 punktów procentowych (w przypadku publicznych podmiotów leczniczych 8 punktów procentowych). 16,75 proc. (14,75 proc. )
Odsetki ustawowe Odsetki od czynności prawnych, np. od kwoty udzielonej pożyczki • Jeżeli wysokość nie jest określona w inny sposób, ustala się ją jako sumę stopy referencyjnej NBP* i 3,5 punktu procentowego. 10,25 proc.
• Gdy strony samodzielnie ustalą wysokość odsetek, nie mogą one przekraczać w stosunku rocznym odsetek maksymalnych, które stanowią dwukrotność odsetek ustawowych. maks. 20,50 proc.
Odsetki ustawowe za opóźnienie Odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego wynikającego z innej czynności niż transakcja handlowa • Jeżeli wysokość nie jest określona w inny sposób, ustala się ją jako sumę stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktu procentowego. 12,25 proc.
• Gdy strony samodzielnie ustalą wysokość odsetek, nie mogą one przekraczać w stosunku rocznym odsetek maksymalnych, które stanowią dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie. maks. 24,50 proc.
* Obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 6,75 proc. Stopa referencyjna NBP, stanowiąca podstawę naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, obowiązująca w dniu:
1) 1 stycznia danego roku – ma zastosowanie do 30 czerwca tego roku,
2) 1 lipca danego roku – ma zastosowanie do 31 grudnia tego roku.

Przykład 1

Jak policzyć odsetki ustawowe za opóźnienie
Przedsiębiorca dostarczył towar do Jana Kowalskiego 3 października. Termin płatności faktury opiewającej na 10 000 zł był ustalony na 31 października. Dłużnik (który nie jest przedsiębiorcą) spóźnia się z zapłatą. W tej sytuacji już od 1 listopada przedsiębiorca może zacząć naliczać mu odsetki ustawowe za opóźnienie. Jeśli zatem wysyła monit 1 grudnia, to odsetki wyliczy następująco:
• Roczna stopa odsetek ustawowych za opóźnienie: 5,5 pkt proc. + stopa referencyjna NBP (6,75 pkt proc.) = 12,25 proc. w skali roku.
• Liczba dni opóźnienia: 31 (od 1 listopada do 1 grudnia)
• Wysokość odsetek za 31 dni: (31 : 365) x 12,25 proc. = 1,04 proc.
• Kwota odsetek: 10 000 zł x 1,04 proc. = 104,04 zł

Przykład 2

Gdy termin płatności wypada w sobotę
Przedsiębiorca dostarczył towar do Jana Kowalskiego 3 października. Termin płatności faktury opiewającej na 10 000 zł był ustalony na 29 października (była to sobota). Dłużnik spóźnia się ze spłatą świadczenia. W tej sytuacji przedsiębiorca może zacząć naliczać odsetki ustawowe za opóźnienie od 1 listopada. Termin zapłaty przypadał bowiem na sobotę, dlatego ulega wydłużeniu do pierwszego dnia roboczego, czyli do poniedziałku, 31 października. Jeśli zatem wierzyciel wysyła monit 1 grudnia, to na jego potrzeby odsetki wyliczy następująco:
• Roczna stopa odsetek ustawowych za opóźnienie: 5,5 pkt proc. + stopa referencyjna NBP (6,75 pkt proc.) = 12,25 proc. w skali roku.
• Liczba dni opóźnienia: 31 (od 1 listopada do 1 grudnia)
• Wysokość odsetek: (31 : 365) x 12,25 proc. = 1,04 proc.
• Kwota odsetek: 10 000 zł x 1,04 proc. = 104,04 zł

Przykład 3

Jeśli pożyczone zostały pieniądze
Dwie osoby zawarły umowę pożyczki kwoty 10 000 zł. Określono w niej termin zwrotu na 31 października 2022 r. Kwota pożyczki miała zostać zwrócona wraz z odsetkami. Strony nie określiły jednak wysokości odsetek w umowie. W takim przypadku stosuje się odsetki kapitałowe z art. 359 par. 2 k.c. które wynoszą: 3,5 pkt proc. + stopa referencyjna NBP (6,75 pkt proc.). Gdy minął termin zwrotu pożyczki, pożyczkobiorca jej nie zwrócił. 1 grudnia 2022 r. pożyczkodawca wezwał go do zapłaty. Odsetki wyliczył w następujący sposób:
• Roczna stopa (kapitałowych) odsetek ustawowych za opóźnienie: 3,5 pkt proc. + stopa referencyjna NBP (6,75 pkt proc.) = 10,25 proc. w skali roku
• Liczba dni opóźnienia: 31 (od 1 listopada do 1 grudnia)
• Wysokość odsetek za 31 dni: (31 : 365) x 10,25 proc. = 0,8705 proc.
• Kwota odsetek kapitałowych: 10 000 zł x 0,8705 proc. = 87,05 zł

Transakcje handlowe korzystniejsze dla wierzyciela

Jak wspomniano, w przypadku transakcji handlowych można naliczyć wyższe odsetki. Możliwe jest to jednak wtedy, gdy umowa spełnia definicję transakcji handlowej.
Transakcje handlowe to umowy, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. A więc do takich umów należą np. umowy między przedsiębiorcami. Jednak nie tylko one ‒ przepisy ustawy z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 893; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2414) stosuje się również do umów, których stronami są:
  • niebędące przedsiębiorcami podmioty trudniące się działalnością wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów oraz wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego;
  • podmioty udzielające zamówień publicznych;
  • osoby wykonujące wolny zawód;
  • oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych;
  • zagraniczni przedsiębiorcy prowadzący przedsiębiorstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
  • przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) ‒ stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.
Z powyższego wynika, że zakres podmiotowy ustawy jest wyjątkowo szeroki. Nieliczne wyjątki od jej stosowania dotyczą:
  • długów objętych postępowaniem upadłościowym i naprawczym,
  • umów dotyczących wykonywania czynności bankowych,
  • umów, których stronami są wyłącznie podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych,
  • handlu bronią, amunicją i materiałami wojennymi.

Konsekwencje zawarcia transakcji handlowej

Jeżeli umowa, której przedsiębiorca jest stroną, stanowi transakcję handlową, będzie się to wiązało z wieloma dodatkowymi następstwami. Do najważniejszych należą:
  • możliwość naliczania wyższych odsetek za opóźnienie,
  • zakaz stosowania nadmiernie wydłużonych terminów płatności,
  • możliwość naliczania zryczałtowanych kosztów windykacji,
  • łatwiejsze uzyskanie nakazu zapłaty i zabezpieczenia sądowego.
Aby umożliwić naliczanie wyższych odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, ustawodawca wyłączył stosowanie do tego typu umów w art. 481 par. 2 k.c., który określa stopę procentową odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 4a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych). Wyższe odsetki ustawowe za opóźnienie mają wpływać dyscyplinująco na przedsiębiorców i przeciwdziałać sytuacjom, w którym zalegają oni z zapłatą przez dłuższy czas.

Służba zdrowia i duże podmioty

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że ustawodawca nieco odmiennie traktuje publiczne placówki służby zdrowia oraz dużych przedsiębiorców.
Zgodnie z art. 4 pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych:
a) w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym – za opóźnienie w transakcjach handlowych nalicza się odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych,
b) w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym ‒ za opóźnienie w transakcjach handlowych nalicza się odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 10 punktów procentowych.

Zryczałtowane koszty windykacji

Przepisy dają też możliwość domagania się przez wierzyciela od dłużnika kosztów przedsądowej windykacji. Przy czym zryczałtowane koszty windykacji należne są wierzycielowi od dłużnika od każdej zawartej z nim umowy, nie zaś od każdego z wystawionych na jej podstawie rachunków. Koszty te wynoszą równowartość kwoty:
  • 40 euro ‒ gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 zł;
  • 70 euro ‒ gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 zł, ale niższa niż 50 000 zł;
  • 100 euro ‒ gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 zł.
Koszty te mogą zostać doliczone do wezwania do zapłaty od każdej z wierzytelności (np. odrębnie od każdej z wystawionych faktur). Przedsiębiorca może domagać się ich także przed sądem, oprócz kwoty głównej i odsetek za opóźnienie. Wyjątek stanowić będą przypadki, gdy w umowie zostanie przewidziany harmonogram spełnienia świadczenia pieniężnego w częściach, a jego wprowadzenie nie będzie rażąco nieuczciwe względem wierzyciela. Jeżeli w umowie strony zawrą taki harmonogram, to ww. kwoty będą mogły być naliczone w stosunku do każdej niezapłaconej części.
• Według jakiego kursu należy przeliczyć na złote kwotę rekompensaty wyrażonej w euro?
Przeliczenie na złote kwoty rekompensaty następować powinno według średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Tabela kursów średnich dostępna jest na stronie internetowej NBP pod adresem: www.nbp.pl/home.aspx?c=/ascx/archa.ascx.

Przykład 4

Jak policzyć rekompensatę, gdy kwota świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 zł?
Dwaj przedsiębiorcy zawarli umowę na dostawę produktów, która jest transakcją handlową, a faktura VAT opiewała na 8000 zł. Termin płatności został wyznaczony na 1 września 2022 r. Ponieważ wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 zł, ale niższa niż 50 000 zł, to w przypadku takich umów między przedsiębiorcami wierzycielowi przysługuje zwrot zryczałtowanych kosztów odzyskiwania należności (windykacji) w wysokości 70 euro. Kwotę tę można doliczyć już do pierwszego wezwania wysyłanego do dłużnika. W opisanej sytuacji, gdy świadczenie stało się wymagalne we wrześniu, rekompensatę przelicza się na 31 sierpnia 2022 r. (tj. przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne). Z tabeli NBP wynika, że średni kurs wynosił tego dnia 4,7265 euro, a więc mnożąc 70 euro przez ten kurs, otrzymujemy kwotę 330,86 zł.
• Co w sytuacji, gdy się okaże, że koszty windykacji w rzeczywistości były wyższe niż kwota rekompensaty?
Jeżeli się zdarzy, że koszty odzyskania należności są większe niż kwota rekompensaty, to wierzycielowi przysługuje również roszczenie o zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę. W tym wszakże wypadku wierzyciel będzie zobowiązany do udowodnienia nie tylko wysokości poniesionych kosztów (np. wynagrodzenia prawnika lub firmy windykacyjnej), lecz także zasadności ich poniesienia. Domagając się zaś jedynie zryczałtowanych kosztów windykacji, wierzyciel nie musi wykazywać wysokości faktycznie poniesionych wydatków, a jedynie fakt podjęcia działań zmierzających do odzyskania wierzytelności.

Ułatwienia procesowe w transakcjach handlowych

Warto wspomnieć, że fakt zawarcia umowy będącej transakcją handlową może być pomocny dla wierzyciela także w toku postępowania sądowego, bowiem:
  • sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym także na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego wynikającego z transakcji handlowej;
  • interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia – bez którego sąd nie udzieli go powodowi ‒ uważa się za uprawdopodobniony również wtedy, gdy żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej, w przypadku gdy wartość tej transakcji nie przekracza 75 000 zł, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące.

A może polubowne załatwienie sprawy przed sądem

Nawet jeśli zdecydujemy się na wystąpienie z pozwem, warto zastanowić się nad innymi możliwościami rozwiązania sporu, np. ugodą lub postępowaniem pojednawczym
Zanim zapadnie wyrok, możliwe jest zawarcie ugody, także przed sądem. Ponadto procedura cywilna przewiduje odrębne postępowanie pojednawcze, którego celem jest właśnie zawarcie porozumienia pomiędzy stronami.

Ugoda sądowa

Do zawarcia ugody sądowej może dojść jeszcze przed rozpoczęciem procesu sądowego (patrz: J. Naworski, „Ugoda pozasądowa – zagadnienia wybrane” [w:] Przegląd Prawa Handlowego nr 4/2005) – podczas postępowania pojednawczego (ugoda pojednawcza) bądź już w trakcie procesu (ugoda procesowa). W każdym jednak przypadku ugoda ta jest zawierana w obecności sądu. Ponadto sąd kontroluje, czy ugoda jest zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego, a także czy nie zmierza do obejścia prawa. Regulują to odpowiednie przepisy ustawy z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2600; dalej: k,p.c.): art. 184 zd. 2 k.p.c. – w przypadku ugody pojednawczej, oraz art. 223 par. 2 k.p.c. w zw. z art. 203 par. 4 k.p.c. – w przypadku ugody procesowej). Odnośnie do skutków materialno-prawnych i procesowych zawarcia ugody miarodajne jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 14 września 1992 r. (sygn. akt III APr 11/96), w którym sąd wyjaśnił, że ugoda sądowa jest czynnością procesową, która zgodnie z wolą stron wywołuje skutki: materialno-prawne, tj. w sferze łączącego strony stosunku prawnego, oraz procesowe w postaci wyłączenia dalszego postępowania co do istoty sporu.

Ugoda pojednawcza

Instytucję ugody pojednawczej uregulowano w art. 184–186 k.p.c. Zawierana jest na posiedzeniu pojednawczym, do którego dochodzi w konsekwencji zawezwania przeciwnika do próby ugodowej. Ugodą pojednawczą mogą zostać uregulowane sprawy sądowe, których charakter na to zezwala.
O zawezwanie do próby ugodowej może wystąpić zarówno potencjalny powód, jak i pozwany. Sądem właściwym jest sąd właściwości ogólnej przeciwnika (sposób określenia właściwości ogólnej określają art. 27–30 k.p.c.).

Co w zawezwaniu

Zgodnie z art. 185 par. 1 k.p.c. wezwanie do próby ugodowej powinno zawierać zwięzłe oznaczenie sprawy, której ugoda ma dotyczyć, i przedstawiać propozycje ugodowe. Musi ono ponadto odpowiadać wymogom przewidzianym dla każdego pisma procesowego, a określonym w art. 126 i nast. k.p.c. Należy również pamiętać o obowiązku dołączenia odpisu pisma i załączników dla przeciwnika oraz o opłaceniu wniosku (opłata wynosi 1/5 opłaty, jaka byłaby należna od pozwu, nie mniej jednak niż 30 zł). Jeżeli opłata od pozwu wynosiłaby np. 1000 zł, to opłata od zawezwania do próby ugodowej wynosiłaby 200 zł.
Zawezwanie do próby ugodowej obecnie nie przerywa już biegu terminu przedawnienia, a jedynie powoduje jego zawieszenie. Oznacza to, że po zakończeniu tego postępowania bieg terminu przedawnienia biegnie nadal, a nie od nowa. Czyli, jeżeli wystąpiliśmy z omawianym wnioskiem w ostatnim dniu terminu przedawnienia, to po zakończeniu postępowania pojednawczego nadal pozostanie nam tylko jeden dzień do upływu terminu przedawnienia. Zyskamy zatem niewiele, od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od tego, jak długo trwać będzie samo postępowanie pojednawcze.

Postępowanie pojednawcze. Przebieg

Postępowanie pojednawcze jest przeprowadzane przez sąd w składzie jednoosobowym. W sytuacji gdy doszło do zawarcia ugody, jej treść (osnowę) wciąga się do protokołu albo zamieszcza się w odrębnym dokumencie stanowiącym załącznik do protokołu, następnie strony podpisują ugodę (art. 185 par. 3 k.p.c.).
Główną zaletą ugody sądowej jest to, że w sytuacji gdy przeciwnik jej nie realizuje, sąd na wniosek nada ugodzie klauzulę wykonalności. Ugoda sądowa zaopatrzona w klauzulę wykonalności jest tytułem wykonawczym uprawniającym do wszczęcia postępowania egzekucyjnego (art. 776 k.p.c. w zw. z art. 777 par. 1 pkt 1 k.p.c.).
Ugoda sprzeczna z prawem, z zasadami współżycia społecznego oraz zmierzająca do obejścia prawa zostanie uznana przez sąd za niedopuszczalną. Od postanowienia sądu w tym przedmiocie przysługuje zażalenie (stwierdził tak Sąd Najwyższy w uchwale z 18 czerwca 1985 r., sygn. akt III CZP 28/85).
W sytuacji gdy nie doszło do zawarcia ugody przed sądem z uwagi na nieusprawiedliwione niestawiennictwo przeciwnika, sąd na żądanie wzywającego, który wniósł następnie w tej sprawie pozew, sprzeciw lub zarzuty od nakazu zapłaty, uwzględni koszty wywołane próbą ugodową w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 186 par. 2 k.p.c.). Natomiast jeżeli to wzywający nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie przeciwnika włoży na niego obowiązek zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową (art. 186 par. 1 k.p.c.).

Ugoda procesowa

Jak wskazuje na to jej nazwa, ta ugoda jest zawierana już w toku procesu. Osnowę ugody zawartej przed sądem wciąga się do protokołu rozprawy i stwierdza podpisami stron (art. 223 par. 1 k.p.c.). Ugoda ta podlega kontroli sądu pod względem tych samych przesłanek co ugoda pojednawcza. Rzecz ma się nieco odmiennie w postępowaniu w sprawach gospodarczych, o których mowa w art. 4791 k.p.c., sąd bowiem uzna ugodę za niedopuszczalną także wtedy, gdy będzie tego wymagać ochrona środowiska oraz ochrona produkcji należytej jakości (art. 47913 par. 2 k.p.c.).
Zawarcie ugody procesowej stanowi przykład innej okoliczności, wobec której wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne. Zgodnie zatem z dyspozycją art. 355 par. 1 k.p.c. sąd po jej zawarciu wyda postanowienie o umorzeniu postępowania. Wskazuje się ponadto, że zawarcie ugody sądowej w toku procesu może oznaczać zrzeczenie się zarzutu przedawnienia (A. Szpunar „Uwagi o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia” [w:] Rejent – Miesięcznik Notariatu Polskiego nr 10 (138)/2002).

Kosztowe zachęty

Zawarcie ugody sądowej powoduje zwrot połowy uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem tej ugody (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1123; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2328; dalej: u.k.s.s.c.).
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w przypadku zawarcia ugody przed mediatorem zwrotowi podlega 3/4 uiszczonej opłaty (art. 79 ust. 1 pkt 2 lit a u.k.s.s.c.). Regulacja ta ma skłaniać strony do korzystania z mediacji.
Ważne! Ugoda procesowa, tak samo jak ugoda pojednawcza, stanowi tytuł egzekucyjny, a po nadaniu jej klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym uprawniającym do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Na marginesie należy wspomnieć, że pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy prawa m.in. umocowanie do zawarcia ugody, jeżeli czynność ta nie została wyłączona w danym pełnomocnictwie (art. 91 pkt 4 k.p.c.).
• Jakie konsekwencje niesie złożony do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości?
Wniosek o ogłoszenie upadłości jest wyraźnym sygnałem dla innych uczestników rynku, że dany podmiot ma poważne problemy finansowe. Samo jego złożenie będzie zatem utrudniać dalsze funkcjonowanie w branży. Może powodować dla dłużnika takie konsekwencje, jak: utrata reputacji, utrudnienie w kontaktach z kontrahentami, utrudnienie w dostępie do wsparcia i do przetargów. Jeżeli zaś sąd ogłosi upadłość, to zarząd majątkiem przejmie syndyk, a jego głównym zadaniem będzie jego spieniężenie i zaspokojenie wierzycieli. Ogłoszenie upadłości będzie oznaczać zatem w praktyce koniec danej firmy na rynku. Od tej sytuacji są wszakże wyjątki. Pierwszym jest zawarcie układu w postępowaniu upadłościowym, który zmierza do zaspokojenia wierzycieli przy jednoczesnym zachowaniu przedsiębiorstwa dłużnika. Drugim jest sprzedaż przez syndyka przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części. W tym przypadku inny podmiot będzie mógł kontynuować działalność już w ramach swojego przedsiębiorstwa.
• Czy dopuszczalne jest złożenie przez wierzyciela wniosku o ogłoszenie upadłości przed upływem trzech miesięcy braku zapłaty?
Sam okres trzymiesięcznego braku zapłaty może nie uzasadniać takiego wniosku. Upadłość ogłasza się bowiem względem podmiotów niewypłacalnych, mających co najmniej dwóch wierzycieli (szerzej przesłanki ogłoszenia upadłości dłużnika opisano w dalszej części artykułu). Zaległość względem jednego z nich nie będzie zatem wystarczającym argumentem do wystąpienia z przedmiotowym wnioskiem. Ponadto sąd upadłościowy może oddalić wniosek, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Taka zaś sytuacja może wystąpić nawet, gdy dłużnik zalega z płatnością względem danego wierzyciela przez krótki czas.
• Czy przed wejściem na drogę sądową trzeba podjąć próbę polubownego załatwienia sporu, np. poprzez wystosowanie do dłużnika wezwania do zapłaty?
Obecnie jednym z obligatoryjnych elementów pozwu jest wskazanie, czy przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego podjęto próbę polubownego zakończenia sporu. Za taką próbę uznaje się m.in. wysłanie wezwania do dobrowolnej zapłaty i zakreślenie dodatkowego terminu płatności. Rzecz jasna można skorzystać również z bardziej zaawansowanych metod alternatywnego rozwiązywania sporów, takich jak: mediacja czy nawet negocjacje i rokowania.
Powyższe ma na celu przede wszystkim odciążenie sądów od rozpoznawania spraw, w których istnieje duża szansa na polubowne ich rozwiązanie. Jeżeli wszakże wierzyciel nie podejmie takiej próby, nawet w postaci wysłania wezwania do zapłaty, oraz nie wytłumaczy sądowi, dlaczego odstąpił od jego wysłania, to sąd może obciążyć go kosztami postępowania ‒ niezależnie od wyniku sprawy. Czyli wierzyciel może nawet wygrać sprawę o zapłatę, ale jeśli nie podjął wcześniej próby polubownego rozwiązania sporu, to poniesie koszty opłaty sądowej oraz kosztów zastępstwa procesowego obu stron.

Jak wybrać rodzaj postępowania sądowego

Jeśli wyczerpały się możliwości polubownego rozstrzygnięcia sporu z dłużnikiem lub unika on rozmów na temat spłaty długu, to nie pozostaje nic innego jak droga sądowa. Wierzyciel ma do wyboru kilka wariantów
Prócz postępowania zwykłego, w którym to sąd – po przeprowadzeniu postępowania dowodowego – wydaje wyrok, istnieje kilka innych postępowań mających przyspieszyć rozpoznanie sprawy. Są to postępowania upominawcze i nakazowe, a także elektroniczne postępowanie upominawcze, w których wydawany jest nakaz zapłaty, oraz postępowanie uproszczone, w którym nie stosuje się części reguł i instytucji postępowania zwykłego. Dzięki temu proces ma trwać szybciej.
Każde z tych postępowań ma swoją specyfikę. Kiedy zatem wybrać postępowanie nakazowe, upominawcze, a kiedy uproszczone? A kiedy dodatkowo warto ustanowić zabezpieczenie roszczenia?

Postępowanie zabezpieczające

Zacznijmy od omówienia możliwości zabezpieczenia roszczenia, bo w wielu przypadkach powinien to być pierwszy krok wierzyciela w sądzie. W niektórych sytuacjach wypłacalność dłużnika jest bowiem na tyle wątpliwa, że czekanie nawet na wydanie nakazu zapłaty okazać się może zbyt ryzykowne. Ustawodawca, aby zabezpieczyć interes wierzyciela, dopuszcza udzielenie zabezpieczenia przez sąd. Zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny.
Co istotne, sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia można zatem złożyć jeszcze przed wniesieniem pozwu. Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji.
• Jakie warunki trzeba spełnić, aby żądać zabezpieczenia roszczenia?
Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

Przykład 5

Wystarczy uprawdopodobnienie
Jan Kowalski nie zapłacił spółce ABC za dostawę towarów. Niezapłacone faktury opiewają na 80 000 zł. Jan Kowalski uchylał się od zapłacenia faktur, wielokrotnie prosił o rozłożenie należności na raty, a potem o odroczenie płatności. Spółka dowiedziała się ponadto, że prowadzone są egzekucje z majątku dłużnika zainicjowane przez innych wierzycieli.
Spółka ABC chcąc zabezpieczyć swoje roszczenie przeciwko Janowi Kowalskiemu, powinna więc uprawdopodobnić, a nie udowodnić, że istnieje możliwość, iż brak zabezpieczenia pozbawi wierzyciela zaspokojenia. Uprawdopodobnieniem takim będzie np. zła sytuacja finansowa dłużnika, która może wynikać z jego pism, w których prosi o rozłożenie długu na raty albo odroczenie płatności. Innym argumentem będzie prowadzenie przez innych wierzycieli egzekucji z majątku dłużnika.
Udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, sąd wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni.
• Co powinno znaleźć się we wniosku o udzielenie zabezpieczenia?
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien odpowiadać wymaganiom właściwym dla pisma procesowego (art. 126 k.p.c.), a nadto zawierać:
  • wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne – także wskazanie sumy zabezpieczenia,
  • uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek,
  • zwięzłe przedstawienie przedmiotu sprawy ‒ jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożono przed wszczęciem postępowania.
• Jakiego sposobu zabezpieczenia roszczenia można żądać?
Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:
  • zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;
  • obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
  • ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;
  • obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;
  • ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
  • ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
• Jak długo obowiązuje zabezpieczenie roszczenia ustanowione przez sąd?
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo jeżeli sąd inaczej nie postanowi, zabezpieczenie upada po upływie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, albo od uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu apelacji lub innego środka zaskarżenia wniesionego przez obowiązanego od orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, chyba że uprawniony wniósł o dokonanie czynności egzekucyjnych (art. 7541 par. 1 k.p.c.).
W sprawach, w których udzielono zabezpieczenia przy zastosowaniu art. 747 pkt 1 (zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego) lub pkt 6 (ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego), zabezpieczenie upada, jeżeli uprawniony w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie albo od uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu apelacji lub innego środka zaskarżenia wniesionego przez obowiązanego od orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, nie wniósł o dokonanie dalszych czynności egzekucyjnych (art. 7541 par. 2 k.p.c.).

Inna forma zabezpieczenia: nakaz zapłaty

Wspomnieć również należy, że odrębny tytuł zabezpieczenia stanowi nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym. Nakaz taki uprawnia do zajęcia majątku dłużnika jeszcze w toku trwającego procesu sądowego. Powód pragnący skorzystać z tej formy zabezpieczenia składa nakaz zapłaty bezpośrednio u komornika, wskazując majątek dłużnika, który ma zostać zajęty. Jeżeli następnie nakaz zapłaty zostanie utrzymany w mocy, to wierzyciel będzie mógł przeprowadzić egzekucję z uprzednio zajętego mienia dłużnika.

Elektroniczne postępowanie upominawcze (epu)

Jest to szczególny, wysoce uproszczony tryb dochodzenia roszeń za pośrednictwem internetu. W elektronicznym postępowaniu upominawczym można dochodzić zapłaty wyłącznie roszczeń pieniężnych, które stały się wymagalne w ostatnich trzech latach, a pozwany ma miejsce zamieszkania albo siedzibę na terytorium Polski.

Przebieg procedury

Postępowanie inicjuje się, składając pozew za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Do pozwu nie dołącza się załączników, wymienia się je jedynie w treści pisma oraz wskazuje, jakie fakty mają zostać nimi udowodnione. Sąd na podstawie pozwu wydaje nakaz zapłaty i wysyła go pozwanemu. Jeżeli pozwany wniesie sprzeciw od nakazu zapłaty (do którego również nie musi załączać dowodów), postępowanie w zaskarżonym zakresie jest umarzane.
Niemniej jednak, jeżeli w terminie trzech miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego powód wniesie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze, skutki prawne, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, następują z dniem wniesienia pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Co więcej, na żądanie stron sąd, rozpoznając sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Postępowanie elektroniczne. Zalety

EPU może być przydatnym narzędziem w toku postępowania windykacyjnego. Daje bowiem dłużnikowi jasny sygnał, że zdecydowaliśmy się na sądowe dochodzenie roszczenia. Jednocześnie w przypadku wniesienia sprzeciwu sprawa się kończy, a wierzyciel ma jeszcze trzy miesiące na wniesienie pozwu w postępowaniu przed sądem stacjonarnym.
Postępowanie elektroniczne może być także pomocne w przerwaniu biegu terminu przedawnienia. Powód otrzymuje bowiem czas na lepsze przygotowanie się do postępowania właściwego, a jednocześnie zyskuje wiedzę o stanowisku procesowym pozwanego, które ten zamieszcza w sprzeciwie od nakazu zapłaty.

Postępowanie upominawcze i nakazowe

Oba postępowania oparte są na zbliżonej konstrukcji, w której to powód wnosi pozew, a sąd na jego podstawie wydaje nakaz zapłaty na posiedzeniu niejawnym (uregulowane są w art. 4801–505 k.p.c.). Pozwany, który kwestionuje zasadność wydania nakazu zapłaty, musi wnieść w ciągu dwóch tygodni zarzuty bądź sprzeciw. Termin ten wynosi miesiąc, gdy nakaz zapłaty ma być doręczony na terenie Unii Europejskiej, oraz trzy miesiące, gdy doręczenie ma nastąpić poza Unią Europejską.
Wniesienie zarzutu lub sprzeciwu powoduje przejście sprawy do postępowania zwykłego, które kończy się wydaniem wyroku, od którego przysługują normalne środki odwoławcze. Konstrukcja taka ma przyspieszyć moment uzyskania przez powoda tytułu wykonawczego, w przypadku niewniesienia przez pozwanego zarzutów bądź sprzeciwu w przepisanym terminie albo ich cofnięcia nakaz zapłaty ma bowiem skutki prawomocnego wyroku.
Najwięcej spraw rozpoznawanych jest w postępowaniu upominawczym. Wiąże się to głównie z zakresem przedmiotowym tego postępowania. Nakaz zapłaty wydaje się, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a w innych sprawach ‒ jeżeli przepis szczególny tak stanowi (np. nie jest dopuszczalne dochodzenie w postępowaniu uproszczonym roszczeń ze stosunku pracy).
• Kiedy sąd skieruje sprawę wniesioną w postępowaniu upominawczym do trybu zwykłego?
Sprawa zostanie skierowana do postępowania zwykłego, gdy:
  • roszczenie jest oczywiście bezzasadne – a więc gdy jest sprzeczne z przepisami prawa materialnego lub procesowego;
  • przytoczone okoliczności budzą wątpliwość, zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego ‒ wątpliwości sądu będą budzić sprawy, w których stan faktyczny nie został należycie wyjaśniony bądź udowodniony powołanymi w pozwie środkami dowodowymi;
  • jeżeli pozwany wniesie skuteczny sprzeciw.
W tym ostatnim przypadku wydany uprzednio nakaz zapłaty traci moc.
• Co dłużnik powinien przedstawić w sprzeciwie?
W sprzeciwie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, a także pozostałe zarzuty przeciwko żądaniu pozwu oraz wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie. Zarzutami, które należy przedstawić przed wdaniem się w spór, są zarzut niewłaściwości sądu dającej się usunąć umową stron, zapisu na sąd polubowny, błędnego oznaczenia wartości przedmiotu sporu. Zarzuty merytoryczne to m.in. zarzut spełnienia świadczenia lub przedawnienia roszczenia.
Ważne! Skuteczne wniesienie sprzeciwu przez dłużnika od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym powoduje automatyczną utratę mocy przez tenże nakaz zapłaty. Sprawa jest kierowana do postępowania zwykłego, które co do zasady kończy się wydaniem wyroku.
Pozwany w celu potwierdzenia faktu utraty mocy przez nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym może się zwrócić do sądu o wydanie stosownego postanowienia.

Przykład 6

Kiedy dłużnik może wnieść skuteczny sprzeciw

Adam Nowak nie zapłacił kontrahentowi, firmie IXI spółka z o.o., za dostawę partii towarów. W umowie umieszczony został zapis na sąd polubowny. W sytuacji gdy wezwania do zapłaty nie przyniosły efektu, a próby rozłożenia długu na raty nie zdały egzaminu, spółka wystąpiła z pozwem, domagając się wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.
Adam Nowak może podnieść zarzut istnienia w umowie łączącej go z IXI spółka z o.o. zapisu na sąd polubowny. Zarzut taki spowodowałby odrzucenie pozwu przez sąd powszechny i konieczność dochodzenia roszczeń przed wskazanym w umowie sądem polubownym. Dłużnik może również podnieść, że spełnił świadczenie albo że wierzyciel udzielił mu odroczenia płatności lub rozłożył ją na raty. Ciężar dowodu w powyższym przedmiocie obciążać będzie pozwanego.
• Jakie warunki trzeba spełnić, aby sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym?
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym sąd wydaje, gdy powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione dołączonym do pozwu:
1) dokumentem urzędowym,
2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu.
Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości.
Ponadto sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, odsetek w transakcjach handlowych określonych w tej ustawie lub rekompensaty, o której mowa w art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwania należności, jeżeli powód dochodzi również zwrotu kosztów, o których mowa w art. 10 ust. 2 tej ustawy.
W innych przypadkach nie jest możliwe wydanie nakazu zapłaty w tym postępowaniu.
• Jaka jest różnica w nakazach zapłaty uzyskanych w postępowaniu upominawczym i nakazowym?
Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym różni się od nakazu zapłaty wydanego w omawianym postępowaniu przede wszystkim jego trwałością. Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym po wniesieniu sprzeciwu przez pozwanego (dłużnika) traci moc. Nakaz zapłaty, od którego wniesiono zarzuty w postępowaniu nakazowym, nie traci natomiast mocy. Zarzuty są rozpatrywane na rozprawie. Dopiero po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza.
Ponadto nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 492 par. 1 k.p.c.).

Przykład 7

Kiedy możliwe postępowanie nakazowe

Jan Kwiatkowski nie zapłacił kontrahentowi, firmie X, należności z faktury w wysokości 5000 zł. Kiedy nie pomogły próby polubownego odzyskania należności, spółka ABC postanowiła wszcząć postępowanie sądowe. Zastanawiała się, czy może skorzystać z postępowania nakazowego.
Rozpoznanie omawianej sprawy w postępowaniu nakazowym byłoby możliwe, gdyby wierzyciel dysponował np. uznaniem długu przez Jana Kowalskiego. Takim uznaniem będzie również pismo dłużnika, w którym zaproponuje on rozłożenie należności na raty lub zaproponuje harmonogram spłat. Innym często spotykanym dokumentem umożliwiającym rozpoznanie sprawy w tym postępowaniu jest zaakceptowany przez dłużnika rachunek, np. podpisana przez dłużnika faktura. Odnośnie do faktur VAT Sąd Najwyższy w wyroku z 23 lutego 2006 r. (sygn. akt II CSK 131/2005) wskazał, że nawet samo upoważnienie powoda przez pozwanego do wystawiania faktur VAT bez podpisu może być traktowane jako zaakceptowanie przez dłużnika rachunku uzasadniające wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Postępowanie uproszczone

Jak wskazano wyżej, stosowanie przepisów o postępowaniu uproszczonym jest obowiązkowe w niektórych rodzajach spraw i nie wyłącza stosowania przepisów o postępowaniu gospodarczym oraz upominawczym albo nakazowym. Często zatem się zdarza, że w jednej sprawie znajdują zastosowanie przepisy regulujące aż trzy postępowania odrębne.
W postępowaniu uproszczonym (art. 5051–50514 k.p.c.) rozpoznaje się sprawy o świadczenia, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 zł, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji ‒ jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty.
Najbardziej charakterystyczną cechą tego postępowania jest konieczność wniesienia pozwu, odpowiedzi na pozew, sprzeciwu od wyroku zaocznego oraz pisma zawierającego wnioski dowodowe na urzędowych formularzach.
Ponadto w postępowaniu uproszczonym:
  • co do zasady nie przeprowadza się postępowania przygotowawczego;
  • co do zasady jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia;
  • zmiana powództwa jest niedopuszczalna;
  • powództwo wzajemne oraz zarzut potrącenia są dopuszczalne, jeżeli roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym;
  • jeżeli sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, to może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy;
  • odmiennie uregulowane jest postępowanie odwoławcze.
Ważne! W postępowaniu uproszczonym pozew jest wnoszony na urzędowym formularzu. W przypadku wniesienia pozwu w formie zwykłego pisma powód zostanie wezwany do poprawienia pisma i wniesienia go w odpowiedniej formie, tj. na formularzu.

Jak przygotować pozew

To pismo procesowe rozpoczynające postępowanie przed sądem. Ustawodawca określił wymagania, jakim powinny odpowiadać tego typu dokumenty
Przede wszystkim pozew musi spełniać podstawowe wymogi stawiane pismom procesowym.
Ogólne wymogi wobec pism procesowych wskazano natomiast w art. 126 k.p.c. Zgodnie z par. 1 tego przepisu pozew powinien zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowany;
2) imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
3) oznaczenie rodzaju pisma;
4) osnowę wniosku lub oświadczenia;
5) w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia ‒ wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
6) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
7) wymienienie załączników.
Ponadto w pozwie należy:
  • dokładnie określić żądania, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
  • oznaczyć datę wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
  • wskazać fakty, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadnić również właściwość sądu;
  • przedstawić informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnić przyczynę ich niepodjęcia.
W uzasadnieniu trzeba powołać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie.
• Dlaczego ważne jest odpowiednie przywołanie wszystkich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie?
Jest to niezwykle ważne, późniejsze powoływanie kolejnych dowodów będzie bowiem możliwe wtedy, gdy zostanie wykazane, że strona nie powołała ich w pozwie bądź piśmie złożonym na żądanie sądu (pismo przygotowawcze) bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

Załączniki do pozwu

Do pozwu trzeba załączyć:
  • pełnomocnictwo wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej (17 zł), jeżeli zostało udzielone, a także odpis pełnomocnictwa dla strony przeciwnej;
  • dowód uiszczenia opłaty sądowej od pozwu;
  • dowody powołane w treści uzasadnienia, np. odpisy: umowy, faktur, wezwania do zapłaty, innych pism stron;
  • odpis pozwu wraz z załącznikami dla pozwanego.
• Jakie są skutki niezałączenia odpowiednich załączników do pozwu?
Niedołączenie któregokolwiek z załączników stanowi brak formalny i spowoduje wezwanie strony do uzupełnienia tegoż braku w terminie tygodniowym, pod rygorem zwrotu pisma.
Prawidłowo wniesiony pozew spowoduje, w zależności od obranego postępowania, wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym bądź w postępowaniu nakazowym albo rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym. Sprawa zostanie rozpoznana w postępowaniu zwyczajnym również wtedy, gdy sąd stwierdzi brak podstaw do wydania nakazu zapłaty.

Przykład 8

Jeśli sprzeciw jest skuteczny
W sprawie, w której ABC spółka z o.o. domagała się zapłaty od Jana Kowalskiego, wydany został nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. Pozwany podmiot wniósł sprzeciw. Jego wniesienie spowodowało utratę mocy przez nakaz zapłaty oraz rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym, zakończonym wydaniem wyroku w I instancji.

Co po doręczeniu

Skutkiem doręczenia pozwu jest zawisłość sprawy (litispendencja, od łac. lis pendens). Oznacza ona zakaz wszczynania w toku sprawy pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie. Inaczej mówiąc, wniesienie kolejnego pozwu mimo wskazanego zakazu skutkować będzie jego odrzuceniem.
Z chwilą doręczenia pozwu ponadto:
  • pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne (możliwość ta została wyłączona w postępowaniu gospodarczym i nakazowym, w postępowaniu uproszczonym powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenia z pozwu wzajemnego nadają się do rozpoznania w tym postępowaniu),
  • zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa objętych sporem nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Odpowiedź na pozew

Pozwany po doręczeniu pozwu może wnieść odpowiedź na pozew. W przypadku ustanowienia profesjonalnych pełnomocników odpis odpowiedzi na pozew wysyła się bezpośrednio do powoda, załączając dowód jej nadania do egzemplarza wysyłanego do sądu. W innym przypadku do sądu wysyła się odpowiedź na pozew wraz z jej odpisem dla powoda, a jej doręczenia dokonuje sąd.
• W jakim terminie dłużnik powinien odpowiedzieć na pozew?
Co do zasady odpowiedź na pozew można wnieść przed pierwszym terminem wyznaczonym na rozprawę sądową. Sąd może jednakże zakreślić pozwanemu krótszy czas na jej złożenie, nie mniej jednak niż dwa tygodnie.
• Co warto ująć w odpowiedzi na pozew?
W odpowiedzi na pozew dłużnik powinien wskazać twierdzenia pozwanego oraz wnioski dowodowe na ich poparcie, a także zarzuty blokujące rozpoznanie sprawy (takie jak: zarzut przedawnienia, niewłaściwość sądu, potrącenie wzajemnego roszczenia). Pozwany, podobnie jak powód, w późniejszym toku procesu będzie mógł składać nowe wnioski dowodowe tylko wtedy, gdy wykaże, że nie zgłosił ich w odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.
• Jakie są konsekwencje, jeśli pozwany nie zareaguje na pozew?
Jeśli pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew oraz nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, to sąd wydaje wyrok zaoczny. Wydając taki wyrok, sąd uznaje twierdzenia powoda przedstawione w pozwie za prawdziwe. Co ważne, wyrok zaoczny jest natychmiast wykonalny. Oznacza to, że powód może wszcząć egzekucję, nie czekając na złożenie przez pozwanego środka odwoławczego (w tym przypadku sprzeciwu od wyroku zaocznego). Pozwany w odwołaniu może domagać się wstrzymania natychmiastowej wykonalności wyroku.

Co wierzyciel powinien wiedzieć o przebiegu rozprawy

Sąd o wyznaczonej rozprawie informuje każdą ze stron oraz wzywa na nią powołanych przez strony świadków.
Ważne! Obecność stron nie jest obowiązkowa, o ile sąd nie zdecyduje inaczej. W tym ostatnim przypadku strony są zawiadamiane o konieczności osobistego stawiennictwa oraz skutkach ich nieobecności.
Rozprawa polega na tym, że najpierw powód, a następnie pozwany, przedstawia swoje stanowisko w sprawie. Sąd może zadawać stronom pytania, a także nakłaniać ich do zawarcia ugody. W dalszej kolejności przeprowadzane są wskazane przez strony we wnioskach dowody. Każda ze stron może zadawać pytania świadkom oraz ustosunkowywać się do twierdzeń i wniosków strony przeciwnej.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd udziela głosu stronom oraz zamyka rozprawę, a jeśli nie wszystkie dowody udało się przeprowadzić – odracza rozpoznanie sprawy na kolejny termin. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, którym uwzględnia albo oddala powództwa w całości bądź w części.
• Jak można usprawiedliwić nieobecność na rozprawie?
Jeżeli strona nie stawiła się na rozprawę, na którą była wezwana, to może się usprawiedliwić, wskazując na przyczyny niestawiennictwa oraz przedstawiając dowody na ich potwierdzenie. W przypadku powoływania się na chorobę niezbędne jest przedstawienie stosownego zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego.

Środki odwoławcze

W zależności od rodzaju postępowania, w jakim rozpoznawana była sprawa, stronom przysługują odmienne środki wzruszenia orzeczenia sądu I instancji. Będą nimi:
  • zarzuty – od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, bądź
  • sprzeciw – od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym.
Natomiast jeżeli sprawa rozpoznawana była w postępowaniu zwyczajnym, to od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja, a od niektórych wyroków sądu odwoławczego skarga kasacyjna. Ponadto przypomnijmy, że prawidłowe wniesienie sprzeciwu albo zarzutów od nakazu zapłaty doprowadzi do rozpoznania sprawy na rozprawie, po zamknięciu której sąd wyda wyrok, od którego stronom przysługiwać będą wskazane wyżej środki odwoławcze.
Po zamknięciu rozprawy sąd udaje się na naradę, po której zazwyczaj ogłaszany jest wyrok. Jedynie w sprawach zawiłych sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku (tzw. publikację) na okres do dwóch tygodni. Po ogłoszeniu sentencji wyroku przewodniczący składu sędziowskiego albo sędzia sprawozdawca przedstawia ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia.
Ważne! Jeżeli strona obecna przy ogłaszaniu wyroku nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, to sąd udzieli jej wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia.

Prawomocność orzeczeń i klauzula wykonalności

Jak wskazano wyżej, wyrok sądu, od którego nie przysługuje środek odwoławczy albo środek zaskarżenia, staje się prawomocny. Z prawomocnym orzeczeniem będziemy mieli do czynienia jeżeli:
  • pozwany nie wniósł skutecznie zarzutów albo sprzeciwu od nakazu zapłaty (nakaz zapłaty ma skutek prawomocnego orzeczenia),
  • pozwany nie wniósł skutecznie apelacji od wyroku sądu I instancji,
  • od wyroku sądu II instancji nie przysługuje skarga kasacyjną bądź nie została ona skutecznie wniesiona.
Dwie ostatnie zasady stosuje się również do orzeczeń wydanych po uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.
• Jakie działania trzeba podjąć, aby prawomocne orzeczenie sądu stało się podstawą do egzekucji?
Najpierw trzeba postarać się o tytuł egzekucyjny, a więc uprawomocnienie się orzeczenia musi stwierdzić sąd. Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd I instancji na posiedzeniu niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie II instancji ‒ ten sąd. Stwierdzenia dokonuje sąd jednoosobowo. Prawomocne orzeczenie sądu stanowi tytuł egzekucyjny.
Kolejnym etapem jest zaopatrzenie tytułu egzekucyjnego w klauzulę wykonalności. Tytuł egzekucyjny z klauzulą wykonalności stanowi bowiem tytuł wykonawczy, który jest podstawą egzekucji. Co do zasady klauzulę wykonalności nadaje sąd na wniosek wierzyciela (powoda posiadającego prawomocne orzeczenie). Jednak nakazowi zapłaty (niezależnie od postępowania, w jakim go wydano) sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się. Tytuł wykonawczy jest następnie przesyłany wierzycielowi.

wzór 7

Jak przedstawić żądanie w treści pozwu
Petitum pozwu, wniesionego w postępowaniu upominawczym, może brzmieć następująco:
„Działając w imieniu powoda ABC spółka z o.o., którego pełnomocnictwo załączam, wnoszę o:
nakazanie pozwanemu Janowi Kowalskiemu, aby zapłacił powodowi kwotę 80 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 31 marca 2007 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego, według norm przepisanych,
zaś w razie wniesienia sprzeciwu:
1) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 80 000 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu w wyżej wskazanej wysokości,
2) rozpoznanie sprawy także pod nieobecność powoda”.

Ramka 1

O czym powinien pamiętać dłużnik
Najlepszym rozwiązaniem dla dłużnika jest porozumienie się z wierzycielem co do terminów i sposobu zapłaty. Oto lista argumentów, które należy wziąć pod uwagę:
• Dodatkowy czas. Dzięki porozumieniu z wierzycielem dłużnik może zyskać dodatkowy czas na spłatę zaległości, rozłożenie jej na raty, a nawet częściowe umorzenie.
• Brak kosztów sądowych. Nie ryzykuje się również ponoszenia dodatkowych kosztów postępowań sądowych. Pamiętajmy bowiem, że w przypadku zasądzenia roszczenia objętego pozwem dłużnik będzie musiał zwrócić wierzycielowi również uiszczoną przez niego opłatę sądową, koszty zastępstwa procesowego oraz odsetki, które nie przestają biec w czasie postępowania sądowego.
• Brak kosztów egzekucyjnych. Uciekając przed wierzycielami, trzeba pamiętać, że również postępowanie egzekucyjne nie jest dla dłużnika bezpłatne. Komornik bowiem od każdej czynności pobiera swoje wynagrodzenie, także od wpłat dokonywanych przez dłużnika bezpośrednio na rachunek wierzyciela w toku egzekucji. Ponadto sprzedaż mienia dłużnika przez komornika sądowego może nastąpić nawet jedynie za 60 proc. wartości (przy sprzedaży ruchomości w drodze licytacji).
• Mniejsze ryzyko wpisania do rejestru dłużników. Dłużnik powinien mieć także świadomość możliwości wpisania go do rejestru dłużników, a nawet wszczęcia postępowania karnego. To ostatnie może dotyczyć przypadków celowego wyzbywania się majątku, udaremniania egzekucji lub zaspokajania tylko niektórych wierzycieli ze szkodą dla innych (art. 300‒302 ustawy z 6 czerwca 2997 r. ‒ Kodeks karny; t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2600). Zagrożenie karą w przypadku tych przestępstw wynosi od trzech miesięcy pozbawienia wolności do nawet ośmiu lat pozbawienia wolności. ©℗

Ramka 2

Egzekucja administracyjna
Będąc dłużnikiem, należy pamiętać, że nie tylko wierzyciele prywatni mogą dochodzić zapłaty w trybie przymusowym. Jeszcze więcej narzędzi mają organy administracji publicznej. Tu rolę organu egzekucyjnego pełni naczelnik urzędu skarbowego. Egzekwuje on nie tylko zaległości podatkowe i składkowe, lecz także inne publicznoprawne. To organ administracji publicznej wystawia tytuł wykonawczy stanowiący podstawę egzekucji administracyjnej. Ta zatem jest wszczynana bez dodatkowego postępowania sądowego o zapłatę. Organy administracji publicznej mogą także stosować zabezpieczenie na majątku dłużnika. Z innej jednak strony możliwe jest również zwrócenie się do nich z wnioskiem o odroczenie płatności, rozłożenie jej na raty, a nawet umorzenie. W przypadku przedsiębiorców tego typu ulgi stanowią pomoc publiczną. Ich udzielenie może zatem wymagać spełnienia dodatkowych warunków. ©℗

przykład 9

Przy nakazie zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu
Spółka ABC uzyskała nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym przeciwko Janowi Boczkowi, który zalegał z płatnościami za usługi. Pozwany nie wniósł skutecznie sprzeciwu. Spółka nie musi składać wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Sąd nada ją z urzędu i prześle spółce tytuł wykonawczy. Dłużnik powinien spełnić świadczenie już w chwili uprawomocnienia się orzeczenia. Jeżeli tak się nie stanie, to należy wystąpić na drogę postępowania egzekucyjnego.
Z prawomocnością orzeczeń bezpośredni związek ma „powaga rzeczy osądzonej” (łac. res iudicata), która podobnie jak „zawiłość sprawy” uniemożliwia wniesienie kolejnego pozwu w tej samej sprawie pomiędzy tymi samymi stronami. Inaczej mówiąc, pozew wniesiony ponownie w tej samej sprawie zostanie odrzucony przez sąd.

Wszczęcie egzekucji komorniczej

Wierzyciel posiadający tytuł wykonawczy może zainicjować postępowanie egzekucyjne. W tej sprawie zwraca się z wnioskiem do komornika
Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Postępowanie egzekucyjne prowadzi co do zasady komornik sądowy. Wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego.
Uwaga! Możliwość wyboru komornika ograniczona jest w sprawach o egzekucję z nieruchomości. W tym przypadku wierzycielowi przysługuje jedynie prawo wyboru komornika działającego przy sądzie, w którego okręgu nieruchomość jest położona, nawet jeżeli nieruchomość nie jest położona w jego rewirze.
• Co należy wskazać we wniosku egzekucyjnym?
We wniosku egzekucyjnym należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji, a także numer rachunku bankowego, na który komornik sądowy ma przekazywać wyegzekwowane kwoty. Do wniosku należy dołączyć tytuł wykonawczy w oryginale. Wniosek ponadto powinien odpowiadać warunkom formalnym przewidzianym w art. 126 k.p.c. dla każdego pisma procesowego.

Przykład 10

Jak oznaczyć świadczenie we wniosku do komornika
FGH sp. z o.o. przygotowuje wniosek egzekucyjny do komornika. Należność główna wyniosła 80 000 zł. Jednak sprawa trwała już kilka lat. Z tego powodu spółka może naliczyć odsetki ustawowe, zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego przez radcę prawnego, koszty postępowania klauzulowego oraz koszty postępowania egzekucyjnego.
Świadczenie, które ma być spełnione przez dłużnika, mogłoby zostać oznaczone we wniosku egzekucyjnym przez spółkę w następujący sposób:
1) kwota 80 000 zł – tytułem należności głównej,
2) odsetki ustawowe od 31 marca 2017 r. do dnia zapłaty,
3) kwota zasądzona w wyroku tytułem zwrotu kosztów procesu,
4) kwota 120 zł – tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu klauzulowym,
5) koszty postępowania egzekucyjnego według norm przepisanych.
• Jakie są możliwości egzekucji świadczeń pieniężnych
Sposoby egzekucji świadczeń pieniężnych to egzekucja:
  • z ruchomości dłużnika, znajdujących się np. w miejscu zamieszkania lub miejscu prowadzenia przez dłużnika działalności gospodarczej,
  • z wynagrodzenia za pracę dłużnika,
  • z rachunków bankowych,
  • z innych wierzytelności dłużnika, np. z umów cywilnoprawnych, rent i emerytur czy też przysługujących dłużnikowi prowadzącemu działalność gospodarczą w stosunku do urzędu skarbowego z tytułu nadpłaty w podatku,
  • z innych praw majątkowych dłużnika, np. egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i egzekucja z akcji w spółce akcyjnej,
  • z nieruchomości,
  • ze statków morskich.
We wniosku podać można kilka postulowanych sposobów egzekucji. Najczęściej wskazywanymi sposobami są: egzekucja z rachunku bankowego, ruchomości, wierzytelności przysługujących dłużnikowi względem organów podatkowych oraz z umowy o pracę.

Postanowienie komornika sądowego

Po wyegzekwowaniu świadczeń wskazanych we wniosku egzekucyjnym komornik sądowy wyda stosowne postanowienie. Natomiast w sytuacji bezskuteczności egzekucji komornik wyda postanowienie o umorzeniu postępowania (art. 824 par. 1 pkt 3 k.p.c.).
Najlepszym sposobem uniknięcia tej ostatniej sytuacji jest wcześniejsze zabezpieczenie się na majątku dłużnika, czy to posiadając nieprawomocny wyrok sądu I instancji wydany w postępowaniu gospodarczym (wyrok taki jest tytułem zabezpieczenia), czy też składając wniosek o zabezpieczenie w trakcie procesu albo nawet przed jego wszczęciem (art. 730 i nast. k.p.c.). ©℗